Przy obecnych uregulowaniach prawa krajowego oraz prawa wtórnego Unii Europejskiej, błędna decyzja kontrolera przy transgranicznym przewozie odpadów może oznaczać dla przedsiębiorstwa zajmującego się przetwórstwem odpadów wielomiesięczny paraliż działalności. Jak bronić się w tego rodzaju sprawach, zadają pytania przedsiębiorcy?

Zgodnie z art. 3 ust. 3 ustawy o międzynarodowym przemieszczaniu odpadów[1] organami, które są uprawnione do kontroli transportu odpadów są m.in. Krajowa Administracja Skarbowa, Straż Graniczna, Inspekcja Transportu Drogowego i Wojewódzki Inspektorat Ochrony Środowiska. Krajowa Administracja Skarbowa w ramach powierzonych czynności dokonuje inspekcji przemieszczeń. Podczas prowadzonej kontroli funkcjonariusze są uprawnieni do sprawdzenia dokumentów, potwierdzenia tożsamości, oraz bezpośredniej kontroli odpadów.

Palącą kwestią rzeczywistości gospodarczej jest racjonalność uregulowań zawartych w rozdziale 6 ustawy o międzynarodowym przemieszczaniu odpadów. Trudno nie przyznać słuszności rato legis kryjącemu się za nimi, czyli szeroko pojętej ochronie środowiska, czy zapobiegnięciu zwożenia odpadów na teren państwa, jednak surowość i imperatywny charakter tychże norm uczynił z nich obusieczną broń polskiej administracji publicznej.

W przypadku kontroli przewozu przez KAS i stwierdzenia w trakcie czynności, iż przewóz jest nielegalny[2] wówczas organ jest zobowiązany do uruchomienia procedury ustawowej, której celem jest usunięcie nielegalnie transportowanych odpadów oraz ukaranie podmiotu, który dopuścił się naruszenia prawa. Katalog sankcji znajdujących się w dyspozycji organów obejmuje karę aresztu i grzywny (wymierza je sąd powszechny zgodnie z Kodeksem postępowania w sprawach o wykroczenia[3]) oraz kary administracyjne, takie jak nałożenie obowiązku odesłania odpadów, czy kary pieniężne nawet do 500 000 zł (wymierza je Wojewódzki Inspektor Ochrony Środowiska). Wyżej zarysowana procedura jest szczególnie niebezpieczna dla podmiotów gospodarczych zajmujących się sprowadzaniem zagranicznych odpadów w celu ich obróbki na terenie Polski.

Główny Inspektor Ochrony Środowiska, w przypadku stwierdzenia nieprawidłowości w trakcie inspekcji przemieszczeń, jest zobowiązany do wszczęcia postępowania administracyjnego i wydania postanowienia, w którym wzywa podmiot do zastosowania procedur z art. 24 Rozporządzenia PE w sprawie przemieszczania odpadów. Na takie postanowienie przysługuje zażalenie.

W praktyce istnieje duże prawdopodobieństwo błędów poczynionych przez kontrolerów KAS. Przykładowo zmieszane tworzywa sztuczne o kodzie 19 12 04 po odpowiedniej obróbce w transporcie mogą zawierać pewne ilości innych frakcji odpadów (metal, drewno), co z kolei może zostać zinterpretowane jako transport odpadów zmieszanych, lub zanieczyszczonych. Z perspektywy przedsiębiorcy wskazać należy, że tzw. wytrącenia są naturalną konsekwencją procesu technologicznego. Przedsiębiorcy następnie dokonują jego wypreparowania. Nie jest to problem technologiczny, a jeśli przedsiębiorca posiada decyzje zezwalające na przetwarzanie odpadów drewna czy metali, również formalnie nie ma problemu, aby takie odpady wykazać po procesie technologicznym. Zauważyć należy, że pracownicy KAS i WIOŚ nie są biegłymi ekspertami z zakresu ochrony środowiska, nie są w stanie samodzielnie ocenić morfologii odpadów. Ponadto, nie ma jasnych normatywnych wytycznych co do tego ile i jakich wtrąceń może być w transportowanym materiale, co zwykle w sytuacji takich kontroli skutkuje tym, że wartościowy dla przedsiębiorcy odpad dla organu może okazać się zagrażającym środowisku. Organem prowadzącym postępowanie po kontroli KAS jest GIOŚ[4]. Niekiedy także ten organ nie powołując biegłych wadliwie oceni skład odpadów. Ocena ta powinna być dokonywana po przeprowadzeniu opinii biegłych w zakresie morfologii odpadów. Jest ona prawnie wiążąca dla innych organów wymienionych w art. 3 ustawy z dnia 29 czerwca 2007 r. o międzynarodowym przemieszczaniu odpadów (t.j. Dz. U. z 2020 r., poz. 1792).

Często postępowania kontrolne trwają kilka tygodni, a nawet miesięcy co paraliżuje działalność przedsiębiorca, która jest spowodowana zatrzymaniem dostawy surowca niezbędnego do prowadzenia działalności.

Zdaniem WSA w Warszawie[5] obecne regulacje prawne dotyczące przewozu odpadów w ujęciu międzynarodowym sprzyjają większej reglamentacji tego zjawiska, niż przewóz odpadów w ujęciu krajowym. Surowość procedury skłania jednak ku stanowisku, że mimo szczerych chęci prawodawcy, obecny stan prawny uderza zarówno w przedsiębiorców nieuczciwych, jak i tych działających legalnie. Brak wystarczających kwalifikacji organów kontroli wprawia podmioty rynkowe w stan niepewności, a inspekcje przemieszczeń mogą przybrać kształt swoistej loterii.

Brakuje również wystarczających środków obrony przed błędnymi wnioskami kontroli, bowiem ustawodawca przewiduje możliwość obrony swoich interesów jedynie w trakcie długotrwałego postępowania administracyjnego i sądowoadministracyjnego, co z pewnością nie odpowiada oczekiwaniom przedsiębiorców oraz rzeczywistości rynkowej.

[1] Ustawa z dnia 29 czerwca 2007 r. o międzynarodowym przemieszczaniu odpadów (t.j. Dz. U. z 2020 r. poz. 1792).

[2] Art. 2 pkt 35 Rozporządzenia (WE) nr 1013/2006 Parlamentu Europejskiego i Rady z dnia 14 czerwca 2006 r. w sprawie przemieszczania odpadów (Dz. U. UE. L. z 2006 r. Nr 190, str. 1 z późn. zm.).

[3] Ustawa z dnia 24 sierpnia 2001 r. Kodeks postępowania w sprawach o wykroczenia (t.j. Dz. U. z 2021 r. poz. 457).

[4] Art. 25 Ustawy z dnia 29 czerwca 2007 r. o międzynarodowym przemieszczaniu odpadów (t.j. Dz. U. z 2020 r. poz. 1792).

[5] Wyrok Wojewódzkiego Sądu Administracyjnego w Warszawie z dnia 7 września 2007 r., sygn. akt: IV SA/Wa 951/07, CBOSA.