Sprawdzone rozwiązania

dla każdego samorządu.

przeczytaj

Grupa posłów złożyła w Sejmie projekt ustawy zakładającej nowe rozwiązania w zakresie polityki prorodzinnej prowadzonej przez jednostki samorządu terytorialnego.

Wprowadzenie

Na stronach Sejmu pojawił się poselski ustawy projekt ustawy o polityce prorodzinnej jednostek samorządu terytorialnego „Samorząd dla Rodziny”. Zaopatrzony w preambułę podkreślającą wartość rodziny oraz rolę samorządu terytorialnego akt ma określić nowe kompetencje organów gmin, powiatów i województw.

Zgodnie z projektem jednostki samorządu terytorialnego (dalej: j.s.t.) miałyby podejmować działania na rzecz realizacji i promocji polityki prorodzinnej w społeczności lokalnej (gminy i powiaty) albo regionalnej (województwa). Przewidziano dodanie kilku definicji. W konsekwencji na gruncie projektu przez rodzinę należałoby rozumieć wspólnotę osób związanych pokrewieństwem, powinowactwem, przysposobieniem lub związkiem małżeńskim zawartym zgodnie z art. 1 ustawy z dnia 25 lutego 1964 r. – Kodeks rodzinny i opiekuńczy (Dz. U. z 2020 r. poz. 1359). Natomiast przez politykę prorodzinną należałoby rozumieć politykę nakierowaną na dobro wszystkich rodzin niezależnie od ich statusu społecznego i materialnego, realizowaną przez działania skierowane bezpośrednio do rodzin, a także kształtujące i promujące pozytywny wizerunek małżeństwa jako związku kobiety i mężczyzny, rodziny, macierzyństwa i rodzicielstwa.

Rady do spraw rodziny

Zgodnie z projektem organy stanowiące poszczególnych j.s.t. miałyby móc tworzyć (z własnej inicjatywy lub na wniosek zainteresowanych środowisk) rady do spraw rodziny (odpowiednio: gminną, powiatową albo wojewódzką), mające charakter konsultacyjny, doradczy i inicjatywny. Rady miałyby się składać z przedstawicieli działających na obszarze danych j.s.t. prorodzinnych organizacji pozarządowych.

Projekt przewiduje, że prorodzinnymi organizacjami pozarządowymi byłyby organizacje pozarządowe i podmioty, o których mowa w art. 3 ust. 2 i 3 ustawy z dnia 24 kwietnia 2003 r. o działalności pożytku publicznego i wolontariacie (Dz. U. z 2020 r. poz. 1057), które:

1. wśród swoich celów statutowych wymieniają działalność na rzecz małżeństwa definiowanego zgodnie z Konstytucją Rzeczypospolitej Polskiej jako związek kobiety i mężczyzny, rodziny jako wspólnoty osób związanych małżeństwem, pokrewieństwem, powinowactwem lub przysposobieniem, macierzyństwa i rodzicielstwa oraz ochrony dzieci przed demoralizacją,
2. posiadają udokumentowane doświadczenie w realizacji projektów na rzecz rodziny.

Organ stanowiący j.s.t. miałby nadawać radzie do spraw rodziny statut określający tryb wyboru jej członków i zasady jej działania.

Samorządowy program polityki prorodzinnej

Zgodnie z projektem j.s.t. miałyby opracowywać i realizować samorządowe programy polityki prorodzinnej, których celem miałoby być wyznaczanie średnio i długookresowej strategii realizacji polityki prorodzinnej.

Program mógłby określać w szczególności:

1. realizację diagnozy potrzeb i problemów rodziny;
2. instrumenty wsparcia dla rodzin według rozpoznanych potrzeb;
3. preferencje prorodzinne w zakresie dostępu do usług publicznych i innych zadań realizowanych przez jednostkę samorządu terytorialnego;
4. instrumenty wsparcia polityki prorodzinnej realizowanej przez inne jednostki samorządu terytorialnego
5. zasady współpracy przy realizacji polityki prorodzinnej z prorodzinnymi organizacjami pozarządowymi na zasadach przewidzianych w ustawie z dnia 24 kwietnia 2003 r. o działalności pożytku publicznego i wolontariacie;
6. instrumenty wspierające trwałość małżeństw oraz rodzin wychowujących dzieci;
7. działania sprzyjające rozwojowi zróżnicowanych form opieki nad dziećmi do lat 3;
8. zasady tworzenia i funkcjonowania samorządowego systemu zgłaszania naruszeń praw rodziny oraz zasady i tryb powołania kierującego tym systemem rzecznika praw rodziny;
9. wsparcie rodziny w jej funkcjach wychowawczych oraz rozwój skierowanych do rodziny usług społecznych, edukacyjnych, rekreacyjnych, sportowych lub kulturalnych sprzyjających integracji i umocnieniu więzi rodzinnych;
10. opracowanie systemu udostępniania informacji o usługach na rzecz rodziny.

Organ wykonawczy jednostki samorządu terytorialnego miałby być zobowiązany do corocznego przedstawiania organowi stanowiącemu i kontrolnemu sprawozdania z wykonania samorządowego programu polityki prorodzinnej, nie później niż do 30 marca następnego roku. Sprawozdanie miałoby być obligatoryjnie poddawane pod debatę.

Komisje organu stanowiącego

Zgodnie z projektem komisja organu stanowiącego właściwa do spraw rodziny lub polityki społecznej albo w przypadku jej niepowołania właściwa komisja rewizyjna opiniuje uchwały organu stanowiącego pod kątem zgodności z polityką prorodzinną oraz skutków regulacji dla rodzin. W posiedzeniach komisji mogliby brać udział przedstawiciele działających na terenie j.s.t. prorodzinnych organizacji pozarządowych. Mieliby być oni ponadto – na swój wniosek – informowani o terminach kolejnych posiedzeń komisji.         

Nic o dodatkowych środkach

Projektodawcy nie zaproponowali żadnych rozwiązań, które miałyby zwiększyć dochody j.s.t. celem poprawy jakości wykonywania zadań służących rodzinie. W uzasadnieniu wskazali, że projekt nie będzie miał wpływu na sektor finansów publicznych.

Ocena projektu

Projektowane zmiany mają w zamierzeniu przyczyniać się do wzmocnienia rangi wykonywania zadań z zakresu polityki prorodzinnej w poszczególnych j.s.t. W tym zakresie należy ocenić je pozytywnie. Budzą jednak pewne wątpliwości natury formalnej. W szczególności dotyczy do doniosłości prawnej programu polityki prorodzinnej m.in. w zakresie, w jakim miałby on przewidywać prorodzinne preferencje w zakresie dostępu do usług publicznych i innych zadań danej j.s.t. Czy mógłby być źródłem uprawnień po stronie członków rodzin, czy też zachowuje jedynie charakter aktu kierownictwa wewnętrznego? Czy mógłby stanowić samoistną podstawę do zindywidualizowanego wydatkowania środków publicznych, czy też ma jedynie określać sposób działania organów wykonawczych w zakresie wspierania rodzin?

Obecne brzmienie przepisu sugeruje, że to komisja miałaby opiniować wszystkie projekty uchwał j.s.t. z punktu widzenia przewidzianych w projekcie kryteriów. Trzeba zauważyć, że zwłaszcza w przypadku większych j.s.t. oznaczałoby to nałożenie na nią znaczących obowiązków. Zignorowanie nakazu zasięgnięcia opinii komisji co do projektu mogłoby prowadzić do nieważności podjętej uchwały. Zwłaszcza w odniesieniu do aktów prawa miejscowego mogłoby nieść to dla gmin daleko idące negatywne skutki (np. w przypadku uchwał w sprawie opłat za zagospodarowanie odpadów komunalnych lub miejscowych planów zagospodarowania przestrzennego). Należy podjąć dyskusję, czy właśnie taki cel mają zamiar osiągnąć projektodawcy.

Wątpliwości budzą także relacje między rozwiązaniami projektowanymi a tymi, które wynikają z obowiązujących przepisów. Przykładowo zgodnie z art. 176 pkt 1 ustawy z dnia 9 czerwca 2011 r. o wspieraniu rodziny i systemie pieczy zastępczej (Dz. U. z 2020 r. poz. 821) do zadań gminy należy opracowanie i realizacja 3-letnich gminnych programów wspierania rodziny. Należy rozstrzygnąć, czy celowe jest istnienie dwóch gminnych aktów planowania dotyczących polityki prorodzinnej. Taka weryfikacja powinna ponadto objąć także pozostałe przepisy z zakresu polityki wsparcia rodziny (w tym ustawy z dnia 28 listopada 2003 r. o świadczeniach rodzinnych, która przewiduje odrębną definicję rodziny) w szczególności w zakresie ustalenia precyzyjnego kręgu adresatów skutków wywoływanych przez przewidziane w projekcie rozwiązania.

Nie negując zasadności powoływania rad do spraw rodziny, trzeba wskazać, że kolejny tego typu przepis może prowadzić do wniosku, że j.s.t. nie mogą samodzielnie tworzyć fakultatywnych gremiów konsultacyjno-opiniujących. Możliwość taka, jak się wydaje, wynika jednak z gwarantowanej konstytucyjnie i ustawowo samodzielności ustrojowej j.s.t. W obliczu pojawiających się wątpliwości warto rozważyć wprowadzenie do ustaw ustrojowych generalnego upoważnienia do kreowania tego typu komisji/zespołów (który mógłby być rozszerzony m.in. o przepisy dotyczące fakultatywnego zwrotu kosztów pracy w takich strukturach).

Należy postulować dopracowanie projektu w toku procedury legislacyjnej i rozważenie, czy nie powinien się on wiązać z zapewnieniem j.s.t. dodatkowych środków publicznych (np. poprzez zsynchronizowanie z odrębnym, senackim projektem zakładającym wzrost udziału j.s.t. w podatkach dochodowych). W przeciwnym wypadku proponowane rozwiązania mogą nie przyczynić się istotnie do wzrostu znaczenia problematyki wsparcia rodziny w polityce samorządowej.

Sprawdzone rozwiązania

dla każdego samorządu.

przeczytaj