Sprawdzone rozwiązania

dla każdego samorządu.

przeczytaj

Sąd Najwyższy w jednym z najnowszych orzeczeń przyjął, że dopuszczalne jest zastrzeżenie kary umownej z tytułu braku zapłaty lub nieterminowej zapłaty wynagrodzenia należnego podwykonawcom lub dalszym wykonawcom.

Sąd Najwyższy [dalej także: SN] podjął uchwałę rozstrzygającą wątpliwości wokół możliwości zastrzeżenia w umowie o roboty budowlane kary umownej z tytułu braku zapłaty lub nieterminowej zapłaty wynagrodzenia należnego podwykonawcom lub dalszym podwykonawcom.

Przed przejściem do analizy rozstrzygnięcia, wskazać należy na stan faktyczny i prawny przedmiotowej sprawy.

Samodzielny Publiczny Zakład Opieki Zdrowotnej [dalej także: SPZOZ, powód] zawarł umowę o roboty budowlane w trybie przetargu nieograniczonego z Konsorcjum przedsiębiorców (…) sp. z o.o. i G.K. [dalej także: konsorcjum, wykonawcy, pozwani] Wskazać należy, że konsorcjum miało prawo powierzenia wykonania części robót podwykonawcom, w związku z czym określone prace przeprowadził S. sp. z o.o. [dalej także: podwykonawca].

Podwykonawca pozwał konsorcjum w związku z niewypłaceniem należnego mu wynagrodzenia i uzyskał orzeczenie na swoją korzyść. Zasądzoną kwotę wypłacił SPZOZ, jako zobowiązany solidarnie, który następnie domagał się zwrotu przedmiotowej sumy od  wykonawców. Konsorcjum należności tej nie uiściło, w związku z czym SPZOZ pozwał wykonawców, żądając zasądzenia solidarnie należności z tytułu wypłacenia podwykonawcy wynagrodzenia. Dodatkowo powód domagał się odszkodowania, które zgodnie z zawartą umową, stanowiła kara umowna za brak zapłaty bądź nieterminową zapłatę wynagrodzenia podwykonawcy.

Sąd Rejonowy w Suwałkach [dalej także: SR] uwzględnił żądanie w całości wydając nakaz zapłaty. Skuteczny sprzeciw wniósł pozwany G.K. podnosząc, że postanowienie umowne zastrzegające kary umowne uznać należy za nieważne z mocy prawa jako sprzeczne z ustawą. Wskutek rozpoznania sprzeciwu SR uwzględnił powództwo także w zaskarżonej części. Kwestią sporną w niniejszej sprawie pozostawała zdaniem składu orzekającego możliwość zastrzeżenia kary umownej w sposób jaki uczyniły to strony tj. na wypadek braku zapłaty lub nieterminowej zapłaty wynagrodzenia podwykonawcy.

Powołując się na zasadę swobody umów sąd wskazał, że strony kształtują stosunek umowny zgodnie z własną wolą i w granicach przepisów prawa. Wobec powyższego, zdaniem składu orzekającego, zastrzeżenie umowne miało nie tylko charakter kary umownej ale pozostawało ważne w świetle obowiązujących przepisów. SR wskazał, że kara umowna może być powiązana wyłącznie z niewykonaniem lub nienależytym wykonaniem zobowiązania niepieniężnego. W ocenie sądu zastrzeżenie w umowie łączącej strony kary umownej na wypadek braku zapłaty lub nieterminowej zapłaty wynagrodzenia należnego podwykonawcy lub dalszemu podwykonawcy było dopuszczalne w świetle art. 3531 Kodeksu cywilnego[1] [dalej także: KC] tj. zasady swobody umów.

Rozstrzygnięcie to zostało zaskarżone przez pozwanego. W apelacji podniósł naruszenie przepisów prawa materialnego, które miało polegać na uznaniu za prawnie dopuszczalne i wiążące zastrzeżenie przez strony w umowie kary umownej za niewykonanie bądź nienależyte wykonanie zobowiązania pieniężnego, w sytuacji gdy art. 483 § 1 KC traktujący o możliwości zastrzeżenia kary umownej wyłącznie w przypadku zobowiązań niepieniężnych, jest przepisem prawnym o charakterze bezwzględnie wiążącym. Zdaniem powoda zapis ten winien zostać przez sąd uznany za nieważny z mocy prawa.

Rozpoznając apelację Sąd Okręgowy w Białymstoku[2] [dalej także: SO] uznał, za konieczne przedstawienie wynikłego zagadnienia prawnego do rozstrzygnięcia SN. Jak wskazał skład orzekający zestawienie treści art. 143d ust. 1 pkt 1it. a ustawy Prawo zamówień publicznych[3] [dalej także: ustawa pzp] z brzmieniem art. 483 § 1 KC powoduje pytanie, czy postanowienie zastrzegające karę z tytułu nieterminowej zapłaty na rzecz podwykonawcy jest ważne[4].

Sąd wskazał przede wszystkim na rozbieżności związane z tym zagadnieniem, które występują w doktrynie. Precyzując, skład orzekający nadmienił, że obok stanowiska uznającego takie postanowienie za nieważne z uwagi na okoliczność, że obowiązek zapłaty wynagrodzenia jest zobowiązaniem pieniężnym, występuje też drugie, zupełnie odmienne. Zgodnie z nim w stosunku między zamawiającym a podwykonawcą nie występuje zobowiązanie o charakterze pieniężnym. Trzecie stanowisko wskazuje, że kara umowna dotyczy wprawdzie świadczenia pieniężnego, jednakże odstępstwo od reguł kodeksowych jest w tym przypadku uzasadnione prewencyjną funkcją kar umownych, która w systemie zamówień publicznych nabiera szczególnego znaczenia[5].

Nadmienić w skrócie należy, że SO podzielił pogląd traktujący o nieważności zastrzeżenia kary umownej za brak zapłaty lub nieterminową zapłatę wynagrodzenia podwykonawcom. Jak podniósł skład orzekający: „prawidłowa wykładnia art. 143d ustawy pzp prowadzi do uznania nieważności badanej klauzuli umownej. Kara umowna nie może być bowiem zastrzeżona jako naprawienie szkody wynikającej z niewykonania lub nieprawidłowego wykonania zobowiązania pieniężnego. Z drugiej strony taka wykładnia stoi w sprzeczności z obowiązkiem nałożonym na strony umów o roboty budowlane zawierane w trybie zamówień publicznych w art. 143d i czyni przyznaną przez ustawodawcę ochronę podwykonawcom iluzoryczną”.

Z uwagi na znaczenie przedmiotowych niejasności, sąd zdecydował się przedstawić rzeczone zagadnienie pod rozwagę SN.

Wobec powyższego SN podjął uchwałę[6], zgodnie z którą: „art. 483 § 1 KC nie wyłącza dopuszczalności zastrzeżenia kary umownej z tytułu braku zapłaty lub nieterminowej zapłaty wynagrodzenia należnego podwykonawcom lub dalszym podwykonawcom, o której mowa w art. 143d ust. 1 pkt 7 lit. a ustawy z dnia 29 stycznia 2004 r. Prawo zamówień publicznych”. Konstrukcja ta została zatem uznana przez SN za dopuszczalną.

Podsumowując, pomimo tego, że zapłata wynagrodzenia należnego podwykonawcom lub dalszym wykonawcom może mieć cechy świadczenia pieniężnego, SN uznał za możliwe zastrzeżenie na wypadek niespełnienia tego świadczenia kary umownej.

 

---

[1] Ustawa z dnia 23 kwietnia 1964 r. Kodeks cywilny (t.j. Dz. U. z 2019 r. poz. 1145 z późn. zm.).

[2] Postanowienie Sądu Okręgowego w Białymstoku z dnia 30 sierpnia 2019 r., VII Ga 224/19.

[3] Ustawa z dnia 29 stycznia 2004 r. - Prawo zamówień publicznych (t.j. Dz. U. z 2019 r. poz. 1843 z późn. zm.).

[4] Postanowienie Sądu Okręgowego w Białymstoku z dnia 30 sierpnia 2019 r., VII Ga 224/19.

[5] Tamże.

[6] Uchwała SN z dnia 30 czerwca 2020r., III CZP 67/19.

Sprawdzone rozwiązania

dla każdego samorządu.

przeczytaj