Za niespełna miesiąc mija termin na zgłoszenie informacji o beneficjentach rzeczywistych przez spółki wpisane do Krajowego Rejestru Sądowego w dacie uruchomienia Centralnego Rejestru Beneficjentów rzeczywistych [dalej: Rejestr]. Obowiązek ten dotyczy również spółek komunalnych, które dokonując zgłoszenia, stają przed dylematem, czy jako beneficjenta rzeczywistego wskazać organ gminy, czy członka zarządu.

W pierwszej kolejności odnotować warto, że z uwagi na sytuację spowodowaną COVID-19, termin na dokonanie zgłoszenia został przesunięty na 13 lipca br. Zatem podmioty, które nie dokonały zgłoszenia w pierwotnym terminie, mają na to jeszcze trochę czasu. W tym kontekście trzeba pamiętać, że niedopełnienie obowiązku zgłoszenia informacji o beneficjentach zagrożone jest karą pieniężną do wysokości 1 000 000 zł.

Do zgłaszania informacji o beneficjentach rzeczywistych i ich aktualizacji zobligowane są spółki jawne, spółki komandytowe, spółki komandytowo-akcyjne, spółki z ograniczoną odpowiedzialnością, spółki akcyjne, z wyjątkiem spółek publicznych w rozumieniu ustawy z dnia 29 lipca 2005 r. o ofercie publicznej i warunkach wprowadzania instrumentów finansowych do zorganizowanego systemu obrotu oraz o spółkach publicznych. Brak jest przy tym regulacji, która zwalniałaby z tego obowiązku spółki komunalne. Zgodnie z art. 9 ust. 1 ustawy z dnia 20 grudnia 1996 r. o gospodarce komunalnej [dalej:  ugk], jednostki samorządu terytorialnego mogą tworzyć spółki z ograniczoną odpowiedzialnością lub spółki akcyjne.

Zgodnie z ustawową definicją, beneficjentem rzeczywistym jest m.in. osoba fizyczna lub osoby fizyczne sprawujące bezpośrednio lub pośrednio kontrolę nad spółką poprzez posiadane uprawnienia, które wynikają z okoliczności prawnych lub faktycznych, umożliwiające wywieranie decydującego wpływu na czynności lub działania podejmowane przez spółkę. Niezależnie od tego ustawodawca doprecyzowuje, że w przypadku spółek status beneficjenta rzeczywistego mieć będzie m.in. osoba fizyczna będąca udziałowcem lub akcjonariuszem spółki, której przysługuje prawo własności więcej niż 25% ogólnej liczby udziałów lub akcji tej spółki, czy też osoba fizyczna dysponująca więcej niż 25% ogólnej liczby głosów w organie stanowiącym spółki, także jako zastawnik albo użytkownik, lub na podstawie porozumień z innymi uprawnionymi do głosu.

W przypadku spółek komunalnych wspólnikiem jest gmina jako osoba prawna. Art. 12 ust. 4 ugk w odniesieniu do jednoosobowych spółek jednostek samorządu terytorialnego wskazuje, że funkcję zgromadzenia wspólników (walnego zgromadzenia) pełnią organy wykonawcze tych jednostek samorządu terytorialnego. Wójt (w przypadku spółek gminnych) jest też organem właściwym do zbywania akcji i udziałów. Zgodę na zbycie udziałów i akcji należących do jednostki samorządu terytorialnego wyraża organ stanowiący tej jednostki. Kontrolę spółek prawa handlowego, których wspólnikami są jednostki samorządu terytorialnego realizują też komisje rewizyjne organów stanowiących tych jednostek (choć występują różne poglądy, co do takiej możliwości).

Specyficzny charakter spółek komunalnych powoduje, że ustalenie beneficjenta rzeczywistego w ich przypadku może nastręczać trudności. W praktyce, część spółek wskazuje jako beneficjenta wójta, burmistrza, prezydenta miasta. Takie podejście wydaje się jednak nieuzasadnione, gdy zestawimy przepisy dotyczące spółek komunalnych, a także cel ich działalności, jakim nie jest samo dążenie do zysku, a realizacja zadań użyteczności publicznej z regulacjami dotyczącymi beneficjenta rzeczywistego, stanowiącymi element przeciwdziałania terroryzmowi oraz praniu brudnych pieniędzy. Istotą ustalenia beneficjenta rzeczywistego jest bowiem określenie podmiotu, który czerpie z działalności danej spółki bezpośrednie korzyści. Trudno przyjąć, że taką osobą fizyczną jest wójt.

Mają na uwadze powyższe, zasadnym jest rozważenie zgłoszenia jako beneficjenta członka zarządu spółki komunalnej (prezesa). Ustawodawca wskazuje bowiem wprost, że w braku możliwości ustalenia lub wątpliwości co do tożsamości osób fizycznych (potencjalnie mających status  beneficjenta w spółkach), jako beneficjenta rzeczywistego wskazuje się osobę fizyczną zajmującą wyższe stanowisko kierownicze.