Nowe P.z.p. zachowuje podział przesłanek wykluczenia na dwie kategorie: obligatoryjne oraz fakultatywne podstawy eliminacji wykonawcy z postępowania. Zmianie ulegnie m.in. ustawowa kwalifikacja  niektórych podstaw wykluczenia do jednej z ww. kategorii. Dodatkowo wprowadzona zostanie reguła zgodnie z którą nie zawsze zastrzeżenie fakultatywnej podstawy wykluczenia będzie skutkowało obowiązkiem jej zastosowania.

Fakultatywność przesłanek wykluczenia w aktualnych regulacjach

Aktualnie P.z.p. kreuje dwie grupy przesłanek wykluczenia: obligatoryjne (art. 24 ust. 1 P.z.p.) oraz fakultatywne (art. 24 ust. 5 P.z.p.). Pierwsze z nich znajdują zastosowanie z mocy ustawy i niezależnie od woli zamawiającego. Z kolei drugie stosuje się o tyle o ile zamawiający zastrzegł ich zastosowanie (zastosowanie mogą znaleźć wszystkie lub niektóre przesłanki wykluczenia – wg. wyboru zamawiającego). Wyjątkiem od zaistnienia eliminacyjnego skutku wystąpienia sytuacji odpowiadającej przewidzianej w postępowaniu fakultatywnej przesłance wykluczenia, jest skuteczne skorzystanie przez wykonawcę z tzw. samooczyszczenia (self-cleaning). Powyższe ukazuje, że obecnie fakultatywność przesłanek wykluczenia, ujawnia się w swobodzie ich zastrzeżenia, lecz już nie swobodzie ich zastosowania przez zamawiającego.

Powyższe potwierdza analiza orzecznictwa KIO. Tytułem przykładu, KIO  w wyroku z dnia 22 maja 2018 r., KIO 899/18, wskazało, że „Możliwość wykluczenia wykonawcy z postępowania o udzielenie zamówienia publicznego na podstawie art. 24 ust. 5 pkt P.z.p. uzależniona jest od wskazania tej podstawy wykluczenia w ogłoszeniu o zamówieniu, w specyfikacji istotnych warunków zamówienia lub w zaproszeniu do negocjacji (art. 24 ust. 6 Prawa zamówień publicznych). Wykluczenie wykonawcy na podstawie art. 24 ust. 5 pkt 8 Prawa zamówień publicznych jest zatem przesłanką fakultatywną wykluczenia, lecz charakter tej fakultatywności wynika z tego, iż zamawiający może, lecz nie musi wskazywać tej przesłanki w s.i.w.z. Niemniej jednak, w sytuacji, gdy zamawiający zdecyduje się na jej wskazanie, w sytuacji jej zaistnienia jest już obowiązany do jej zastosowania i wykluczenia każdego wykonawcy, wobec którego przesłanka ta się ziści.”

 

Fakultatywność wykluczenia w nowym P.z.p.

 

W art. 109 ust. 2 nowego P.z.p. powtórzono regulację znaną z art. 24 ust. 6 P.z.p., zgodnie z którą jeżeli zamawiający przewiduje wykluczenie wykonawcy na podstawie przesłanki/przesłanek fakultatywnych, wskazuje podstawy wykluczenia w dokumentacji postępowania. Jednocześnie w art. 109 ust. 3 nowego P.z.p. przewidziano, że:

 

„W przypadkach, o których mowa w ust. 1 pkt 1–5 lub 7, zamawiający może nie wykluczać wykonawcy, jeżeli wykluczenie byłoby w sposób oczywisty nieproporcjonalne, w szczególności gdy kwota zaległych podatków lub składek na ubezpieczenie społeczne jest niewielka albo sytuacja ekonomiczna lub finansowa wykonawcy, o którym mowa w ust. 1 pkt 4, jest wystarczająca do wykonania zamówienia.”

Przytoczony przepis, odmiennie niż art. 109 ust. 2 nowego P.z.p. kreuje podstawę fakultatywności zastosowania, uprzednio zastrzeżonej podstawy wykluczenia wykonawcy. Powołanie się na regułę proporcjonalności, może skutkować niewyeliminowaniem wykonawcy na podstawie, uprzednio zastrzeżonych przez zamawiającego, przesłanek wykluczenia referujących do:

1. naruszenia obowiązku dotyczącego płatności podatków, opłat lub składek na ubezpieczenia społeczne lub zdrowotne, z wyjątkiem przypadku, o którym mowa w art. 108 ust. 1 pkt 3 nowego P.z.p. (art. 109 ust. 1 pkt 1 nowego P.z.p.),
2. naruszenia obowiązku w dziedzinie ochrony środowiska, prawa socjalnego lub prawa pracy (art. 109 ust. 1 pkt 2 i 3 nowego P.z.p.),
3. otwarcia likwidacji/ogłoszenia upadłości (art. 109 ust. 1 pkt 4 nowego P.z.p.),
4. poważnego naruszenia obowiązków zawodowych (art. 109 ust. 1 pkt 5 nowego P.z.p.),
5. niewykonania lub nienależytego wykonania umowy w sprawie zamówienia publicznego (art. 109 ust. 1 pkt 7 nowego P.z.p.).

Powyższa regulacja jest niezależna od instytucji self-cleaningu uregulowanej w art. 110 nowego P.z.p. Kluczowe jest zauważenie, że zamawiający może ww. przepis zastosować z własnej inicjatywny, tj. niezależnie od tego, czy wykonawca, będzie podejmie działania w celu wykazania ziszczenia się okoliczności o których mowa w art. 109 ust. 3 nowego P.z.p.