Obowiązek tonażowego rozliczania się gmin z operatorem świadczącym, na podstawie umowy w sprawie zamówienia publicznego, usługę odbioru odpadów komunalnych od właścicieli nieruchomości lub zagospodarowania odpadów komunalnych, stanowi jedną ze zmian jakie wprowadziła ustawa nowelizująca u.c.p.g. z dnia 19 lipca 2019 r. (art. 6f ust. 3 i 4 u.c.p.g.). Względem tonażowej formuły rozliczania realizacji wskazanej kategorii usług i problemów jakie mogą powstać w przypadku jej stosowania, wypowiedział się Sąd Okręgowy w Płocku w wyroku z dnia 15 kwietnia 2019 r., I C 2715/17.

Przedmiot sporu

Specyfika wydatkowania środków finansowych przez gminy w reżimie zamówień publicznych skutkuje tym, że postanowienia dotyczące wynagrodzenia tonażowego uzupełniane są zapisami kontraktowymi, określającymi maksymalne wynagrodzenie łączne wykonawcy lub limit maksymalny odpadów (ton odpadów), których odbiór lub zagospodarowanie jest przedmiotem zobowiązania wykonawcy. Powyższe rodzi ryzyko wyczerpania zobowiązania umownego przed nastaniem terminu końcowego, na jaki zawarto kontrakt. Taka sytuacja wystąpiła w stanie faktycznym będącym przedmiotem oceny SO w Płocku. W ostatnim miesiącu realizacji umowy doszło do przekroczenia ilości odpadów, których odbiór został pierwotnie założony przez zamawiającego a w konsekwencji doszło do przekroczenia pierwotnie zakładanego maksymalnego wynagrodzenia przysługującego wykonawcy.

W ocenie operatora odbioru i zagospodarowania odpadów, prace zrealizowane ponad limit umowny miały charakter prac dodatkowych, niezbędnych do prawidłowego zrealizowania umowy, a w konsekwencji ich wykonanie stanowi podstawę do uzyskania wynagrodzenia w oparciu o przepisy o bezpodstawnym wzbogaceniu.

Gmina stanęła na stanowisku, że wynagrodzenie dodatkowe nie jest należne, powołując się w tym zakresie na opis przedmiotu zamówienia, w którym szacowana ilość odpadów została określona z uwzględnieniem +/- 10%. Z powyższego gmina wywiodła, iż w związku z tym, iż ilość dodatkowo zebranych odpadów mieści się w tym przedziale, to nie ma podstawy do zapłacenia wynagrodzenia, które przekraczałoby limit maksymalny określony w umowie.

Stanowisko Sądu Okręgowego w Płocku

Uwzględniając powyższe SO w Płocku wskazał, że „umowa zawarta między stronami jest umową o świadczenie usług, o której mowa w art 750 k.c., a do której to stosuje się przepisy dotyczące umowy zlecenie. (…). Na wstępie wskazać należy, iż przede wszystkim wynagrodzenie umówione przez strony nie jest to wynagrodzeniem ryczałtowym, albowiem wynagrodzenie ustalone w formie ryczałtu polega na umówieniu przez strony wysokości wynagrodzenia w stałej kwocie, która będzie stanowiła ostateczne wynagrodzenie przyjmującego zamówienie z tytułu zamówionej usługi, niezależnie od tego, jakie nakłady czy też koszty będzie musiał ponieść ten podmiot w celu wykonania usługi. Tymczasem w sprawie niniejszej rozliczenie wykonanych prac następowało w oparciu o ustaloną cenę za tonę odpadów (…)

W tej sytuacji prace wykonane poza ilości określone w umowie, mimo tego, iż są pracami jednorodzajowymi, w stosunku do tych określonych umową są pracami dodatkowymi, nieobjętymi umową, ale jednocześnie takimi pracami, które sam pozwany powódce zlecał i oczekiwał ich realizacji. W sytuacji faktycznej ustalonej w sprawie brak dodatkowej umowy stron za prace wykonane przez powódkę, a nieobjęte umową nie pozbawia wykonawcy prawa do wynagrodzenia. W orzecznictwie ugruntowany jest pogląd, zgodnie z którym przepisy ustawy o zamówieniach publicznych nie stoją na przeszkodzie zastosowaniu przepisów k.c. o bezpodstawnym wzbogaceniu do umowy, która z braku zachowania właściwej formy stała się nieważna. Dotyczy to także sytuacji braku umowy jako podstawy określonego świadczenia, które, spełnione, przybiera charakter świadczenia nienależnego w rozumieniu art. 410 § 1 k.c. (…)

W sprawie niniejszej, gdyby pozwana udzieliła powódce dodatkowego zamówienia na wykonanie ww. prac musiałaby za to zapłacić kwoty odpowiadające tym, których dochodzi obecnie powódka.”

Komentarz

W przypadku rozliczenia tonażowego, korelacja wynagrodzenia wykonawcy z ilością odpadów ujawnia się w cenie jednostkowej jaka zostanie zaoferowana przez wykonawców biorących udział w postępowaniu. W konsekwencji zamawiający opisując przedmiot zamówienia, spełniając wymóg przewidziany w art. 29 ust. 1 P.z.p., zobowiązany jest wskazać przynajmniej szacunkową ilość odpadów (zasadniczo opierającą się na danych historycznych przy uwzględnieniu trendu zmian). Niezasadne jest jednak następcze przyjmowanie, że wskazany element opisu przedmiotu zamówienia, może stanowić podstawę do uznania, że wykonawca zobowiązany jest nieodpłatnie bądź za odpłatnością wkalkulowaną w odbiór pozostałych ton odpadów, świadczyć usługi dodatkowe. Każda tona odebranych lub zagospodarowanych odpadów komunalnych, stanowi podstawę do uzyskania przez operatora wynagrodzenia. Realizowanie przez operatora usług, nawet w warunkach niedokonania uprzedniej modyfikacji umowy lub udzielenia zamówienia np. w trybie z wolnej ręki w oparciu o art. 67 ust. 1 pkt 6 P.z.p. nie uzasadnia pozbawiania operatora prawa do odpłatności za wykonane świadczenie.

W momencie przekroczenia limitów maksymalnych (kwotowych lub tonażowych) umowa w sprawie zamówienia publicznego, co do zasady wygasa. Skutek taki nie wystąpi np. w sytuacji w której w umowie przewidziano mechanizm automatycznej modyfikacji umowy (automatyczną klauzulę adaptacyjną).

Poddana ocenie Sądu sytuacja ukazuje, jak istotne jest wprowadzenie w umowach na odbiór lub odbiór i zagospodarowanie odpadów odpowiednio sformułowanych klauzul, umożliwiających zapewnienie ciągłości świadczenia usług o znacznej doniosłości społecznej, przy jednoczesnym niedopuszczeniu do sytuacji w której, w wyniku wyczerpania kwotowego lub tonażowego zakresu umowy, wykonanie tego obowiązku nie znajduje podstawy w stosunku kontraktowym łączącym gminę z wykonawcą. Wystąpienie ryzyka przekroczenia limitów maksymalnych, powinno być monitorowane przez zamawiającego i powiązane z decyzją o udzieleniu nowego zamówienia, w tym w trybie z wolnej ręki, jeżeli istnieje ku temu odpowiednia podstawa lub zmodyfikowania dotychczasowej umowy.