Zniesienie możliwości ryczałtowego rozliczania się gminy z operatorem odbierającym lub zagospodarowującym odpady komunalne, stanowi jedną z kluczowych zmian, jaką w obszarze zamówień publicznych w sektorze gospodarki odpadami wprowadziła ustawa nowelizująca u.c.p.g. z dnia 19 lipca 2019 r. Kwestią wątpliwą pozostaje czy w zmienionej rzeczywistości prawnej, gminy mogą rozliczać się w formule ryczałtowej z podmiotami, którym powierzają prowadzenie Punktów Selektywnej Zbiórki Odpadów Komunalnych.

Obowiązek rozliczenia tonażowego

Zgodnie z art. 6f ust. 3 i 4 u.c.p.g. podstawą ustalenia wynagrodzenia za:

1. odbieranie odpadów komunalnych od właścicieli nieruchomości stanowi stawka za 1 Mg odebranych odpadów komunalnych,
2. zagospodarowanie odpadów komunalnych stanowi stawka za 1 Mg zagospodarowanych odpadów komunalnych.

Wątpliwości nie budzi, że stawka tonażowa musi zostać zastosowana:

1. w umowie na odbiór odpadów w zakresie w jakim dotyczy odbioru odpadów u źródła (art. 6f ust. 3 u.c.p.g.),
2. w umowie na odbiór odpadów i zagospodarowanie odpadów, w zakresie w jakim dotyczy odbioru odpadów u źródła i zagospodarowania tychże odpadów (art. 6f ust. 3 i 4 u.c.p.g).

Problemy interpretacyjne pojawiają się jednak przy ustaleniu, czy rozliczenie tonażowe jest jedynym dopuszczalnym w przypadku:

1. zagospodarowania odpadów w oparciu o umowę o zamówienie publiczne obejmującą wyłącznie zagospodarowanie odpadów,
2. odbioru odpadów z PSZOK-ów.

W pierwszym z przypadków wątpliwości wynikają z lapidarnego i ubocznego regulowania w ramach u.c.p.g umów, które swym zakresem obejmują wyłącznie zagospodarowanie odpadów. Powyższe ujawnia się np. w art. 6f u.c.p.g., którego ust. 1a dotyczy „umów w sprawie zamówienia publicznego na odbieranie odpadów komunalnych od właścicieli nieruchomości albo na odbieranie i zagospodarowanie odpadów komunalnych od właścicieli nieruchomości”. 

W art. 6f ust. 4 u.c.p.g. nie wyrażono wprost, że sformułowana w nim reguła znajduje zastosowanie wyłącznie do umów na odbiór i zagospodarowanie odpadów komunalnych. W związku z powyższym interpretacja ostrożnościowa, nakazuje przyjąć, że wskazany przepis obejmuje swym zakresem zarówno postanowienia umów na odbiór i zagospodarowanie odpadów komunalnych jak i umów na zagospodarowanie odpadów.

Modele tworzenia PSZOK- ów

Utworzenie PSZOK-u, jest jednym z obowiązkowych zadań gminy (art. 3 ust. 3b u.c.p.g.). Forma realizacji wskazanego zadania nie została ograniczona w u.c.p.g. – w szczególności do udzielenia zamówienia publicznego. Gminy mogą zatem skorzystać z całego spektrum form, w jakim dozwolona jest realizacji zadań publicznych. Za najpowszechniej stosowane warianty należy uznać:

1. zapewnienie infrastruktury PSZOK np. poprzez udzielenie zamówienia na wybudowanie PSZOK (zamówienie na roboty budowlane) a następnie udzielanie zamówień na prowadzenie PSZOK (zamówienia na usługi),
2. udzielenie zamówienia na utworzenie PSZOK w gminie, tj. zapewnienie zarówno infrastruktury jak i prowadzenie PSZOK, jednemu wykonawcy.

Zakres usługi a formuła rozliczenia

Uwzględniając okoliczność, iż PSZOK uzupełnia lokalny system gospodarki odpadami, opierający się na zbiórce odpadów u źródła, należy wskazać, że w praktyce często spotykanym modelem, jest odbieranie odpadów z PSZOK, przez tego samego operatora, który odbiera odpady z nieruchomości. Wnioskując a contrario z treści przepisu art. 6f ust. 3 u.c.p.g., w takim modelu, rozliczenie usługi odbioru odpadów z PSZOK- u może przybrać formułę ryczałtową. Tożsama formuła może zostać zastosowana w umowie z operatorem PSZOK, zapewniającym funkcjonowanie takiego punktu.

Wątpliwości budzi jednak, czy w sytuacji w której operator PSZOK, obowiązany jest również do zapewnienia transportu i zagospodarowania odpadów komunalnych, to gminie przysługuje możliwość rozliczania się z nim w formule ryczałtowej. Przepis art. 6f ust. 4 u.c.p.g. w przeciwieństwie, do art. 6f ust. 3 u.c.p.g nie ogranicza swego zakresu wyłącznie do odpadów zebranych u źródła. Zgodnie z jego literalnym brzmieniem obejmuje swym zakresem nabycie każdego „zagospodarowanie odpadów” – na podstawie umowy o zamówienia publiczne. W konsekwencji, zastosowanie interpretacji ostrożnościowej, nakazuje przyjąć, że jeżeli prowadzenie PSZOK obejmuje swym zakresem również transport i zagospodarowanie odpadów, to przynajmniej rozliczenie w części w jakiej obejmuje usługę zagospodarowania odpadów uprzednio zebranych w PSZOK, powinno nastąpić przy zastosowaniu formuły rozliczenia tonażowego.

Uwzględniając swoistość i częściową odrębność systemu PSZOK – ów względem zbiórki odpadów u źródła, jak również odwołując się do aspektów systemowych, istnieje możliwość wywodzenia, że art. 6f ust. 4 u.c.p.g. nie znajduje zastosowania do umów na prowadzenie tychże punktów, nawet jeżeli w zakresie tej usługi pozostaje zapewnienie zagospodarowania odpadów. Uwzględnienie aspektów systemowych oraz celowościowych prowadzi do bardziej operatywnych wniosków, jednakże zagrożone jest większym ryzykiem kwestionowania, w tym przez potencjalnych wykonawców oraz organy kontroli.

Usługa kompleksowa a formuła rozliczenia za prowadzenie PSZOK-u

Nabycie usługi polegającej na realizacji świadczeń pozwalających na zapewnieniu prawidłowego funkcjonowania PSZOK, może stanowić element zamówienia uzupełniającego zamówienia na odbiór albo odbiór i zagospodarowanie odpadów. Powyższe znajduje potwierdzenie m.in. w wyroku KIO z dnia 26 września 2019 r., KIO 1755/19. Ewentualne nabycie usługi kompleksowej, nie wpływa modyfikująco na wyżej poczynione ustalenia. Wobec takich zamówień nie ustanowiono reguły analogicznej do wyrażonej 6d ust. 1 u.c.p.g. (tzw. reguły infekowania ograniczeniem prawnym – we wskazanym przypadku obowiązkiem zorganizowania przetargu, jeżeli zamówienie obejmuje odbiór odpadów zarówno z nieruchomości zamieszkałych jak i niezamieszkałych). W konsekwencji w zakresie w jakim wynagrodzenie wykonawcy płacone jest tytułem prowadzenia PSZOK (zapewnienia jego prawidłowego funkcjonowania), może ono przybrać formułę ryczałtową. Kompleksowy charakter zamówienia nie uchyla jednak konieczności rozliczenia tonażowego w zakresie w jakim płatność dotyczy usługi odbioru odpadów u źródła albo zagospodarowania odpadów.