Uchwalone w tym roku zmiany w procedurze cywilnej niosą w odniesieniu do niektórych kwestii daleko idące zmiany. Taką rewolucją na pewno jest wprowadzenie możliwości złożenia przez świadka zeznań pisemnych.

Nowelizacja kodeksu postepowania cywilnego przewiduje dodanie nowego przepisu wprowadzającego dodatkową instytucję pisemnego przesłuchania świadka:

"Art. 271(1). Świadek składa zeznanie na piśmie, jeżeli sąd tak postanowi. W takim przypadku świadek składa przyrzeczenie przez podpisanie tekstu przyrzeczenia. Świadek jest obowiązany złożyć tekst zeznania w sądzie w terminie wyznaczonym przez sąd. Przepisy art. 165 § 2, art. 274 § 1 i art. 276 stosuje się odpowiednio."

Zmiana oznacza, iż sąd będzie mógł zezwolić świadkowi złożyć zeznania na piśmie zamiast ustnie na rozprawie. Przepis przewiduje wówczas złożenie pisemnego przyrzeczenia, które na mocy art. 268 kpc brzmi następująco:

„Świadomy znaczenia mych słów i odpowiedzialności przed prawem przyrzekam uroczyście, że będę mówił szczerą prawdę, niczego nie ukrywając z tego, co mi jest wiadome".

Odniesienia do przepisów zawarte w zdaniu czwartym oznaczają tyle, że:

• art. 165 § 2 – wystarczające będzie nadanie zeznań w placówce pocztowej w terminie zakreślonym przez sąd,
• art. 274 § 1 – za nieusprawiedliwione niezastosowanie się do obowiązku złożenia pisemnych zeznań sąd może nałożyć na świadka karę grzywny,
• art. 276 – za nieuzasadnioną odmowę złożenia zeznań sąd skaże świadka na grzywnę.

Instytucja pisemnego przesłuchania świadka ta istniała już wcześniej w polskim prawie w ograniczonym zakresie - dotychczas była zarezerwowana dla europejskiego postępowania w celu dochodzenia drobnych roszczeń (art. 505(25) kpc).

W uzasadnieniu do projektu ustawy, zgodnie z którą możliwość pisemne go przesłuchania świadków została rozciągnięta także na inne postępowania cywilne, wskazywano na konieczność przyspieszenia procesów sądowych, a możliwość zdalnego przesłuchiwania świadków miałaby pomóc cel ten osiągnąć.

Wielu prawników (w tym sędziowie) otwarcie krytykuje tą zmianę wskazując na to, iż pomimo iż sprawność postępowania jest ważna, to jednak celem nadrzędnym sądu powinno być ustalenie prawdziwego stanu faktycznego, natomiast ograniczenie się do pisemnego przesłuchania świadków może prowadzić do wielu nadużyć. Przede wszystkim może się przyczyniać do składania nieprawdziwych zeznań czy prób wpływania na świadka, skoro czynności nie będą dokonywane podczas rozprawy, w obecności sądu i obu stron.

Większość profesjonalnych pełnomocników doświadczyła w trakcie swojej praktyki wiele sytuacji, w których nieprzyjaźnie nastawiony świadek, wbrew obawom o możliwość zniekształcania przez niego faktów, po doświadczeniu przez niego powagi sądu i postępowania sądowego - decydował się na powiedzenie prawdy. Takie wydarzenia czasem potrafiły zmienić sytuację procesową naszych Klientów na dużo lepszą. Sąd oraz strony na sali rozpraw także mogą zadawać świadkom dodatkowe pytania, nasuwające się podczas ich zeznań, a przede wszystkim – na podstawie ich zachowania, sposobie mówienia czy innych komunikatach niewerbalnych, opierając się na swym doświadczeniu życiowym i zawodowym sąd może oceniać także wiarygodność świadka. Taka ocena może mieć istotny wpływ na ocenę wiarygodności jego zeznań, które przecież mogą zaważyć na ostatecznym rozstrzygnięciu sprawy.

Co prawda, zgodnie z Raportem z konsultacji publicznych[1] instytucja pisemnego przesłuchania świadka ma mieć charakter komplementarny, czyli jedynie uzupełniający, a nie podstawowy, jednak wątpliwości co do możliwości zapewnienia rzetelnego procesu pozostają. Ostatecznie to praktyka wykaże, jak chętnie sądy będą stosować pisemne przesłuchania i czy wyrażane obawy okażą się zasadne.

 

---

[1] https://bip.kprm.gov.pl/kpr/bip-rady-ministrow/projekty-ustaw-przeslan/2887,Projekty-ustaw-przeslane-do-Sejmu-RP.html, Projekt ustawy o zmianie ustawy – Kodeks postępowania cywilnego oraz niektórych innych ustaw - przyjęty przez rząd 19 grudnia 2018 r. (skierowany do Sejmu 8 stycznia 2019 r.), str. 110