Związki międzygminne realizujące zadania z zakresu gospodarki odpadami komunalnymi z związku z najnowszą nowelizacją ustawy śmieciowej powinny w pierwszej kolejności rozważyć konieczność zmiany statutów w związku z nowymi przepisami.

Ustawą z dnia 19 lipca 2019 roku o zmianie ustawy o utrzymaniu czystości i porządku w gminach oraz niektórych innych ustaw (Dziennik Ustaw z 2019r., poz. 1579) – która w zasadniczej części wejdzie w życie z dniem 6 września 2019 roku – wprowadza się szereg istotny zmian w gminnych systemach gospodarki odpadami komunalnymi. Systemy te zgodnie z ustawą o samorządzie gminnym oraz niezmienionymi w tym zakresie przepisami ustawy o utrzymaniu czystości i porządku w gminach mogą być tworzone na poziomie ponadgminnym w formie związku międzygminnego. Zgodnie z art. 3 ust. 2a ustawy o utrzymaniu czystości i porządku w gminach w razie wykonywania przez związek międzygminny zadań, o których mowa w art. 3 ust. 2 tejże ustawy, określone w ustawie prawa i obowiązki organów gminy, w tym uchwalanie aktów prawa miejscowego, wykonują właściwe organy tego związku.

W praktyce szereg gmin zdecydowało się na podjęcie współpracy w tej formie. Jako przykłady tego typu związków międzygminnych można wskazać: Związek Międzygminny Gospodarka Odpadami Aglomeracji Poznańskiej (GOAP), Związek Międzygminny Pilski Region Gospodarki Odpadami Komunalnymi (PRGOK), Związek Międzygminny EKO-PRZYSZŁOŚĆ. Związki te funkcjonują w różnych częściach kraju.

Elementem wspólnym ich działalności jest regulacja ustrojowa wynikająca z ustawy o samorządzie gminnym. Z przepisów tych wynika, iż kluczowym aktem stanowiącym podstawę funkcjonowania każdego związku międzygminnego jest jego statut, ustalany w dość złożonej procedurze przez wszystkie gminy zainteresowane współpracą. Statut określa m.in. zakres zadań poszczególnych związków oraz kompetencje jego organów, w tym zgromadzenia związku będącego odpowiednikiem rady gminy. W praktyce sposoby konstruowania poszczególnych statutów różnią się między sobą w zakresie szczegółowego sposoby sformułowania powyższych kwestii.

Stąd niezwykle istotnym jest, aby w kontekście ostatniej nowelizacji ustawy o utrzymaniu czystości i porządku w gminach, dokonać rzetelnego audyty statutu związku i rozważyć czy wprowadzone zmiany ustawowe nie wymagają jego zmiany. Jeśli bowiem przykładowo statut zbyt wąsko określa zakres działania zgromadzenia związku wymieniając enumeratywnie uchwały jakie mogą być podejmowane przez ten organ w praktyce mogą pojawić się wątpliwości czy nowe uchwały wynikające z ustawy nowelizującej (np. uchwała dotycząca zwolnień dla właścicieli nieruchomości kompostujących bioodpady we własnym zakresie) mogą być podejmowane przez organy związku.

Podobnie szczegółowej analizy wymaga system finansowania poszczególnych związków międzygminnych. Jeśli bowiem konkretny związek zajmuje się wyłącznie gospodarką odpadami komunalnymi i jego wyłącznym dochodem są opłaty za gospodarowanie odpadami komunalnymi uiszczane przez właścicieli nieruchomości objętych gminnym systemem odbioru odpadów komunalnych należy rozważyć źródło finansowania zadań, które z tych środków nie mogą być finansowane. Chodzi w szczególności o koszty obsługi administracyjnej związane z właścicielami nieruchomości, na których nie zamieszkują mieszkańcy, a powstają odpady komunalne, którzy nie złożą oświadczenia o przystąpieniu do gminnego systemu odbioru odpadów komunalnych. W konsekwencji koszty kontroli tego typu podmiotów oraz ewentualnych działań represyjnych będą musiały być finansowane z innych środków aniżeli pochodzących z opłat za gospodarowanie odpadami komunalnymi.

Powyższe uwagi o charakterze sygnalizacyjnym prowadzą do wniosku, iż przy konstruowaniu statutów związków międzygminnych niezwykle starannie należy poszukiwać równowagi pomiędzy elastycznością a przejrzystością (komunikatywnością) statutu związku międzygminnego.

Związki międzygminne, które będą musiały zmienić swój statut w związku z najnowszą nowelizacją ustawy o utrzymaniu czystości i porządku w gminach powinny jak najszybciej podjąć działania dostosowawcze. W szeregu przypadków zmiana statutu poprzedzać będzie ewentualne dalsze działania dostosowawcze, w tym zmianę czy podjęcie poszczególnych uchwał.