Zapewnienie ciągłości odbioru odpadów komunalnych od właścicieli nieruchomości jest kluczowym argumentem przemawiającym za dozwoleniem, w sytuacjach awaryjnych, na udzielanie przedmiotowych zamówień w trybie zamówienia z wolnej ręki. Niemniej jednak gminy powinny pamiętać, iż jest to tryb wyjątkowy a jego nadużycie stanowi naruszenie obowiązujących regulacji. Powyższe potwierdza zarówno Prezes UZP jak i KIO.

Zamówienia na odbiór odpadów komunalnych

Zgodnie z art. 6d ust. 1 u.c.p.g. wójt, burmistrz lub prezydent miasta jest obowiązany udzielić zamówienia publicznego na odbieranie odpadów komunalnych (ewentualnie również ich zagospodarowanie) od właścicieli nieruchomości, o których mowa w art. 6c u.c.p.g., a więc:

1. nieruchomości zamieszkałych (art. 6c ust. 1 u.c.p.g.),
2. nieruchomości niezamieszkałych - o ile rada gminy podejmie uchwałę o odbieraniu odpadów komunalnych z wskazanej kategorii nieruchomości (art. 6c ust. 2a u.c.p.g.).

W przypadku drugiej z ww. kategorii nieruchomości ustawodawca limitująco skonkretyzował tryby w jakich ma nastąpić przeprowadzenie postępowania zmierzającego do udzielenia zamówienia, wskazując,  że „wójt, burmistrz lub prezydent miasta jest obowiązany zorganizować przetarg w trybie P.z.p. na odbieranie odpadów komunalnych od właścicieli tych nieruchomości albo na odbieranie i zagospodarowanie takich odpadów”.

Dopuszczalność zastosowania trybu z wolnej ręki

Uwzględniając powyżej wskazane regulacje normatywne, KIO w wyroku z dnia 24 lipca 2017 r., KIO 1415/17, wydanym na skutek wniesienia odwołania względem zastosowania trybu zamówienia z wolnej ręki z powołaniem na treść art. 67 ust. 1 pkt 3 P.z.p., w postępowaniu na:

1. odbiór odpadów komunalnych powstających na nieruchomościach zamieszkałych,
2. odbiór odpadów komunalnych powstałych na nieruchomościach niezamieszkałych,
3. obsługę PSZOK,
4. transport zebranych odpadów komunalnych,
5. zagospodarowanie niektórych frakcji odpadów selektywnie zebranych,

uznała, że odwołanie nie zasługuje na uwzględnienie. Syntetyzując, zamawiający udzielenie zamówienia z wolnej ręki uzasadnił:

1. nakazaniem przez KIO unieważnienia czynności wyboru oferty najkorzystniejszej w postepowaniu przeprowadzonym w trybie przetargu nieograniczonego,
2. wygaśnięciem umowy o tożsamym zakresie przedmiotowym w terminie 3 dni przed udzieleniem zamówienia z wolnej ręki,
3. powstaniem zagrożenia epidemiologicznego na terenie gminy,
4. zawarciem umowy w trybie z wolnej ręki na okres od 4 lipca 2017 r. do 31 lipca 2017 r.

Krajowa Izba Odwoławcza w uzasadnieniu wyroku wskazała, że nie aprobuje „stanowiska odwołującego, że zamawiający może czekać z odbiorem odpadów od mieszkańców C. do czasu zakończenia postępowania przetargowego. (…) Udzielenie zamówienia z wolnej ręki na czas niezbędny do zakończenia postępowania przetargowego prowadzonego w procedurze konkurencyjnej w sytuacji wygaśnięcia poprzedniej umowy, jest stosowane, przyjęte w praktyce i nie budzi zastrzeżeń w orzecznictwie Krajowej Izby Odwoławczej, wręcz jest wskazywane - jako sposób rozwiązania problemu, przy zamówieniach zwłaszcza na usługi, których ciągłość świadczenia nie może zostać przerwana.”.

Dozwolone ale limitowane

Powoływanie się przez zamawiających na ww. wyrok KIO, w sytuacji udzielania zamówień na odbiór odpadów komunalnych w trybie z wolnej ręki, należy uznać za powszechne. Czyniąc powyższe należy jednak każdorazowo pamiętać, że tezy z ww. orzeczenia nie mają charakteru uniwersalnego a każda sytuacja wymaga indywidualnej oceny.

Powyższe ukazuje m.in. postepowanie o udzielenie zamówienia publicznego, które było przedmiotem kontroli Prezesa UZP (informacja o wyniku kontroli doraźnej z dnia 8 kwietnia 2019 r., znak UZP/DKZP/WKZ3/412/7( )/19/JB dot. KND/6/19/DKZP) a następnie zostało poddane analizie KIO, która zakończyła się wydaniem uchwały z dnia 9 maja 2019 r., KIO/KD 39/19.

Wskazane powyżej akty indywidualne zostały wydane w sytuacji faktycznej, w której zamawiający wykorzystał tryb zamówienia z wolnej ręki w celu udzielenia zamówienia na odbiór i zagospodarowanie odpadów komunalnych, w oparciu o przesłankę zawartą w art. 67 ust. 1 pkt 3 P.z.p. W umowie przewidziano, że „Wykonawca będzie wykonywał w sposób ciągły i nieprzerwany od dnia 1-go stycznia 2019 r. do czasu niezbędnego do rozstrzygnięcia postępowania w trybie przetargu nieograniczonego, przy czym, z zastrzeżeniem, iż maksymalny termin obowiązywania niniejszej umowy to dzień 31 grudnia 2019 r., a także zastrzeżeniem, że Strony ustalają minimalny okres realizacji umowy do dnia 30 czerwca 2019 r., z tym, że do dnia 31 maja 2019 r. Strony decydują, czy po tym czasie umowa będzie kontynuowana".

Prezes UZP zaznaczył, że wyjątek o którym mowa w art. 67 ust. 1 pkt 3 P.z.p. a także w orzeczeniu KIO z dnia 24 lipca 2017 r., KIO 1415/17, „nie może mieć jednak zastosowania w odniesieniu do postępowań będących przedmiotem kontroli, ze względu na fakt, iż Zamawiający zawarł umowy maksymalnie na okres około jednego roku, co nie może zostać uznane za okres krótki i niezbędny jedynie do przeprowadzenia postępowania w trybie konkurencyjnym, szczególnie w kontekście faktu, iż przepisy właściwe dla trybów podstawowych przewidują możliwość wyznaczenia krótszych terminów składania ofert, jeżeli zachodzi pilna potrzeba udzielenia zamówienia, co, zdaniem Prezesa Urzędu, znajdowałoby swoje uzasadnienie w przedmiotowej sytuacji. (…) Biorąc pod uwagę nawet minimalny okres trwania przedmiotowych umów określony na około pół roku, należy uznać go za niezasadnie długi w kontekście przedstawionych uprzednio argumentów dotyczących możliwości zastosowania skróconego terminu składania ofert w postępowaniu w trybie podstawowym oraz dysponowania przez Zamawiającego przynajmniej częściowo niezbędną dokumentacją dla przeprowadzenia postępowania w trybie konkurencyjnym. Zgodnie ze Sprawozdaniem Prezesa Urzędu Zamówień Publicznych o funkcjonowaniu systemu zamówień publicznych w 2017 r., przeciętny czas trwania postępowania o wartości powyżej progów UE w trybie przetargu nieograniczonego w roku 2017 wyniósł 93 dni, w tym w zakresie zamówień na usługi - 86 dni. Tym samym, okres trwania umowy zawartej po postępowaniu w trybie z wolnej ręki wynoszący minimalnie około pół roku przekracza te wartości mniej więcej dwukrotnie”.

Zmiana przepisów

Ustawą z dnia 19 lipca 2019 r. o zmianie ustawy o utrzymaniu czystości i porządku w gminach oraz niektórych innych ustaw, zmieniono brzmienie art. 6c ust. 2a u.c.p.g. Zmodyfikowany przepis przewiduje, że w celu zapewnienie odbioru odpadów komunalnych z nieruchomości niezamieszkałych „wójt, burmistrz lub prezydent miasta jest obowiązany udzielić zamówienia publicznego w trybie przetargu” (podkreślenie K.R.). Powyższym zastąpiono obowiązek „zorganizowania przetargu” obowiązkiem „udzielenia zamówienia publicznego w trybie przetargu”. W konsekwencji znaczne wątpliwości budzi dalsza aktualność stanowiska KIO, wyrażonego w wyroku z dnia 24 lipca 2017 r., KIO 1415/17, w zakresie w jakim dotyczy ono zamówień na odbiór odpadów komunalnych z nieruchomości niezamieszkałych. 

Dozwolony zakres wykorzystania trybu zamówienia z wolnej ręki przy udzielaniu zamówień na odbiór odpadów komunalnych, będzie jednym z tematów zaprezentowanych w trakcie konferencji Zamówienia Publiczne w Gospodarce Odpadami, która odbędzie się 30 września 2019 r. w Warszawie i do udziału w której serdecznie zachęcamy (https://go.przetargipubliczne.pl/).