Regulacje zawarte w art. 12 dyrektywy 2014/24/UE zostały transponowane do krajowego porządku prawnego w sposób swoisty - poprzez ustanowienie przesłanek zastosowania trybu zamówienia z wolnej ręki. W konsekwencji zamówienia in-house pozostające w przestrzeni unijnego prawa zamówień publicznych poza zakresem stosowania dyrektywy zamówieniowej, w polskim porządku prawnym poddane są regulacji P.z.p. Zgodnie ze stanowiskiem Prezesa UZP oraz KIO do zamówień in-house należy w sposób bezpośredni stosować m.in. art. 17 P.z.p. regulujący materię wyłączenia od podejmowania czynności w toku postępowania o udzielenie zamówienia publicznego.

Wyłącznie od podejmowania czynności przy udzielaniu zamówienia

Zgodnie z art. 17 ust. 1 P.z.p. wyłączeniu od podejmowania czynności w postępowaniu o udzielenie zamówienia publicznego podlegają osoby:

1. ubiegające się o udzielenie tego zamówienia,
2. pozostające w związku małżeńskim, w stosunku pokrewieństwa lub powinowactwa w linii prostej, pokrewieństwa lub powinowactwa w linii bocznej do drugiego stopnia lub będące związanymi z tytułu przysposobienia, opieki lub kurateli z wykonawcą, jego zastępcą prawnym lub członkami organów zarządzających lub organów nadzorczych wykonawców ubiegających się o udzielenie zamówienia,
3. które przed upływem 3 lat od dnia wszczęcia postępowania o udzielenie zamówienia pozostawały w stosunku pracy lub zlecenia z wykonawcą lub były członkami organów zarządzających lub organów nadzorczych wykonawców ubiegających się o udzielenie zamówienia,
4. pozostające z wykonawcą w stosunku prawnym lub faktycznym, który może wywoływać uzasadnione wątpliwości co do bezstronności tych osób,
5. prawomocnie skazane za przestępstwo popełnione w związku z postępowaniem o udzielenie zamówienia, przestępstwo przekupstwa, przestępstwo przeciwko obrotowi gospodarczemu lub inne przestępstwo popełnione w celu osiągnięcia korzyści majątkowych.

Bezpośrednie stosowanie art. 17 P.z.p. do zamówień in-house

Krajowa Izba Odwoławcza w uchwale z dnia 25 czerwca 2019 r., KIO/KD 43/19, odnosząc się do niewyłączenia się od udziału w pracach komisji przetargowej osoby, która w okresie ostatnich trzech lat reprezentowała gminę (zamawiającego) w radzie nadzorczej spółki komunalnej (wykonawcy) wskazała, że „obowiązkiem Zamawiającego jest zapewnienie, aby osoby biorące udział w przygotowaniu postępowania oraz jego prowadzeniu były bezstronne i obiektywne. Obowiązek ten jest jednym ze środków gwarantujących zapewnienie zasady uczciwej konkurencji.”. W informacji o wyniku kontroli przeprowadzonej przez Prezesa UZP, względem której zamawiający wniósł zastrzeżenia, które dały asumpt do wyrażenia przez KIO ww. stanowiska, wskazano, że „zgodnie z treścią art. 7 ust. 2 ustawy P.z.p., postępowanie o udzielenie zamówienia publicznego powinno być prowadzone w sposób bezstronny i obiektywny. Instytucjonalnym urzeczywistnieniem tej zasady jest wyrażony w art. 17 ust. 1 P.z.p., obowiązek wyłączenia z postępowania wszystkich osób, w stosunku do których zachodzą uzasadnione podejrzenia braku obiektywizmu, realizujący się w okolicznościach ujętych w pkt 1-5 tegoż przepisu.”.

Zasadność stosowania art. 17 P.z.p. do zamówień in-house

Uwzględnienie natury zamówień in-house i ratio legis art. 17 P.z.p., wywołuje wątpliwości co do korespondowania ich ze sobą. Zamówienia in-house opierają się na ścisłej i wieloaspektowej relacji zachodzącej pomiędzy zamawiającym a wykonawcą. Więź ta przejawiać się może również w relacjach personalnych. Powyższe podkreśliła KIO w wyroku z dnia 21 kwietnia 2017 r., KIO 625/17, przy okazji analizy zaistnienia jednego z elementów konstytuujących relację wewnętrzną – kontroli analogicznej, wskazując, że „niezależnie od treści ww. regulaminów w I. R. można również wskazać powiązania osobowe, skutkujące uznaniem, że decyzyjność spółki I. R. jest zależna od Zamawiającego, gdyż prezes I. R. jest również prokurentem samoistnym w I., w której G. W. posiada 100 % udziałów”

Zachodzenie relacji pomiędzy zamawiającym a wykonawcą, a w konsekwencji pomiędzy osobami występującymi po każdej ze stron, nie koliduje z ratio legis ustanowienia art. 17 P.z.p. Odwołując się do dorobku doktryny oraz judykatury, należy wskazać, że obowiązek wyłączenia się od podejmowania czynności w toku postępowania o udzielenie zamówienia, służy:

1. „zagwarantowaniu bezstronności prowadzonego postępowania i stanowi ewentualną podstawę decyzji kierownika jednostki co do kręgu osób, które pozostają w postępowaniu czynne” (orzeczenie GKO z dnia 31 maja 2012 r., BDF1/4900/25/23/12/466),
2. zapewnieniu respektowania „przez zamawiającego zasady uczciwej konkurencji, przewidzianej w art. 7 ust. 1”[1],
3. zagwarantowaniu przestrzegania „zasady uczciwej konkurencji, równego traktowania wykonawców oraz zasady przejrzystości”[2].

Zapewnienie nienaruszania przez zamówienia in-house reguł konkurencji, zagwarantowane jest przesłankami przewidzianymi w art. 67 ust. 1 pkt 12 – 15 P.z.p. Wraz ze wszczęciem postępowania powinna nastąpić ich weryfikacja połączona z publikacją informacji, w trybie i na zasadach określonych w art. 67 ust. 11 P.z.p.

Weryfikacja zaistnienia ww. okoliczności, będąca czynnością ewentualnie podatną na stronniczość osób działających po stronie zamawiającego, podejmowana jest przed wszczęciem postępowania[3] (w ramach decyzji o sposobie realizacji zadania). Ewentualny błąd w zbadaniu ww. kwestii obciąża zamawiającego i jeżeli nie zostanie wyeliminowany aż do udzielenia zamówienia wewnętrznego, może stanowić m.in. podstawę dopuszczenia się deliktu finansów publicznych o którym mowa w art. 17 ust. 1b pkt 2 u.o.n.d.f.p. Należy również odnotować, że wynik analizy zaistnienia okoliczności o których mowa odpowiednio w art. 67 ust. 1 pkt 12, 13, 14 albo 15, przejawiający się we wszczęciu postępowania in-house podlega pełnej kontroli zewnętrznej, zarówno ze strony podmiotów publicznych jak i podmiotów rynkowych.

Stosowanie w toku udzielania zamówienia in-house reguł chroniących konkurencję od podjęcia stronniczych czynności, jawi się jako niezasadne, albowiem w postępowaniu bierze udział jeden wykonawca i to pozostający pod kontrolą zamawiającego. Powyższe ogranicza zakres negocjowania warunków, w tym finansowych umowy o zamówienie in-house, który dodatkowo limitowany jest reżimem finansów publicznych oraz regułami dotyczącymi pomocy publicznej. Przynajmniej ze względu na powyższe stosowanie do zamówień wewnętrznych art. 17 P.z.p. wydaje się niezasadne.

Tytułem podsumowania należy wskazać, że zgodnie z art. 17 ust. 2 P.z.p., osoby wykonujące czynności w postępowaniu o udzielenie zamówienia składają, oświadczenie o braku lub istnieniu okoliczności, o których mowa w art. 17 ust. 1 P.z.p. i to pod rygorem odpowiedzialności karnej za złożenie fałszywego oświadczenia. Uwzględniając powyżej przytoczone stanowisko Prezesa UZP oraz KIO zasadne jest zachowanie znacznego stopnia rozwagi przy składaniu wskazanego oświadczenia przy okazji udzielania zamówienia wewnętrznego.

[1] J. Pieróg, Komentarz do art. 17 P.z.p. (w:) Prawo zamówień publicznych. Komentarz, Warszawa 2019, SIP Legalis.

[2] A. Matusiak, Komentarz do art. 17 P.z.p. (w:) Prawo zamówień publicznych. Komentarz, M. Jaworska, F. Grześkowiak- Stojek, J. Jarnicka, A. Matusiak, Warszawa 2019 r., SIP Legalis.

[3] Z kolei „Obowiązek złożenia oświadczenia o braku lub istnieniu okoliczności stanowiących podstawę wyłączenia z postępowania wymienionych w przepisie art. 17 ust. 1 P.z.p. aktualizuje się dopiero w toku postępowania o udzielenie zamówienia publicznego, tzn. po jego wszczęciu.” (Wyrok GKO z dnia 15 lutego 2018 r., BDF1.4800.97.2017).