Niekiedy gmina czy inna jednostka samorządu terytorialnego staje się współwłaścicielem rzeczy, np. nieruchomości, obok innej osoby bądź wielu innych osób. Może to być sytuacja niekomfortowa, gdyż wówczas przy wykonywaniu uprawnień właścicielskich taka JST będzie ograniczona koniecznością współdziałania z pozostałymi współwłaścicielami. Wskazany stan rzeczy można jednak zmienić poprzez zniesienie współwłasności. Ustawodawca obok polubownego, pozasądowego przewidział także możliwość żądania sądowego rozstrzygnięcia w tym zakresie.

Zgodny wniosek o dokonanie podziału nieruchomości ułatwia procedurę i przyspiesza termin załatwienia sprawy. Jednak nawet przy braku takiego zgodnego wniosku stron, przepisy przewidują możliwość rozstania się ze współwłaścicielami. Sąd w postępowaniu nieprocesowym może zdecydować o:

1. faktycznym podziale nieruchomości,
2. przyznaniu własności nieruchomości jednej osobie z obowiązkiem spłaty pozostałych,
3. sprzedaży nieruchomości i przysądzeniu kwoty uzyskanej w wyniku sprzedaży w odpowiednich częściach.

Faktyczny podział nieruchomości

Nieruchomości dość często można podzielić nawet zwykłą ścianą pionową, przemieniając – przykładowo - budynek jednorodzinny w bliźniaka lub w sposób pionowy utworzyć odrębność lokali na poszczególnych kondygnacjach budynku. W takim przypadku przy sądowym zniesieniu współwłasności można przyznać każdej z osób odrębny lokal, o ile tylko taki podział nie jest sprzeczny ze społeczno-gospodarczym przeznaczeniem. Jeśli po podziale części nieruchomości nie są równej wartości, sąd wyrówna wartość udziałów przez dokonanie dopłat pieniężnych.

Przyznanie własności jednej osobie z obowiązkiem spłaty pozostałych

Jeśli nieruchomości nie da się podzielić, można rozważyć objęcie całości na wyłączność. Oczywiście wówczas także należałoby spłacić udziały dotychczasowych współwłaścicieli, przy czym można we wniosku do sądu zawrzeć prośbę o rozłożenie płatności na raty – nawet na 10 lat.

Sprzedaż nieruchomości

Jeśli żaden z właścicieli nie wyraził zgody na przyznanie mu rzeczy, a nie ma możliwości podzielenia faktycznego nieruchomości (np. przez zbyt mały metraż mieszkania), sąd może nakazać sprzedać rzecz. Sprzedaż w takim przypadku będzie dokonana przez licytację, a do postępowania stosuje się przepisy o egzekucji z nieruchomości.

Opłata sądowa

Od wniosku o zniesienie współwłasności pobiera się opłatę stałą w kwocie 1.000 złotych, niezależnie od wartości rzeczy, której czynność dotyczy. Nadmienić należy, iż zgodny podział nieruchomości jest korzystny nie tylko ze względu na czas – w przypadku złożenia zgodnego wniosku stron w sprawie projektu zniesienia współwłasności, opłata wyniesie już tylko 300 złotych.