W dniu 31 maja weszły w życie: nowelizacja ustawy – Prawo o postępowaniu przed sądami administracyjnymi oraz niektórych innych ustaw oraz art. 4 ustawy z dnia 10 stycznia 2014 r. o zmianie ustawy o informatyzacji działalności podmiotów realizujących zadania publiczne oraz niektórych innych ustaw. Nowe przepisy wprowadzają elektronizację postępowania przed sądami administracyjnymi.

Jak podkreślają projektodawcy, informatyzacja działalności podmiotów publicznych jest czynnikiem determinującym rozwój nowoczesnego i sprawnego państwa. Proces ten został zapoczątkowany ustawą z dnia 17 lutego 2005 r. o informatyzacji działalności podmiotów realizujących zadania publiczne. Wskazana regulacja została zmieniona ustawą z dnia z dnia 10 stycznia 2014 r., która nadto wprowadziła kilka istotnych zmian w p.p.s.a. (zmiany dotyczące postępowania sądowoadministracyjnego weszły w życie dnia 31 maja 2019 r.). Kolejne zmiany przewidziane ustawą z dnia 12 kwietnia 2019 r. o zmianie ustawy – Prawo o postępowaniu przed sądami administracyjnymi oraz niektórych innych ustaw (które również weszły w życie dnia 31 maja 2019 r.) stanowią następny etap tego rozwoju, wprowadzając szereg nowych rozwiązań prawnych związanych z funkcjonowaniem cyfrowego społeczeństwa.

Powołane przepisy przewidują, że pisma procesowe mogą być wnoszone do sądu administracyjnego nie tylko w postaci papierowej, jak to miało miejsce dotychczas, ale również w formie dokumentu elektronicznego. Skargę w formie dokumentu elektronicznego można złożyć do elektronicznej skrzynki podawczej organu, natomiast pozostałe pisma procesowe - do elektronicznej skrzynki podawczej sądu. Opisany warunek nie zostanie spełniony w przypadku wysłania pisma do sądu na jego adres elektroniczny (adres e-mail). Ponadto, wszystkie pisma procesowe w formie dokumentu elektronicznego, oprócz wymogów formalnych pisma w postaci papierowej, muszą zawierać adres elektroniczny oraz zostać podpisane przez stronę albo jej przedstawiciela ustawowego lub pełnomocnika kwalifikowanym podpisem elektronicznym, podpisem zaufanym albo podpisem osobistym.

W tym miejscu należy zauważyć, że ustawa z dnia 10 stycznia 2014 r. o zmianie ustawy o informatyzacji wprowadziła istotne zmiany w zakresie sposobu, w jaki sąd ma się komunikować ze stronami postępowania. Dodano nowy art. 74a p.p.s.a., z którego wynika, że pisma mogą być doręczane stronom za pomocą środków komunikacji elektronicznej, jeżeli strona wniosła pismo w formie dokumentu elektronicznego przez elektroniczną skrzynkę podawczą sądu lub organu, za pośrednictwem którego składane jest pismo, albo wystąpiła do sądu o takie doręczenie i wskazała sądowi adres elektroniczny, albo wyraziła zgodę na doręczanie pism za pomocą tych środków i wskazała sądowi adres elektroniczny. Jeżeli natomiast strona zrezygnuje z elektronicznego sposobu doręczania korespondencji, to sąd zobowiązany jest do komunikowania się ze stroną w sposób tradycyjny. Ustawa z dnia 12 kwietnia 2019 r. nowelizująca m.in. p.p.s.a. dodała w § 2 art. 74a p.p.s.a. zdanie, że oświadczenie o rezygnacji z doręczania pism za pomocą środków komunikacji elektronicznej może być złożone wyłącznie w formie dokumentu elektronicznego.

Nadto, jak podkreślają projektodawcy, dla stworzenia możliwości działania tak rozległego systemu, obejmującego terytorium całego kraju i miliony potencjalnych użytkowników, niezbędne jest zapewnienie jednoznacznej identyfikacji podmiotów w nim zarejestrowanych oraz właściwego zarządzania ich danymi. Stąd też nowelizacja w art. 46 § 2 p.p.s.a. wprowadza obowiązek podawania przez strony i ich przedstawicieli ustawowych numeru PESEL (w przypadku osób fizycznych) lub numeru KRS/NIP/REGON (w przypadku  osób prawnych i jednostek organizacyjnych nie posiadających osobowości prawnej) – w pierwszym piśmie w danej sprawie.

Treść pisma w formie dokumentu elektronicznego będzie udostępniana jego adresatowi w systemie teleinformatycznym sądu przez okres co najmniej 3 miesięcy od dnia uznania tego pisma za doręczone. Ustawa zmieniająca w sposób wyraźny normuje także kwestię, że protokoły, notatki urzędowe, wyroki i ich uzasadnienia mogą być utrwalone w postaci elektronicznej w systemie teleinformatycznym sądu (opatrzone kwalifikowanym podpisem elektronicznym).

Należy także zwrócić uwagę na zmianę dotyczącą art. 12a § 5 p.p.s.a. Ustawodawca precyzuje możliwość udostępniania akt sądowych prowadzonych w postaci elektronicznej oraz uzyskiwania z nich odpisów, kopii i wyciągów. Trzeba bowiem zauważyć, że elektroniczne akta sądowe będą udostępnianie stronom w systemie teleinformatycznym sądu. W przypadku tego rodzaju akt nie będzie zatem zachodziła potrzeba wydawania w szczególności kopii lub wyciągów z tych akt, skoro, po uprzednim uwierzytelnieniu, strona będzie miała możliwość samodzielnej realizacji tych czynności bezpośrednio w systemie teleinformatycznym sądu.

Z uwagi na informatyzację działalności podmiotów realizujących zadania publiczne niezbędnym stało się także unormowanie w p.p.s.a. kwestii zwrotu akt administracyjnych w postaci elektronicznej. W przypadku takich akt nie będzie bowiem zachodziła potrzeba ich zwrotu, ponieważ nadal będą one w posiadaniu organu, nawet po przekazaniu ich do sądu. Dlatego w art. 286 p.p.s.a. wprowadzono § 1a, zgodnie z którym w przypadku elektronicznych akt administracyjnych, po prawomocnym zakończeniu postępowania sądowego, organ administracji publicznej otrzyma jedynie odpis orzeczenia ze stwierdzeniem jego prawomocności. W związku z powyższą zmianą nadano również nowe brzmienie § 2 ww. przepisu i wskazano, że termin do załatwienia sprawy przez organ administracji określony w przepisach prawa lub wyznaczony przez sąd liczy się od dnia doręczenia organowi akt albo, w przypadku wskazanym w § 1a, odpisu orzeczenia.

W art. 66 p.p.s.a. dodano § 1a, w którym wskazano, iż przepis § 1 (który stanowi, iż w toku sprawy adwokaci, radcy prawni, doradcy podatkowi, rzecznicy patentowi i radcy Prokuratorii Generalnej Rzeczypospolitej Polskiej doręczają sobie nawzajem pisma bezpośrednio za potwierdzeniem odbioru i oznaczeniem daty lub przesyłką poleconą) nie dotyczy pism wnoszonych w formie dokumentu elektronicznego, podlegających doręczeniu adwokatowi, radcy prawnemu, doradcy podatkowemu, rzecznikowi patentowemu, radcy Prokuratorii Generalnej Rzeczypospolitej Polskiej, którzy korzystają ze środków komunikacji elektronicznej do doręczeń.

Jednocześnie przez wzgląd na szybkość postępowania sądowoadministracyjnego, zgodnie z nowym art. 49b p.p.s.a., Prezes Naczelnego Sądu Administracyjnego jest uprawniony do opracowania wzorów dokumentów elektronicznych, które mogą być wykorzystywane w postępowaniu w sprawach sądowoadministracyjnych, co niewątpliwie będzie stanowiło duże ułatwienie dla uczestników postępowania. Prezes Naczelnego Sądu Administracyjnego udostępni te wzory w Biuletynie Informacji Publicznej na stronie podmiotowej Naczelnego Sądu Administracyjnego. Autorzy nowelizacji podkreślają jednak, że celem tego przepisu nie jest zobligowanie strony do wnoszenia pism zgodnych z tymi wzorami, ale jedynie wprowadzenie dla nich pewnych ułatwień.

Warto zwrócić uwagę na jedną ze zmian, która wychodzi naprzeciw postulatom zapewnienia spójności systemu prawa, tj. nowelizację art. 45 p.p.s.a. dotyczącą pism procesowych stron, które składane są na rozprawie. Podobnie jak ma to miejsce w procedurze cywilnej (por. art. 125 § 1 k.p.c.), w rozumieniu art. 45 p.p.s.a. w nowym brzmieniu, pismem w postępowaniu sądowym (pismem strony) jest wyłącznie pismo kierowane do sądu poza rozprawą. Wszystkie pisma procesowe składane na rozprawie stanowią jedynie załączniki do protokołu. Założeniem postępowania jest bowiem jego ustność, znajdująca wyraz w sposobie przeprowadzenia rozprawy. Poza rozprawą, co do zasady, obowiązuje forma pisemna i rzeczona zmiana ma w pełni odzwierciedlać tę regułę.

W celu usprawnienia postępowania sądowoadministracyjnego ustawa modyfikuje także brzmienie art. 10 ust. 2 ustawy o zmianie ustawy o informatyzacji, wprowadzając wyjątek od określonej w tym przepisie reguły czasowego przedłużenia stosowania prawa dotychczasowego. W postępowaniach sądowych wszczętych i niezakończonych przed dniem 31 maja 2019 r. dopuszczalne będzie bowiem dokonanie wyboru przez stronę wnoszenia pism procesowych za pośrednictwem systemu teleinformatycznego sądu obsługującego postępowanie sądowe oraz ich doręczania przez sąd za pomocą środków komunikacji elektronicznej.