Sprawdzone rozwiązania

dla każdego samorządu.

przeczytaj

Kodeks cywilny przewiduje możliwość odpowiedzialności odszkodowawczej władzy publicznej. Taka odpowiedzialność może zaistnieć nie tylko za szkodę wyrządzoną przez niezgodne z prawem działanie lub zaniechanie przy wykonywaniu władzy publicznej, ale także w sytuacji, gdy szkoda wyrządzona jest przez zgodne z prawem (legalne) wykonywanie władzy publicznej – w sytuacji, kiedy działania, które są wykonywane dla dobra ogółu (np. obowiązkowe szczepienia ochronne) powodują powstanie szkody u jednostki. Stanowi o tym art. 4172 kodeksu cywilnego.

Wykonywanie władzy publicznej

Wskazać należy, że rola państwa tradycyjnie dzielona jest na dwie sfery: imperium i dominium. Obszar imperium to działania podejmowane przez państwo w celu dbanie o dobro publiczne, mając uprawnienia i zobowiązania wypływające z prawa publicznego, przy możliwości „narzucenia” swojej woli innym, czyli działania „władcze”. Sfera dominium to zarządzanie własnością Skarbu Państwa, czyli działania „właścicielskie”.

Art. 417(2) kc nie może być zastosowany wtedy, gdy szkoda jest wynikiem działania organu władzy publicznej, które nie może być uznane za działanie w ramach imperium[1]. Wykonywanie władzy publicznej odnosi się natomiast do czynności władczych jako takich, ale może obejmować także czynności o charakterze organizacyjnym czy faktycznym.

Uznaje się, iż sprawiedliwym i słusznym jest, żeby taki „koszt” rozumiany jako szkoda jednostki nie obciążało tylko osobę poszkodowaną tylko dlatego, że sama nie miała „szans” na ochronienie swoich interesów w starciu z państwem. Zasadnym jest, żeby szkoda została tej jednostce zrekompensowana w sytuacji, w której przeważył interes ogółu (przykładowo: prowadzenie policyjnego pościgu za osobą poszukiwaną), w wyniku czego jednostka poniosła uszczerbek (np. przez przypadkowe postrzelenie przysłowiowego przechodnia).

Przesłanki odpowiedzialności

1. wykonywanie, zgodnie z prawem, władzy publicznej;
2. powstanie szkody na osobie;
3. adekwatny związek przyczynowy między aktem władzy publicznej, a szkodą;
4. zasadność przyznania odszkodowania w świetle zasad słuszności.[2]

Przesłanka 1: zgodnie z prawem wykonywanie władzy publicznej

Legalne wykonywanie władzy publicznej to takie, któremu nie można przypisać cech bezprawności. Przykładowo może to dotyczyć szkody doznanej przez żołnierza podczas niebezpiecznych ćwiczeń, choć sam fakt przeprowadzenia takich ćwiczeń czy ich organizacja co do zasady nie nasuwają zastrzeżeń.[3]

Innym przykładem może tutaj być przeprowadzenie obowiązkowych szczepień ochronnych. Są one przeprowadzane dla dobra ogółu i co do zasady temu służą, jednak w tym konkretnym przypadku, ze względu na szczególne okoliczności jak np. na późne rozpoznanie choroby, działania władcze wywołały rozstrój zdrowia.

Przesłanka 2: powstanie szkody na osobie

Szkoda na osobie powstaje wskutek naruszenia dóbr osobistych poszkodowanego, w tym wywołania rozstroju zdrowia. Za szkodę na osobie poszkodowany może żądać naprawienia nie tylko szkody majątkowej przez dochodzenie

• odszkodowania (rozumianego jako wyrównanie uszczerbku w majątku osoby poszkodowanej, czyli np. kosztów zabiegów medycznych w związku z wywołanym rozstrojem zdrowia czy nakłady na naprawienie składnika majątku który został uszkodzony np. naprawienie płotu uszkodzonego w wyniku prowadzenia pościgu przez policje), ale także
• zadośćuczynienia pieniężnego za doznaną krzywdę (rozumianego jako świadczenie, które ma poprzez wypłatę pieniężną niejako zrekompensować cierpienia psychiczne i fizyczne).

Przesłanka 3: związek przyczynowy

Szkoda powinna pozostawać w związku przyczynowo-skutkowym z legalnym wykonywaniem władzy, czyli być ściśle z nim związana i z niego wynikać. Wymóg istnienia normalnego związku przyczynowego pomiędzy działaniem funkcjonariusza a szkodą jednak może być w imię zasad słuszności interpretowany z większą swobodą. Przepis nie wyklucza przy tym zupełnie wyjątkowego odstąpienia wręcz od kryterium tzw. „normalności następstw”[4].

Przesłanka 4: zasady słuszności

Sąd Najwyższy uznawał za zasadne naprawienie przez Skarb Państwa szkody wyrządzonej działaniem organu władzy publicznej, choćby było ono legalne.[5] Dzieje się tak gdy okoliczności, a zwłaszcza niezdolność poszkodowanego do pracy lub jego ciężkie położenie materialne, wskazują, że wymagają tego względy słuszności.

Jako okoliczności prawnie istotne, obok wskazanych w przepisie (niezdolność poszkodowanego do pracy, trudne położenie materialne) powinno się wziąć pod uwagę znaczenie naruszonego dobra, zakres doznanych uszczerbków, zachowanie poszkodowanego[6], położenie ekonomiczne oraz sytuację osobistą i rodzinną poszkodowanego.

 

---

[1] wyrok SN z dnia 13 marca 1969 r., II PR 11/69

[2] Gudowski, Jacek i Bieniek, Gerard. Art. 417(2). Teza 4. W: Kodeks cywilny. Komentarz. Tom III. Zobowiązania. Część ogólna, wyd. II. Wolters Kluwer Polska, 2018.

[3] orzeczenie SN z dnia 4 listopada 1967 r., I CR 541/66

[4] wyrok SN z dnia 26 września 2014 r., sygnatura akt IV CSK 738/13, LEX nr 1540641

[5] wyrok SN z dnia 20 sierpnia 1968 r., II CR 310/68, OSNC 1969, nr 2, poz. 38

[6] wyrok SN z dnia 6 stycznia 1975 r., II CR 779/74, LEX nr 7637; wyrok SN z dnia 22 maja 2003 r., II CKN 96/01, LEX nr 137609

Sprawdzone rozwiązania

dla każdego samorządu.

przeczytaj