Przepisy Ordynacji podatkowej przewidują możliwość udzielenia przez organ podatkowy ulgi w spłacie zobowiązań. Konieczne jest jednak spełnienie przez podatnika określonych przesłanek. Najwięcej wątpliwości budzi ustalenie, kiedy mamy do czynienia z ważnym interesem podatnika lub interesem publicznym. Orzecznictwo sądów administracyjnych daje pewne wskazówki w tym zakresie.

W pierwszej części artykułu omówiono rodzaje ulg w spłacie zobowiązań oraz przejawy wystąpienia ważnego interesu podatkowego. W tej części artykułu zostanie natomiast szczegółowo opisany interes publiczny, a także uznaniowy charakter decyzji w zakresie przyznawania ulg.

W orzecznictwie sądowym w pierwszej kolejności podkreśla się, że „interes publiczny” rozumieć można jako dyrektywę postępowania, nakazującą respektowanie wartości wspólnych dla całego społeczeństwa, takich jak sprawiedliwość, bezpieczeństwo, zaufanie obywateli do organów władzy publicznej, sprawność działania aparatu państwowego, czy korekta jego błędnych decyzji.

Na tej podstawie przyjmuje się, że pojęcie „interesu publicznego” nie ma więc stałego zakresu treści: „interes publiczny” to zespół ogólnie zarysowanych celów, które – w przypadkach określonych przez prawo – należy wziąć pod uwagę w procesie stosowania prawa (zob. wyrok NSA z 15.02.2018 r. sygn. II FSK 1765/17).

Jednocześnie wskazuje się także, że interes publiczny to sytuacja, gdy zapłata zaległości podatkowych spowoduje konieczność sięgania przez podatnika do środków pomocy państwa, gdyż nie będzie w stanie zaspokajać swoich potrzeb materialnych (zob. wyrok NSA z 4.07.2018 r. sygn. II FSK 1733/16).

Omawiając przedmiotowe zagadnienie należy przede wszystkim zwrócić uwagę, że przepisy Ordynacji podatkowej przewidują dwie przesłanki, przy zaistnieniu których organ podatkowy może zastosować ulgę podatkową – „ważny interes podatnika lub „interes publiczny”. Spójnik "lub" użyty w przepisie wskazuje przy tym na to, iż wystarczy spełnienie tylko jednej z nich (zob. wyrok NSA z 12.12.2018 r., sygn. II FSK 1951/18).

Oznacza to, że organ podatkowy w każdym wypadku winien zbadać sprawę pod kątem spełnienia obu przesłanek. Jest zatem zobowiązany do przeprowadzenia postępowania dowodowego celem ustalenia, czy w rozpoznawanej sprawie wystąpiła którakolwiek z tych przesłanek.

Nie należy również zapominać, że decyzja o udzieleniu ulgi, w tym decyzja w sprawie umorzenia zaległości podatkowej, ma charakter uznaniowy (zob. wyrok NSA z 11.12.2018 r. sygn. II FSK 3529/16). Tak więc organ może odmówić udzielenia ulgi, nawet gdy stwierdzi spełnienie jednej z omawianych przesłanek. Ważne jest jednak, że decyzja w sprawie odmowy ulgi musi zawierać uzasadnienie znajdujące odzwierciedlenie w zupełnie zgromadzonym materiale dowodowym sprawy.

Innymi słowy organ w pierwszej kolejności musi indywidualnie ocenić, czy w danym stanie faktycznym zachodzi jedna z przesłanek wskazanych w omawianym przepisie. Jeżeli organ stwierdza brak przesłanek jest związany treścią rozstrzygnięcia – musi wydać decyzję odmowną. Jeżeli natomiast stwierdzi istnienie którejkolwiek przesłanki, może samodzielnie zdecydować, czy udzielić ulgi, czy nie. Powinien jednak pamiętać o odpowiednim uzasadnieniu takiej decyzji.

Powyższe jest istotne także w kontekście raportu NIK dot. umarzania zaległości podatkowych przez organy wykonawcze gmin, wydanego w grudniu 2018 r. NIK zwróciła bowiem uwagę, że główne nieprawidłowości w postępowaniach podatkowych dotyczyły m.in. naruszenia stosowania ustawowych przesłanek przyznawania ulg (organy podatkowe mimo, że nie stwierdziły przesłanki „ważnego interesu podatnika” lub „interesu publicznego” to umorzyły zaległości podatkowe) oraz niewłaściwe sporządzanie decyzji o umorzeniu (bez uzasadnienia faktycznego i prawnego lub z uzasadnieniem nierzetelnie sporządzonym) – zob. więcej „NIK o ulgach w spłacie zobowiązań podatkowych”.