Przepisy Ordynacji podatkowej przewidują możliwość udzielenia przez organ podatkowy ulgi w spłacie zobowiązań. Konieczne jest jednak spełnienie przez podatnika określonych przesłanek. Najwięcej wątpliwości budzi ustalenie, kiedy mamy do czynienia z ważnym interesem podatnika lub interesem publicznym. Orzecznictwo sądów administracyjnych daje pewne wskazówki w tym zakresie.

Aktualne przepisy Ordynacji podatkowej przewidują, że organ podatkowy może na wniosek podatnika, w przypadkach uzasadnionych ważnym interesem podatnika lub interesem publicznym:

• odroczyć termin płatności podatku lub rozłożyć zapłatę podatku na raty;
• odroczyć lub rozłożyć na raty zapłatę zaległości podatkowej wraz z odsetkami za zwłokę lub odsetki od nieuregulowanych w terminie zaliczek na podatek;
• umorzyć w całości lub w części zaległości podatkowe, odsetki za zwłokę lub opłatę prolongacyjną.

Powyższe wskazuje, że odroczenie terminu płatności lub rozłożenie na raty może dotyczyć zarówno podatku, jak i zaległości podatkowej. Natomiast umorzenie dotyczyć może tylko zaległości, a więc zobowiązania podatkowego, którego termin płatności minął. W obecnym stanie prawnym nie można zaniechać poboru podatku, tj. wyrazić zgodę na brak zapłaty podatku jeszcze przed terminem jego płatności.

Jednakże projekt nowej Ordynacji podatkowej przewiduje zmiany w tym zakresie. Mianowicie, przewiduje możliwość umorzenia kwoty podatku bez czekania na upływ terminu płatności. W uzasadnieniu do nowej Ordynacji podatkowej wskazuje się, że obecnie podatnik, który spełnia kryteria umorzenia, nie może wnioskować o jej zastosowanie, zanim upłynie termin płatności podatku. Musi poczekać, aż podatek przekształci się w zaległość (z czym wiążą się odsetki, ewentualna odpowiedzialność karna skarbowa) i dopiero wówczas może wnioskować o jej umorzenie wraz z odsetkami. Nowe rozwiązanie ma być korzystne dla podatnika, ponieważ w razie odmowy nie będzie on narażony na konieczność zapłacenia odsetek od zaległości podatkowej.

W orzecznictwie sądowym podkreśla się, podstawowe kryteria zasadności udzielenia ulgi, a więc „ważny interes podatnika” lub „interes publiczny” są pojęciami nieostrymi. Oznacza to, że ich treść musi być ustalona w konkretnej sprawie. Dla organu podatkowego oznacza to, że w każdej rozpatrywanej sprawie indywidualnie musi ustalić i ocenić na czym polega ważny interes podatnika oraz interes publiczny (zob. wyrok NSA z 24.01.2019 r. sygn. II FSK 214/17).

Odnosząc się do ważnego interesu podatnika wskazuje się, że spełnienie tej przesłanki wiąże się z istnieniem po jego stronie szczególnych powodów, powodujących że żądanie pełnej i terminowej zapłaty podatku może zachwiać podstawami egzystencji podatnika i (lub) osób zależnych od niego. Ważny interes podatnika to sytuacja, gdy z powodu nadzwyczajnych, losowych przypadków, podatnik nie jest w stanie uregulować zaległości podatkowych. Będzie to utrata możliwości zarobkowania, utrata losowa majątku. Przy czym rozpatrując ważny interes podatnika, należy mieć na uwadze nie tylko sytuacje nadzwyczajne (losowe), ale także sytuację ekonomiczną podatnika (zob. wyrok NSA z 4.07.2018 r. sygn. II FSK 1733/16).

Jednocześnie stwierdza się, że ważnego interesu podatnika, jako przesłanki umorzenia zaległości podatkowej, nie można utożsamiać z jego subiektywnym przekonaniem o potrzebie umorzenia zaległości podatkowej. Pojęcie to należy rozumieć możliwie szeroko, jego wystąpienia nie można upatrywać wyłącznie w dolegliwości finansowej, jakiej doświadcza strona w związku z koniecznością wywiązania się z ciążących na niej zobowiązań podatkowych (zob. wyrok NSA z 5.10.2017 r. sygn. II FSK 1169/17).

Warto zauważyć, że w orzecznictwie sądowym wskazuje się także, że trudna sytuacja materialna podatnika sama w sobie nie może być uznana za przesłankę umożliwiającą zastosowanie wnioskowanej ulgi, a tym bardziej nie można jej utożsamiać z ważnym interesem podatnika. Zwraca się przy tym uwagę, że ulga podatkowa stanowi nadzwyczajny środek prawny. Umorzenie zaległości podatkowej oznacza bowiem całkowitą rezygnację wierzyciela z wierzytelności podatkowej. Podatnik ma natomiast możliwość wystąpienia do organu podatkowego o zastosowanie ulgi w postaci odroczenia płatności podatku lub o rozłożenie zapłaty podatku na raty (zob. wyrok NSA z 6.02.2018 r. sygn. II FSK 168/18).