Koniec rządowych prac nad projektem nowelizacji ustawy śmieciowej? – część III
Ministerstwo Środowiska opublikowało kolejną wersję projektu ustawy o zmianie ustawy o utrzymaniu czystości i porządku w gminach, która uzyskała pozytywną opinię Komisji Wspólnej Rządu i Samorządu Terytorialnego, co może sugerować koniec rządowych prac nad tym projektem.
W labiryncie kolejnych wersji projektu
Od wielu miesięcy trwają prace nad kolejną nowelizacją ustawy o utrzymaniu czystości i porządku w gminach (ucpg). Poszczególne etapy prac legislacyjnych były wielokrotnie opisywane na łamach Portalu Prawo Dla Samorządu, w szczególności w następujących artykułach:
- Projekt kolejnej nowelizacji ustawy o utrzymaniu czystości i porządku w gminach – część I
- Projekt kolejnej nowelizacji ustawy o utrzymaniu czystości i porządku w gminach – część II
- Projekt kolejnej nowelizacji ustawy o utrzymaniu czystości i porządku w gminach – część III
- RIPOKi w najnowszym projekcie nowelizacji ustawy o utrzymaniu czystości i porządku w gminach
- Kolejne propozycje zmian w ustawie o utrzymaniu czystości i porządku w gminach;
- Dalsze uwagi o projekcie nowelizacji ustawy o utrzymaniu czystości i porządku w gminach
- Rewolucja w regionalnych systemach gospodarki odpadami komunalnymi
- Zmiana goni zmianę, czyli o kolejnym projekcie zmian w ustawie śmieciowej
- „Tajny” projekt nowelizacji ustawy śmieciowej.
Ilość i zakres zmian wprowadzanych do kolejnych wersji projektu ustawy nowelizującej (niestety zmiany te nie są wprowadzane w trybie zmianowym, zaś publikowanie kolejnych wersji projekt w formacie PDF utrudnia proste porównanie ze sobą poszczególnych dokumentów) skłania do przyjrzenia się na nowo koncepcji nowelizacji ustawy o utrzymaniu czystości i porządku w gminach, i zestawienia proponowanych zmian z obecnie obowiązującą ustawą z pominięciem wszystkich wcześniejszych wersji ustawy nowelizującej. Okazją ku temu jest opublikowanie na stronach Rządowego Centrum Legislacji kolejnej wersji ustawy nowelizującej (datowanej na 12 kwietnia 2019 roku), która uzyskała pozytywną opinię Komisji Wspólnej Rządu i Samorządu Terytorialnego. Należy w związku z tym przypuszczać, iż może być to finalna wersja projektu ustawy nowelizującej, która po przyjęciu przez Radę Ministrów – ewentualnie z niewielkimi zmianami – trafi w najbliższym czasie do Sejmu.
W niniejszym artykule przedstawiona zostanie trzecia część najważniejszych zmian w ustawie o utrzymaniu czystości i porządku w gminach proponowanych obecnie przez Ministerstwo Środowiska. Dalsze zmiany omawiany będą w kolejnych artykułach. W odrębnym artykule opublikowanym w najbliższym czasie na Portalu Prawo Dla Samorządu omówione zostaną kluczowe propozycje zmian w ustawie o odpadach.
Zmiany w przetargach odpadowych
W najnowszej wersji projektu ustawy nowelizującej nastąpiła istotna zmiana dotycząca przetargów odpadowych. Ministerstwo Środowiska – pomimo szeregu wcześniejszych zapowiedzi i deklaracji – odstąpiło od zapowiadanej w KPGO 2022 propozycji obligatoryjnego rozdzielania przetargów na odbiór i na zagospodarowanie odpadów komunalnych. Tym samym gminy w dalszym ciągu będą mogły samodzielnie decydować czy zorganizują przetarg łączony na odbiór i zagospodarowanie odpadów czy też rozdzielą te postępowania odrębnie wyłaniając podmiot mający zagospodarować wszystkie lub niektóre frakcje odpadów komunalnych (mogąc w tym zakresie stosować zamówienia in house, jak i wszelkie tryby określone w Prawie zamówień publicznych) i odrębnie podmiot mający zajmować się odbiorem odpadów (w przypadku nieruchomości zamieszkałych i mieszanych z możliwością stosowania tzw. zamówień in house, w przypadku nieruchomości niezamieszkałych wyłącznie w trybie przetargowym).
Utrzymane zostały natomiast propozycje dotyczące wprowadzenia obligatoryjnych rozliczeń tonażowych zarówno w przypadku odbioru, jak i zagospodarowania odpadów komunalnych. Tym samym umowy w tym zakresie nie będą mogły przewidywać rozliczeń ryczałtowych. Jedyny wyjątek będzie mógł być stosowany – zgodnie z obecnie proponowanymi rozwiązaniami – w przypadku zagospodarowania odpadów komunalnych, które nie jest realizowane na podstawie „umowy w sprawie zamówienia publicznego”. Tym samym przykładowo w przypadku tzw. starego in house nadal możliwym będzie rozliczenie ryczałtowe niezależne od ilości zagospodarowanych odpadów.
W uzasadnieniu projektu ustawy nowelizującej wskazano, że „możliwość ryczałtowego rozliczania się utrudniała gminom kontrolę nad strumieniem odpadów komunalnych oraz mogła prowadzić do podwyższenia kosztów systemu (poprzez przeszacowanie kosztów odbioru odpadów komunalnych).”. Projektodawcy nie przedstawili jednak żadnych analiz wskazujących na ryzyka i zagrożenia związane z rozliczeniami tonażowymi (np. zawyżanie masy odpadów, przejęcie przez gminy ryzyk związanych ze wzrostem strumienia odpadów).
Opłaty za gospodarowanie odpadami komunalnymi
Szereg proponowanych zmian dotyczy opłat za gospodarowanie odpadami komunalnymi. Część z nich ma na celu doprecyzowanie obecnie obowiązujących regulacji, cześć natomiast stanowi istotną modyfikację w tym zakresie.
Wśród zmian mających na celu doprecyzowanie obecnie obowiązujących przepisów wymienić można wyraźne wskazanie, iż obowiązek ponoszenia opłaty za gospodarowanie odpadami komunalnymi powstaje w przypadku nieruchomości, na której znajduje się domek letniskowy, i innej nieruchomości wykorzystywanej na cele rekreacyjno-wypoczynkowe – za rok bez względu na długość okresu korzystania z nieruchomości. Podobnie charakter doprecyzowujący ma propozycja wyraźnego uregulowania, że rada gminy może stosować łącznie różne kryteria różnicujące stawki opłat.
Nowością jest natomiast propozycja dotycząca możliwości stosowania kryteriów różnicujących stawki opłat dla poszczególnych gmin wchodzących w skład związków międzygminnych, jeżeli jest to uzasadnione kosztami odbierania i gospodarowania odpadami komunalnymi w poszczególnych gminach lub warunkami miejscowymi. W konsekwencji projektodawcy proponują stworzenie możliwości odejścia w związkach międzygminnych od modelu solidarnościowego zakładającego jednakową stawkę dla właścicieli nieruchomości wszystkich gmin członkowskich bez względu na rzeczywisty koszt świadczonych w tym zakresie usług publicznych.
Istotną nowością są także propozycje dotyczące maksymalnych stawek opłat za gospodarowanie odpadami komunalnymi w przypadku nieruchomości letniskowych oraz nieruchomości niezamieszkałych. W przypadku nieruchomości, na której znajduje się domek letniskowy, lub innej nieruchomości wykorzystywanej na cele rekreacyjno-wypoczynkowe, ryczałtowa stawka opłaty za gospodarowanie odpadami komunalnymi nie będzie mogła być wyższa niż 10% przeciętnego miesięcznego dochodu rozporządzalnego na 1 osobę ogółem za rok od nieruchomości, na której znajduje się domek letniskowy, lub od innej nieruchomości wykorzystywanej na cele rekreacyjno-wypoczynkowe. Biorąc pod uwagę przeciętny miesięczny dochód rozporządzalny na 1 osobę ogółem w 2018 r. (1693 zł) maksymalna stawka opłaty będzie wynosić 169,30 zł (w przypadku stwierdzenia nieprawidłowej segregacji opłata sankcyjna wynosić będzie maksymalnie 338,60 zł). W szeregu gmin tak określone stawki będą niższe od obecnych. Projektodawcy uzasadniają przedmiotową propozycję licznymi postulatami wskazującymi na „nierównomierne obciążenie właścicieli ww. nieruchomości”. Zdają się oni jednakże pomijać kwestie związane z kosztami obsługi tego typu nieruchomości. Roczny ryczałt oznacza, iż gmina zobowiązana jest w sposób ciągły zapewnić świadczenie usług względem tego typu nieruchomości gwarantując odbiór odpadów komunalnych przez cały rok, bez względu na to czy w danym okresie przedmiotowa nieruchomość jest wykorzystywana czy też nie. Sytuacji najprawdopodobniej nie zmieni możliwość deklarowania przez właścicieli tego typu nieruchomości okresów, w których zamierzają korzystać z nieruchomości. Większość z nich płacąc tyle samo (opłata nie jest uzależniona od długości okresu korzystania z nieruchomości) zadeklaruje zamiar korzystania z nieruchomości przez cały rok lub jego zdecydowaną większość. W konsekwencji koszt odbioru będzie stały po stronie gminy, nawet jeśli zmianie ulegać będzie ilość odpadów podlegających zagospodarowaniu. Oznacza to, iż za opłatę roczną 169,30 zł (co daje 14,11 zł miesięcznie) gmina zagwarantować ma usługę na określonym poziomie. Jednocześnie projektodawcy proponują, aby z kategorii nieruchomości letniskowych wyłączyć rodzinne ogrody działkowe w rozumieniu art. 2 pkt 5 ustawy z dnia 13 grudnia 2013 r. o rodzinnych ogrodach działkowych. Tego typu nieruchomości miałyby być traktowane jak typowe nieruchomości niezamieszkałe (rozliczane w oparciu o ilość zadeklarowanych pojemników lub worków).
Jednocześnie projektodawcy proponują wykreślić przepis określający wytyczne dla rady gminy dotyczące ustalanie opłat za gospodarowanie odpadami komunalnymi w przypadku nieruchomości letniskowych (iloczyn średniej ilości odpadów powstających na tego typu nieruchomościach,, na obszarze gminy, wyrażonej w liczbie pojemników oraz stawki opłaty za gospodarowanie odpadami komunalnymi ustalonej dla nieruchomości niezamieszkałych). Tym samym okoliczności te nie będą musiały być brane pod uwagę i wykazywane przez rade gminy przy podejmowaniu decyzji w przedmiotowej sprawie.
Projektodawcy proponują także określenie maksymalnych stawek opłat w przypadku nieruchomości niezamieszkałych, co uznać należy za realizację wyroku Trybunału Konstytucyjnego z dnia 28 listopada 2013 r. w sprawie o sygn. akt K 17/12 (por. Uzasadnienie wyroku TK w sprawie ustawy śmieciowej). Zgodnie z projektem ustawy nowelizującej stawka opłaty za gospodarowanie odpadami komunalnymi w przypadku nieruchomości niezamieszkałych nie może przekroczyć 3,2% przeciętnego miesięcznego dochodu rozporządzalnego na 1 osobę ogółem za pojemnik o pojemności 1100 litrów (54,18 zł) lub 1% przeciętnego miesięcznego dochodu rozporządzalnego na 1 osobę ogółem za worek o pojemności 120 litrów (16,93 zł), przeznaczone do zbierania odpadów komunalnych na terenie nieruchomości. Za pojemniki lub worki o mniejszej lub większej pojemności stawki opłaty ustalane będą w wysokości proporcjonalnej do ich pojemności. Podkreślić przy tym należy – co znajduje wprost odzwierciedlenie w Ocenie Skutków Regulacji projektu – że stawki te dotyczą pojedynczego pojemnika lub worka. W konsekwencji stawki te odnoszą się do każdego z 5 pojemników lub worków, jakie dany właściciel prowadzący selektywną zbiórkę powinien posiadać. Tym samym za błędne należy uznać działanie polegające na obliczaniu opłaty tylko z uwzględnieniem pojemnika (worka) przeznaczonego na odpady zmieszane (resztkowe) z pominięciem czterech pozostałych pojemników (worków). Jednocześnie podkreślić należy, iż maksymalne stawki proponowane przez projektodawców nie będą zwalniały gminy z obowiązku rzetelnej kalkulacji stanowiącej podstawę ustalenia konkretnych stawek w danej gminie.
Kolejną nowością w projekcie ustawy nowelizującej jest przepis stanowiący, że rada gminy ustalając stawki opłat za gospodarowanie odpadami komunalnymi dla właścicieli nieruchomości, na których zamieszkują mieszkańcy, w części dotyczącej gospodarstw domowych, może (sic!) uwzględnić stopnień, w jakim dochody ze środków własnych pozyskanych ze sprzedaży surowców wtórnych i produktów przygotowanych do ponownego użycia pokrywają koszty funkcjonowania systemu gospodarowania odpadami komunalnymi. Propozycja w tym zakresie zastąpiła wcześniejsze propozycje dotyczące różnego rodzaju dopłat do systemu odpadowego dokonywanych przez gminę. Projekt nie zmienia zatem kluczowego założenia o samobilansowaniu się gminnych systemów gospodarki odpadami komunalnymi. Co do zasady systemy te powinny być finansowane w całości z opłat za gospodarowanie odpadami komunalnymi i nie mogą mieć charakteru trwale deficytowego. Ewentualne nadwyżki w systemie mogą być wykorzystywane wyłącznie na cele odpadowe określone w ustawie. Tym samym środki te nie mogą być przeznaczane na finansowanie innych zadań gminy. W uzasadnieniu projektu wskazano w tym zakresie, że „dodanie powyższego przepisu ma celu umożliwienie obniżenia wysokości opłat ponoszonych przez mieszkańców w stopniu uwzględniającym dochody pozyskane ze wskazanych źródeł.”. Projektodawcy zdają się w tym kontekście pomijać z jednej strony niezwykle skomplikowaną sytuację na rynku surowców wtórnych, z drugiej zaś fakt że ewentualne środki związane ze sprzedażą surowców wtórnych już dziś wpływają na koszty systemu poprzez przełożenie na wartość ofert przedkładanych w przetargach na zagospodarowanie odpadów.
Celem zwiększenia przejrzystości systemu finansowego projektodawcy proponują, aby środki pochodzące z opłat za gospodarowanie odpadami komunalnymi odpowiednio gmina lub związek międzygminny były gromadzone na wyodrębnionym rachunku bankowym.
Temu samemu celowi ma służyć zobowiązanie wójta do wykazania w sprawozdaniu rocznym z wykonania budżetu gminy informacji o wysokości zrealizowanych w danym roku dochodów z tytułu opłaty za gospodarowanie odpadami komunalnymi oraz wydatków poniesionych na funkcjonowanie systemu gospodarowania odpadami komunalnymi z wyszczególnieniem kosztów, o których mowa w ustawie, wraz z objaśnieniami. Zdaniem projektodawców „wprowadzenie takiej możliwości służyłoby radnym oraz społeczności lokalnej (w zależności od wyniku – nadwyżka lub niedobór środków pochodzących z opłat nad wydatkami systemu)jako impuls do ewentualnej korekty wysokości obowiązujących w danej gminie stawek za gospodarowanie odpadami komunalnymi.”. Dziwić może natomiast twierdzenie zawarte w uzasadnieniu projektu ustawy nowelizującej, iż „w sprawozdaniu rocznym rada gminy powinna uwzględnić środki pozyskane ze sprzedaży surowców wtórnych i produktów przygotowanych do ponownego użycia.”. Sprzedaż tego typu surowców rzadko bowiem odbywa się bezpośrednio przez gminę.
Koszty poniesione w związku z odbieraniem, odzyskiem, recyklingiem i unieszkodliwianiem odpadów komunalnych w podziale na wpływy, wydatki i nadwyżki z opłat za gospodarowanie odpadami komunalnymi mają być także obligatoryjnym elementem corocznej analizy stanu gospodarki odpadami komunalnymi sporządzanej przez wójta do dnia 30 kwietnia za poprzedni rok kalendarzowy.
Przydomowe kompostowniki
Z systemem opłat za gospodarowanie odpadami komunalnymi bezpośrednio związane są propozycje zmian dotyczące przydomowych kompostowników. Przede wszystkim rady gmin mają zostać zobowiązane do wprowadzenia obligatoryjnych zwolnień przedmiotowych dla właścicieli nieruchomości zamieszkałych w zabudowie jednorodzinnej, którzy będą kompostować bioodpady stanowiące odpady komunalne w kompostowniku przydomowym. Wielkość zwolnienia ma być proporcjonalna do zmniejszenia kosztów gospodarowania odpadami komunalnymi z gospodarstw domowych. Z przedmiotowego zwolnienia wyłączeni zostali właściciele nieruchomości wielorodzinnych i niezamieszkałych.
Jednocześnie – o czym była już mowa wcześniej – rada gminy w regulaminie będzie mogła fakultatywnie zwolnić właścicieli tego typu nieruchomości w całości lub w części, z obowiązku posiadania pojemnika lub worka na bioodpady. Rada gminy będzie mogła także określić wymagania dotyczące kompostowania bioodpadów stanowiących odpady komunalne w kompostownikach przydomowych.
Informacje o posiadaniu przydomowego kompostownika i korzystaniu z niego umieszczane będą w deklaracji o wysokości opłaty za gospodarowanie odpadami komunalnymi.
W razie stwierdzenia, że właściciel nieruchomości, który złożył powyższą informację:
- nie posiada kompostownika przydomowego lub
- nie kompostuje bioodpadów stanowiących odpady komunalne w kompostowniku przydomowym, lub
- uniemożliwia wójtowi, burmistrzowi lub prezydentowi miasta, lub upoważnionej przez niego osobie dokonanie oględzin nieruchomości, w celu weryfikacji zgodności powyższych informacji, zawartych w deklaracji ze stanem faktycznym
– wójt, burmistrz lub prezydent miasta będzie stwierdzał, w drodze decyzji, utratę prawa do zwolnienia przedmiotowego, o którym mowa powyżej. Utrata prawa do zwolnienia będzie następować od pierwszego dnia miesiąca, w którym stwierdzono wystąpienie co najmniej jednej z ww. przesłanek.
Ponowne skorzystanie ze zwolnienia, o którym powyżej, będzie mogło nastąpić nie wcześniej niż po upływie 6 miesięcy od dnia, w którym decyzja o utracie prawa do tego zwolnienia stanie się ostateczna, i wymagać będzie złożenia nowej deklaracji o wysokości opłaty za gospodarowanie odpadami komunalnymi
Zmiany w deklaracjach o wysokości opłaty za gospodarowanie odpadami komunalnymi
Szereg proponowanych zmian ma dotyczyć deklaracji o wysokości opłaty za gospodarowanie odpadami komunalnymi. Deklaracje te nie tylko zawierać będą nowe informacje o przydomowych kompostownikach czy też będą mogły dotyczyć tylko części nieruchomości wielorodzinnych – o czym była już mowa wcześniej. Deklaracje będą mogły także pozwalać w przypadku nieruchomości niezamieszkałych na wskazanie częstotliwości odbioru odpadów komunalnych poszczególnych frakcji, z tym że w okresie od kwietnia do października częstotliwość odbierania niesegregowanych (zmieszanych) odpadów komunalnych oraz bioodpadów stanowiących odpady komunalne nie może być rzadsza niż określona w uchwale rady gminy, o której mowa w art. 6r ust. 3, a w przypadku jej nieokreślenia w uchwale – nie rzadziej niż raz na 2 tygodnie. Projekt nie rozstrzyga jednak definitywnie czy informacje te będą mogły bezpośrednio wpływać na wysokość comiesięcznych opłat za gospodarowanie odpadami komunalnymi. Pewne jest natomiast, że informacja zamieszczana przez właścicieli nieruchomości letniskowych i rekreacyjno-wypoczynkowych o okresach korzystania z nieruchomości nie będzie wpływać na wysokość rocznych opłat ryczałtowych. Zmiany w tym zakresie mają zdaniem projektodawców wpłynąć na „zmniejszenie ponoszonych przez gminy kosztów”.
W projekcie ustawy nowelizującej zaproponowano także, aby w przypadku zmiany danych będących podstawą ustalenia wysokości należnej opłaty za gospodarowanie odpadami komunalnymi lub określonej w deklaracji ilości odpadów komunalnych powstających na danej nieruchomości, właściciel nieruchomości byli zobowiązani złożyć nową deklarację w terminie do 10 dnia miesiąca następującego po miesiącu, w którym nastąpiła zmiana. Opłatę za gospodarowanie odpadami komunalnymi w zmienionej wysokości uiszczać się będzie za miesiąc, w którym nastąpiła zmiana. W kontekście przedmiotowej propozycji dziwić może fragment uzasadnienia projektu, w którym wskazano, że „w przypadku zmiany danych będących podstawą ustalenia wysokości stawki opłaty za gospodarowanie odpadami komunalnymi przez właścicieli nieruchomości zabudowanej budynkiem wielolokalowym lub budynkami wielolokalowymi, właściciel nieruchomości będzie zobowiązany złożyć nową deklarację w terminie do 10 dnia miesiąca następującego po miesiącu, w którym nastąpiła zmiana danych [wytł. M.K.]”. Wskazane w uzasadnieniu ograniczenie podmiotowe nie znajduje odzwierciedlenia w samym projekcie. Nie sposób zatem wykluczyć, iż w tym zakresie planowane są dalsze zmiany, być może dopiero na etapie prac parlamentarnych.
Projektodawcy proponują także ograniczenie możliwości składania deklaracji zmniejszającej wysokość zobowiązania z tytułu opłaty za gospodarowanie odpadami komunalnymi za okres wsteczny. Wyjątki w tym zakresie dotyczyć mają:
- zobowiązania z tytułu opłaty za gospodarowanie odpadami komunalnymi w związku ze śmiercią mieszkańca w terminie do 6 miesięcy od dnia tego zdarzenia;
- opłaty za gospodarowanie odpadami komunalnymi w związku z informacją lub korektą faktur uzyskaną z przedsiębiorstw wodociągowo-kanalizacyjnych.
Z powyższą zmianą połączona jest propozycja wykreślenia przepisów dotyczących ograniczenia możliwości zwrotu nadpłaty opłaty za gospodarowanie odpadami komunalnymi.
Dalsze zmiany proponowane w ustawie o utrzymaniu czystości i porządku w gminach omówione zostaną w kolejnych artykułach na Portalu Prawo Dla Samorządu.
Wcześniejsze zmiany omówione zostały w artykułach:
Portal tworzony przez prawników
ZIEMSKI&PARTNERS KANCELARIA PRAWNA
Kostrzewska, Kołodziejczak i Wspólnicy sp. k.
Popularne
Portal tworzony przez prawników
ZIEMSKI&PARTNERS KANCELARIA PRAWNA
Kostrzewska, Kołodziejczak i Wspólnicy sp. k.