Począwszy od 28 lipca 2016 r. zamawiającym przysługuje swoboda zagwarantowania sobie możliwości zastosowania ośmiu przesłanek wykluczenia wykonawców z postępowania o udzielenie zamówienia publicznego (tzw. przesłanki fakultatywne, których katalog został zawarty w art. 24 ust. 5 P.z.p.). Tendencja w przyznaniu zamawiającym swobody w doborze przesłanek eliminacyjnych została utrzymana w projekcie nowego P.z.p.[1]. W art. 123 ust. 1 nowego P.z.p. przewidziano jedenaście fakultatywnych przesłanek wykluczenia. Warto zatem podjąć próbę ukazania dotychczasowego sposobu wykorzystania przez zamawiających posiadanej w ww. zakresie swobody[2].

Stopień wykorzystania przesłanek fakultatywnych

Przeprowadzona analiza ogłoszeń zamieszczonych w BZP ukazuje, że zamawiający zasadniczo korzystają z możliwości zagwarantowania sobie wykorzystania fakultatywnych przesłanek wykluczenia wykonawców z postępowania. Na 100 poddanych analizie ogłoszeń w 77 zamawiający zadeklarowali zastosowanie co najmniej jednej fakultatywnej przesłanki wykluczenia. Jedynie w 23 przypadkach zamawiający nie zdecydowali się na skorzystanie z przysługującego im uprawnienia. Zamawiający najczęściej zadeklarowali zastosowanie wyłącznie jednej przesłanki (w 41 na 77 przypadków - 53,2%). Zastosowanie dwóch przesłanek nastąpiło w 11 na 77 przypadkach (14,3%), trzech w 10 (13%) a wszystkich ośmiu w 6 (8,5%) co przewyższało prawie dwukrotnie sytuacje w których zastosowano wyłącznie 4 przesłanki (5,2%). Powyższe ukazuje, że zdecydowanie częściej zamawiający wykorzystują pojedyncze, wytypowane przesłanki wykluczenia. Antycypując ustalenia ukazane w dalszej części artykułu, należy wskazać, że najczęściej jest nią przesłanka zakodowana w art. 24 ust. 5 pkt 1 P.z.p. (40 z 41 przypadków zastosowania wyłącznie jednej przesłanki – 97,6%). Zdecydowanie rzadziej w postępowaniach znajduje zastosowanie kilka fakultatywnych przesłanek wykluczenia. Nie są jednak odosobnione sytuacje w których zamawiający gwarantują sobie możliwość zastosowania kompletu fakultatywnych przesłanek wykluczenia. 

Wykorzystanie przesłanek fakultatywnych a rodzaj zamówienia

Przy uwzględnieniu rodzaju zamówień, stopień wykorzystania fakultatywnych przesłanek wykluczenia kształtował się następująco:

1. zamówienia na usługi w 17 z 22 postępowań (77%).
2. zamówienia na dostawy w 30 z 38 postępowaniach (79%),
3. zamówienia na roboty budowlane w 30 z 40 postępowaniach (75%).

Powyższe ukazuje, że zasadniczo rodzaj zamówienia nie determinuje zastosowania bądź odstąpienia od zastosowania fakultatywnych przesłanek wykluczenia wykonawcy z postępowania.

Zastosowanie wyłącznie jednej przesłanki wykluczenia, w przypadku:

1. zamówień na usługi nastąpiło w 11 z 22 postępowań (50%) – 10 razy przesłanki z art. 24 ust. 5 pkt 1 i raz z art. 24 ust. 5 pkt 4 P.z.p.
2. zamówień na dostawy nastąpiło w 21 z 38 postępowań (55,3%) – 21 razy przesłanki z art. 24 ust. 5 pkt 1 P.z.p.
3. zamówień na roboty budowlane nastąpiło w 9 z 40 postępowań (22,5%) – 9 razy przesłanki z art. 24 ust. 5 pkt 1 P.z.p.

Powyższe ukazuje, że w pomimo, iż w przypadku zamówień na roboty budowlane stopień wykorzystania przynajmniej jednej fakultatywnej przesłanki wykluczenia nie odbiega od średniej, to jednak w małym stopniu w zamówieniach na roboty budowlane wykorzystywana jest wyłącznie jedna fakultatywna przesłanka eliminacyjna. Uzupełniająco warto wskazać, że w analizowanych postępowaniach wykorzystanie wszystkich fakultatywnych przesłanek w 66,6% przypadków (4 na 6) nastąpiło w ramach zamówień na roboty budowlane.

Najczęściej wykorzystywane przesłanki fakultatywne

Najczęściej wykorzystywaną przez zamawiających, zarówno samodzielnie jak i w zestawieniu z innymi przesłankami, jest przesłanka przewidziana w art. 24 ust. 5 pkt 1 P.z.p. referująca do pozostawania wykonawcy w stanie likwidacji lub upadłości  (75 z 77 przypadków – 97,4%). Na następnych pozycjach znajdują się:

1. przesłanka zakodowana w art. 24 ust. 5 pkt 4 P.z.p. odwołująca się do niewykonania lub nienależytego wykonania umowy w sprawie zamówienia publicznego (28 z 77 przypadków – 36,4%),
2. przesłanka przewidziana w art. 24 ust. 5 pkt 8 P.z.p. odnosząca się do naruszenia obowiązków dotyczących płatności podatków, opłat lub składek na ubezpieczenia społeczne lub zdrowotne (25 z 77 przypadków – 32,5%),
3. przesłanka zakodowana w art. 24 ust. 5 pkt 2 P.z.p. odwołująca się do poważnego naruszenia przez wykonawcę obowiązków zawodowych (19 z 77 przypadków – 25%).

Najczęściej wykorzystywane kombinacje przesłanek fakultatywnych

Najczęściej stosowanymi przez zamawiających kombinacjami, nie uwzględniając zastosowania wszystkich przesłanek fakultatywnych, jest łączne zastosowanie przesłanek:

1. przewidzianych w art. 24 ust. 5 pkt 1 i 8 P.z.p. (6 na 35 przypadków zastosowania łącznie 2 lub więcej fakultatywnych przesłanek wykluczenia – 17,1%),
2. przewidzianych w art. 24 ust. 5 pkt 1, 2 i 4 P.z.p. (5 na 35 przypadków zastosowania łącznie 2 lub więcej fakultatywnych przesłanek wykluczenia – 14,3%),
3. przewidzianych w art. 24 ust. 5 pkt 1, 4 i 8 P.z.p. (4 na 35 przypadków zastosowania łącznie 2 lub więcej fakultatywnych przesłanek wykluczenia – 11,4%),
4. przewidzianych w art. 24 ust. 5 pkt 1, 2, 4 i 8 P.z.p. (3 na 35 przypadków zastosowania łącznie 2 lub więcej fakultatywnych przesłanek wykluczenia – 8,6%),
5. przewidzianych w art. 24 ust. 5 pkt 1 i 4 P.z.p. (3na 35 przypadków zastosowania łącznie 2 lub więcej fakultatywnych przesłanek wykluczenia – 8,6%).

[1] https://legislacja.rcl.gov.pl/docs//2/12320355/12565433/12565434/dokument378568.pdf

[2] Zgodnie z art. 24 ust. 6 P.z.p. jeżeli zamawiający przewiduje wykluczenie wykonawcy na podstawie art. 24 ust. 5 P.z.p., wskazuje podstawy wykluczenia w ogłoszeniu o zamówieniu, w specyfikacji istotnych warunków zamówienia lub w zaproszeniu do negocjacji. Niniejszy artykuł opiera się na analizie 100 ostatnich ogłoszeń o zamówieniu zamieszczonych w BZP oraz SIWZ sporządzonych na potrzeby postępowań, których dotyczy ogłoszenie.