Zgodnie z ustawą z dnia 8 marca 1990 r. o samorządzie gminnym, m.in. wybrani w zeszłorocznych wyborach samorządowych wójtowie (burmistrzowie, prezydenci miast) – w ciągu 30 dni od dnia złożenia ślubowania – mieli obowiązek złożenia oświadczeń majątkowych. Podanie nieprawdy lub zatajenie prawdy w oświadczeniu majątkowym skutkuje odpowiedzialnością karną. Zanim jednak nad ewentualnymi nieprawidłowościami w złożonym oświadczeniu majątkowym pochyli się prokurator, najczęściej będzie ono stanowiło przedmiot kontroli Centralnego Biura Antykorupcyjnego (CBA).

Wójt (burmistrz, prezydent miasta) składa wojewodzie w dwóch egzemplarzach swoje oświadczenie majątkowe wraz z kopią swojego zeznania PIT za rok poprzedni. Analizy złożonego przez wójta (burmistrza, prezydenta miasta) oświadczenia majątkowego dokonuje wojewoda oraz naczelnik urzędu skarbowego właściwy ze względu na miejsce zamieszkania osoby składającej oświadczenie majątkowe. Ten ostatni, analizując oświadczenie majątkowe uwzględnia również zeznanie o wysokości osiągniętego dochodu w roku podatkowym małżonka osoby składającej oświadczenie. W przypadku podejrzenia, że osoba składająca oświadczenie majątkowe podała w nim nieprawdę lub zataiła prawdę, podmiot dokonujący analizy oświadczenia występuje do CBA z wnioskiem o kontrolę jej oświadczenia majątkowego.

Postępowanie w sprawie kontroli oświadczenia majątkowego prowadzone jest przez funkcjonariuszy CBA. Kontrola powinna być ukończona w terminie 3 miesięcy. W szczególnie uzasadnionych przypadkach okres kontroli może być przedłużony – maksymalnie o 6 miesięcy. Ustalenia stanu faktycznego są dokonywane przez kontrolujących na podstawie zebranych w toku kontroli dowodów. Mogą to być w szczególności: dokumenty, rzeczy, wyniki oględzin, opinie biegłych oraz wyjaśnienia i oświadczenia. W praktyce w toku kontroli duże znaczenie mają wyjaśnienia kontrolowanego. Nieprecyzyjność regulacji dotyczących oświadczeń majątkowych powoduje, że tłumaczenia dotyczące metodologii przyjętej przy sporządzaniu oświadczeń mogą odegrać decydującą rolę dla karnoprawnej oceny zachowania osoby, która złożyła oświadczenie. W tym kontekście pożądane jest również, aby jeszcze przed ewentualną kontrolą zgromadzić stosowne dokumenty, interpretacje, orzeczenia, które stanowić będą o przesłankach takiego, a nie innego ujęcia w oświadczeniu poszczególnych składników majątkowych (bądź też ich pominięcia w ogóle).

Wyniki przeprowadzonej kontroli funkcjonariusz kontrolujący przedstawia w protokole kontroli. Ten zawiera opis stanu faktycznego stwierdzonego w toku kontroli oraz ocenę ustalonych nieprawidłowości, z uwzględnieniem przyczyn powstania, zakresu i skutków tych nieprawidłowości oraz osób za nie odpowiedzialnych.

Z punktu widzenia osoby, której oświadczenie majątkowe jest kontrolowane kluczowe jest prawo do złożenia na piśmie – przed podpisaniem protokołu kontroli – umotywowanych zastrzeżeń dotyczących ustaleń zawartych w protokole. Termin na ich złożenie wynosi 7 dni od dnia otrzymania protokołu kontroli. Z uwagi na potencjalne postępowanie karne, które może zostać wszczęte w związku ze ujawnionymi przez CBA w oświadczeniu nieprawidłowościami, warto dołożyć starań, aby zastrzeżenia precyzyjnie odnosiły się do poszczególnych uchybień stwierdzonych w protokole i szczegółowo wyjaśniały przyjęty w oświadczeniu sposób ujawnienia składników majątkowych. Obowiązkowej analizy zastrzeżeń dokonuje Szef CBA, który może w miarę potrzeby zarządzić dodatkowe czynności kontrolne, a w przypadku stwierdzenia zasadności zastrzeżeń polecić zmianę lub uzupełnienie odpowiedniej części protokołu kontroli. W przypadku nieuwzględnienia zastrzeżeń w całości lub w części Szef CBA przekazuje na piśmie swoje stanowisko zgłaszającemu zastrzeżenia. Kontrolowany może również odmówić podpisania protokołu kontroli, składając w terminie 7 dni od dnia jego otrzymania (względnie od dnia otrzymania pisemnego stanowiska w sprawie rozpatrzenia zastrzeżeń) pisemne wyjaśnienie tej odmowy.