Cele ustanawiania stref ochronnych

W świetle ustawy z dnia 20 lipca 2017 r. Prawo wodne[1] (dalej: prawo wodne), w porównaniu do regulacji prawnych obowiązujących przed 1 stycznia 2018 r., nie utracił na znaczeniu cel ustanawiania stref ochronnych i obszarów ochronnych, jakim ma być zapewnienie odpowiedniej jakości wód ujmowanych do zaopatrzenia ludności w wodę przeznaczoną do spożycia przez ludzi oraz zaopatrzenia zakładów wymagających wody wysokiej jakości, a także ochronie zasobów wodnych (art. 120 prawa wodnego).

Zgodnie z, nieco zmienioną definicją legalną, strefę ochronną stanowi w dalszym ciągu obszar, na którym obowiązują nakazy, zakazy i ograniczenia w zakresie użytkowania gruntów oraz korzystania z wód (art. 121 ust. 1 prawa wodnego). Zasadniczo nie zmienił się także zakres strefy ochronnej, a mianowicie obejmuje ona wyłącznie teren ochrony bezpośredniej albo teren ochrony bezpośredniej i teren ochrony pośredniej.

W tym zakresie podkreślenia wymaga, iż w świetle nowych rozwiązań, strefę ochronną obejmującą wyłącznie teren ochrony bezpośredniej ustanawia się z urzędu dla każdego ujęcia, z wyłączeniem ujęć wody służących do zwykłego korzystania z wód (art. 121 ust. 3 prawa wodnego). Ustanowienie strefy ochronnej obejmującej wyłącznie teren ochrony bezpośredniej ustawodawca powierzył Wodom Polskim. Zgodnie z regulacją przejściową prawa wodnego podmiot ten miał obowiązek ich utworzenia, dla ujęć, które takiej strefy nie posiadały w dniu 1 stycznia 2018 r., w terminie nie dłuższym niż 6 miesięcy od dnia wejścia w życie ustawy (art. 551 ust. 1 prawa wodnego), a zatem do końca czerwca br. Na terenie ochrony bezpośredniej, podobnie, jak to miało miejsce na gruncie nieobowiązującego prawa wodnego, zakazuje się użytkowania gruntów do celów niezwiązanych z eksploatacją ujęcia wody. Niewielkim zmianom uległ także przedmiotowy zakres nakazów obowiązujących na terenie ochrony bezpośredniej oraz obowiązki dotyczące oznaczenia granic terenu (art. 129 i art. 130 prawa wodnego).

Kto ustanawia strefę

W związku ze zmianą struktury organów właściwych w sprawach gospodarki wodnej zmieniły się nieco zasady ustanawiania stref ochronnych. Zgodnie z wolą ustawodawcy, strefę ochronną obejmującą wyłącznie teren ochrony bezpośredniej ustanawiać ma właściwy organ Wód Polskich, a czynić to będzie w drodze decyzji administracyjnej. Decyzja ta obejmie obejmuje właścicieli nieruchomości, na obszarze których została ustanowiona strefa ochronna.

 Z kolei strefę ochronną obejmującą teren ochrony bezpośredniej i teren ochrony pośredniej ustanawia wojewoda drodze aktu prawa miejscowego, podlegającego stosownemu uzgodnieniu z Wodami Polskimi (art. 135 ust. 1 oraz ust. 4-5).

W sytuacji, kiedy przed zakończeniem postępowania dotyczącego ustanowienia przez Wody Polskie wyłącznie strefy ochrony bezpośredniej, wejdą w życie przepisy wydane przez wojewodę dotyczące tego samego ujęcia, postepowanie prowadzone w tym zakresie przez Wody Polskie podlegać będzie umorzeniu.

Regulacje dotyczące ustanawiania strefy ochrony pośredniej ujęć wody, co do zasady, nie uległy diametralnym zmianom. W dalszym ciągu ma być ona ustanawiana dla ujęć wody podziemnej i wody powierzchniowej, przy czym dla powierzchniowej na podstawie ustaleń zawartych w dokumentacji hydrologicznej ujęcia oraz w sposób trwale zapewniający jakość wody i zabezpieczający wydajność ujęcia (art. 124 ust. 2). Podobnie, jak to miało miejsce dotychczas, ustawa wylicza także katalog robót lub czynności, których wykonywanie  na terenie strefy może być zakazane lub ograniczone z uwagi na zmniejszenie przydatności ujmowanej wody lub wydajności ujęcia, uzupełniając go m.in. o kategorię nowych przedsięwzięć „mogących znacząco oddziaływać na środowisko”. 

Pwik sporządzą analizy ryzyka

Kluczową zmianą jest nałożenie na właściciela ujęcia wody realizującego zadania w zakresie zbiorowego zaopatrzenia w wodę obowiązku przeprowadzenia analizy ryzyka, stanowiącej podstawę ustanowienia strefy ochronnej obejmującej teren ochrony bezpośredniej i teren ochrony pośredniej. Obowiązek sporządzenia analizy ryzyka spocznie przede wszystkim na pwik.

W ocenie ustawodawcy, wprowadzenie zmian w tym obszarze ma na celu zabezpieczenie zdrowia obywateli, a „nie ma innej możliwości dostarczenia wody o odpowiedniej jakości, jak dbałość o poszczególne elementy w całym procesie, w tym m.in. jej pozyskiwania, czyli od samego ujęcia, /…/ jeśli przedsiębiorstwo wodno-kanalizacyjne ma zapewnić zdolność posiadanych urządzeń wodociągowych (m.in. ujęć wody), to nie ma innego rozwiązania niż ustanowienie strefy ochrony bezpośredniej (obligatoryjnie) oraz dokonanie analizy ryzyka dla ustanowienia strefy ochrony pośredniej (w razie zaistnienia takiej konieczności jej ustanowienia).”[2]

Zgodnie z art. 133 ust. 3 prawa wodnego, analiza ryzyka, obejmować ma ocenę zagrożeń zdrowotnych z uwzględnieniem czynników negatywnie wpływających na jakość ujmowanej wody, przeprowadzoną w oparciu o analizy hydrogeologiczne lub hydrologiczne oraz dokumentację hydrogeologiczną lub hydrologiczną, analizę identyfikacji źródeł zagrożenia wynikających ze sposobu zagospodarowania terenu, a także o wyniki badania jakości ujmowanej wody.

Obowiązkiem właściciela ujęcia wody, realizującego zadania w zakresie zbiorowego zaopatrzenia w wodę jest przeprowadzenie analizy ryzyka i przekazanie jej do wojewody, zgodnie z art. 133 ust. 4 prawa wodnego.

W świetle prawa wodnego, analizę ryzyka przeprowadza się dla ujęć wody  dostarczających więcej niż 10 m3 wody na dobę lub służących zaopatrzeniu w wodę więcej niż 50 osób; oraz dla indywidualnych ujęć wody dostarczających do 10 m3 wody na dobę lub służących zaopatrzeniu w wodę do 50 osób, jeżeli woda jest dostarczana, jako woda przeznaczona do spożycia przez ludzi, w ramach działalności handlowej, usługowej, przemysłowej albo do budynków użyteczności publicznej. Tak opracowana analiza ma być aktualizowana nie rzadziej niż co 10 lat, a w przypadku ujęć wody dostarczających mniej niż 1000 m3 wody na rok - nie rzadziej niż co 20 lat.

Zgodnie z postanowieniami art. 134 ust. 1 prawa wodnego, strefę ochronną ustanawia się na koszt właściciela ujęcia wody.

Jeszcze na etapie projektowania zapisów prawa wodnego, pod adresem gmin, jako jednostek realizujących zadania w zakresie zaopatrzenia w wodę, wytykano, że ustanawianie stref ochronnych ujęć wody nie stanowi powszechnej praktyki, a gminy nie wymuszają takich działań na przedsiębiorstwach wodociągowo-kanalizacyjnych. Prawo wodne ma natomiast za zadanie zmianę nieefektywnego systemu zarządzania gospodarką wodną w Polsce.[3]

W załączniku nr 6 do oceny skutków regulacji (OSR) wskazano, że w Polsce funkcjonuje ponad 11 tys. czynnych ujęć wody wykorzystywanych do zaopatrzenia w wodę do spożycia przez ludzi (dane te zaczerpnięto z informacji przekazywanych przez organy Państwowej Inspekcji Sanitarnej do Systemu Monitoringu Jakości Wody Przeznaczonej do Spożycia przez Ludzi za rok 2014). Uwzględniając już istniejące strefy ochronne oszacowano, że powstanie ok 2.100 nowych stref. Zgodnie z zapisami OSR, dokumentacja do opracowania analizy ryzyka to wydatek minimum 40 000 zł, co przy założeniu konieczności ustanowienia 2100 stref ochronnych ujęć wody oznacza minimalny koszt na poziomie 84 mln zł. Co ciekawe, z OSR wynika, że w zależności od wyznaczonej strefy koszt ten może sięgać nawet 200 000 zł za jedną strefę.

W ocenie ustawodawcy, określenie faktycznych potrzeb w omawianym zakresie wynikać będzie z przygotowywanych analiz ryzyka, przy czym koszt utworzenia stref ochronnych znajdzie się przede wszystkim po stronie sektora wodociągowo-kanalizacyjnego. 

Wniosek o ustanowienie strefy

Jeżeli z przeprowadzonej analizy ryzyka wynikać będzie konieczność ustanowienia strefy ochronnej, obowiązkiem pwik będzie złożenie do właściwego organu wniosku o ustanowienie strefy, a w razie jego niezłożenia, organ ustanowi strefę z urzędu. 

Zgodnie z prawem wodnym, wniosek ten zawiera:

• uzasadnienie potrzeby ustanowienia strefy ochronnej uwzględniające analizę ryzyka oraz propozycje granic terenu ochrony pośredniej wraz z planem sytuacyjnym;
• charakterystykę techniczną ujęcia wody;
• propozycje nakazów, zakazów i ograniczeń dotyczących użytkowania gruntów oraz korzystania z wód na terenach ochrony pośredniej, wraz z uzasadnieniem.

Do wniosku dołączyć należy analizę ryzyka, a także dokumentację hydrogeologiczną – przy ujęciu wody podziemnej, bądź dokumentację hydrologiczną ujęcia wody, przy ujęciu wody powierzchniowej. Przy składaniu wniosku pamiętać trzeba, że jako wszczynający postępowanie o wydanie decyzji, powinien on spełniać także wszelkie, pozostałe wymogi formalne, o których stanowi art. 63 kodeksu postępowania administracyjnego [dalej: kpa][4]. Zgodnie z tym przepisem, podanie powinno zawierać co najmniej wskazanie osoby, od której pochodzi, jej adres i żądanie oraz czynić zadość innym wymaganiom ustalonym w przepisach szczególnych. Jeżeli w podaniu nie wskazano adresu wnoszącego i nie ma możności ustalenia tego adresu na podstawie posiadanych danych, podanie pozostawia się bez rozpoznania. Jeżeli podanie nie spełnia innych wymagań ustalonych w przepisach prawa (np. nie zawiera obowiązkowych załączników), organ wzywa wnoszącego do usunięcia braków w wyznaczonym terminie, nie krótszym niż 7 dni, z pouczeniem, że nieusunięcie tych braków spowoduje pozostawienie podania bez rozpoznania (art. 64 § 1 i 2 kpa].

Odszkodowania

Zgodnie z postanowieniami art. 142 prawa wodnego, za szkody poniesione w związku z wprowadzeniem w strefie ochronnej lub na obszarze ochronnym zakazów, nakazów oraz ograniczeń w zakresie użytkowania gruntów lub korzystania z wód, właścicielowi nieruchomości położonej w tej strefie przysługuje odszkodowanie.

Brak analizy ryzyka

W przypadku kiedy pwik nie przekaże do wojewody wymaganej analizy ryzyka, organ ten wezwie do jej przekazania w terminie 30 dni od dnia doręczenia wezwania (art. 134 ust. 2 prawa wodnego). Natomiast w sytuacji, kiedy w ogóle nie wykonano lub nie przedłożono analizy ryzyka, a była ona wymagana, istnieje ryzyko cofnięcia lub ograniczenia bez odszkodowania posiadanego pozwolenia wodnoprawnego, zgodnie z postanowieniami art. 415 pkt 8 prawa wodnego.

Właściciele ujęć wody, dla których nie ustanowiono strefy ochronnej obejmującej teren ochrony pośredniej na podstawie art. 58 ust. 1 „starego” prawa wodnego, mają obowiązek przeprowadzić analizę ryzyka i, jeżeli będzie to uzasadnione wynikami tej analizy, złożyć wnioski o ustanowienie stref ochronnych obejmujących teren ochrony bezpośredniej oraz teren ochrony pośredniej - w terminie 3 lat licząc od dnia wejścia w życie ustawy prawo wodne.

[1] Dz. U. z 2017 r., poz. 1566;

[2] Z oceny skutków regulacji projektu ustawy prawo wodne;

[3] Tamże;

[4] Ustawa z dnia 14 czerwca 1960 r. Kodeks postępowania administracyjnego (t.j. Dz.U. z 2017 r., poz. 1257);