Pod koniec sierpnia br. Ministerstwo Środowiska opublikowało długo oczekiwany projekt kolejnej nowelizacji ustawy o utrzymaniu czystości i porządku w gminach, która wprowadzić ma szereg istotnych zmian w systemie gospodarki odpadami komunalnymi.

 

Realizacja wcześniejszych zapowiedzi

Zapowiedzi kolejnej nowelizacji ustawy z dnia 13 września 1996 r. o utrzymaniu czystości i porządku w gminach [dalej: UCPG] pojawiały się od dawna. Nowelizacja ta wprost została zapowiedziana w Krajowym planie gospodarki odpadami 2022, w którym wskazano, iż nastąpi to w latach 2016-2017 [por.Plan Gospodarki Odpadami 2022 a system gospodarki odpadami komunalnymi - zagadnienia wybrane. Część I; Plan Gospodarki Odpadami 2022 a system gospodarki odpadami komunalnymi - zagadnienia wybrane. Część II]. W listopadzie 2017 roku na stronach Kancelarii Prezesa Rady Ministrów opublikowane zostały założenia ustawy nowelizującej [por. Kolejna nowelizacja „ustawy śmieciowej” coraz bliżej]. Od tego czasu przedstawiciele Ministerstwa Środowiska systematycznie przesuwali w swoich zapowiedziach termin przedstawienia konkretnego projektu ustawy.

 

Niestety znów tylko zmiana

Niestety projektodawcy przedstawiając pod koniec sierpnia na stronach Rządowego Centrum Legislacji projekt ustawy o zmianie ustawy o utrzymaniu czystości i porządku w gminach oraz niektórych ustaw po raz kolejny wybrali prostszą metodę zmian. Opracowano bowiem kolejną obszerną ustawę nowelizującą nie podejmując wyzwania przygotowania całkowicie nowej ustawy o utrzymaniu czystości i porządku w gminach. Tym samym po raz kolejny zlekceważono zalecenia wynikające z Rozporządzenia Prezesa Rady Ministrów w sprawie „Zasad techniki prawodawczej”, zgodnie z którym jeżeli zmiany wprowadzane w ustawie miałyby być liczne albo miałyby naruszać konstrukcję lub spójność ustawy albo gdy ustawa była już poprzednio wielokrotnie nowelizowana, opracowuje się projekt nowej ustawy. Nie ulega wątpliwości, iż w przedmiotowym przypadku wszystkie te przesłanki zostały spełnione. Świadczą o tym nie tylko wcześniejsze nowelizacje UCPG (w tym nowelizacja z 2011 roku, która zainicjowała tzw. rewolucję śmieciową), ale także zakres obecnie proponowanych zmian – łącznie zmiany zaproponowano w 36 punktach, z czego część z nich ma charakter rozbudowany i dotyczy kilku ustępów tego samego artykułu obecnie obowiązującej ustawy.

 

Cel nowelizacji

Celem ustawy nowelizującej – jak wynika z uzasadnienia jej projektu – jest wyeliminowanie określonych problemów w systemie gospodarki odpadami komunalnymi:

1. ograniczonego nadzoru gmin nad właściwym postępowaniem z odpadami komunalnymi spowodowanego wyborem łącznego przetargu na odbiór i zagospodarowanie odpadów;
2. możliwości ryczałtowego rozliczania przedsiębiorcy odbierającego odpady komunalne od mieszkańców, co utrudnia gminom kontrolę nad strumieniem odpadów komunalnych oraz może prowadzić do podwyższenia kosztów systemu (przeszacowanie kosztów odbioru odpadów komunalnych);
3. braku zachęty do selektywnego zbierania odpadów komunalnych.

Proponowane zmiany mają także przyczynić się do usprawnienia systemu gospodarowania odpadami komunalnymi.

 

Zakres nowelizacji

Ustawa nowelizująca zakłada wprowadzenie zmian w czterech ustawach, tj. w:

1. UCPG;
2. Kodeksie karnym – nowelizacja art. 183 określającego odpowiedzialność z tytułu niewłaściwego postępowania z odpadami;
3. Prawie ochrony środowiska – zmiany dostosowawcze związane ze zmianami w UCPG i ustawie o odpadach oraz zmiany związane z finansowaniem ochrony środowiska
4. Ustawie o odpadach – zmiany dotyczące tzw. dzikich wysypisk oraz RIPOKów.

 

Obowiązkowa selektywna zbiórka

Ustawa nowelizująca zakłada wprowadzenie obowiązkowej selektywnej zbiórki przez właścicieli nieruchomości. Zgodnie z proponowaną zmianą w art. 5 UCPG obowiązkiem każdego właściciela nieruchomości będzie „zbieranie w sposób selektywny powstałych na terenie nieruchomości odpadów komunalnych zgodnie z wymaganiami i sposobem określonymi w regulaminie oraz sposobem określonym w przepisach wydanych na podstawie art. 4a”.

W uzasadnienie projektu ustawy nowelizującej wprost wskazuje się, iż zmiana ta ma służyć „wprowadzeniu obowiązku selektywnego zbierania odpadów przez właścicieli nieruchomości zgodnie z wymaganiami określonymi w regulaminie i w przepisach wykonawczych wydanych na podstawie art. 4a. Proponowana zmiana ma na celu zobowiązanie właścicieli nieruchomości do selektywnego zbierania odpadów komunalnych „u źródła”, co pozwoli na pozyskanie większej ilości surowca nadającego się do recyklingu”. Potwierdza to tezę, iż w chwili obecnej prowadzenie selektywnej zbiórki przez właścicieli nieruchomości nie jest obowiązkowe, lecz stanowi ich dobrowolny wybór dokonywany w momencie składania deklaracji o wysokości opłaty za gospodarowanie odpadami komunalnymi.

 

Proponowana zmiana oznacza, iż wyłącznie selektywna zbiórka będzie postępowaniem zgodnym z ustawą. Nieprawidłowości w zakresie selektywnej zbiórki – stałe lub incydentalne – stanowić będzie naruszenie ustawy. Prowadzi to do wniosku, iż właściciele nieruchomości nie będą mogli z góry zadeklarować braku selektywnej zbiórki określając w składanej do gminy deklaracji, iż godzą się „z automatu” na ponoszenie wyższych opłat za gospodarowanie odpadami komunalnymi.

 

Jednocześnie oznacza to, iż sytuacją wyjściową jaką należy przyjąć jest selektywna zbiórka przez wszystkich właścicieli nieruchomości. W przypadku przejęcia przez gminę obowiązku wyposażenia nieruchomości w pojemniki lub worki oznacza to, iż wszystkie nieruchomości muszą zostać wyposażone w komplet pojemników lub worków przeznaczonych na selektywną zbiórkę. Wszystkie też nieruchomości z góry muszą zostać uwzględnione w trasówkach dotyczących odbioru frakcji selektywnie zebranych. W kontekście dochodów gmin oznacza to, iż sytuacją wyjściową jest założenie wpływów wyłącznie w wysokości odpowiadającej stawce podstawowej.

Dopiero wtórnie – w przypadku stwierdzenia nieprawidłowości w selektywnej zbiórce – wójt (burmistrz, prezydent miasta) będzie w drodze decyzji określał wysokość opłaty za gospodarowanie odpadami komunalnymi za miesiąc lub miesiące, w których nie dopełniono obowiązku selektywnego zbierania odpadów komunalnych zgodnie z regulaminem. W takich sytuacjach organ wykonawczy gminy będzie zobowiązany zastosować czterokrotność stawki podstawowej (rada gminy nie będzie mogła określić stawki za brak selektywnej zbiórki w innej wysokości).

Jednocześnie ustawa nowelizująca zakłada, iż zadaniem gminy ma być zapewnienie selektywnego zbierania odpadów komunalnych obejmującego co najmniej: papier, metale, tworzywa sztuczne, szkło, opakowaniowe wielomateriałowe, bioodpady, w miejscu ich wytworzenia oraz na terenach przeznaczonych do użytku publicznego

 

Uporządkowanie bioodpadów

Szereg zaproponowanych zmian – zarówno w UCPG, jak i w ustawie o odpadach - dotyczy uporządkowania przepisów związanych z odpadami zielonymi i odpadami ulegający biodegradacji, ze szczególnym uwzględnieniem bioodpadów. Od dawna bowiem wskazywano na brak konsekwencji w tym zakresie. Docelowo projektodawcy proponują całkowite wyeliminowanie przepisów dotyczących odpadów zielonych (ich definicja ma zostać usunięta z ustawy o odpadach) i zastąpienie ich przepisami o bioodpadach, w tym bioodpadach stanowiących odpady komunalne. Do tej kategorii wprost zaliczone mają zostać także odpady stanowiące części roślin pochodzące z targowisk i z pielęgnacji cmentarzy.

 

Nowe zasady liczenia poziomów odzysku i recyklingu

Projektodawcy proponują wprowadzenie istotnych zmian w zakresie liczenia poziomów odzysku u recyklingu. Zgodnie z projektem ustawy nowelizującej poziomy te mają być liczone w odniesieniu do całości strumienia odpadów komunalnych (w tym odpadów budowlanych i rozbiórkowych stanowiących odpady komunalne), a nie tylko w odniesieniu do papieru, metali, tworzyw sztucznych i szkła.

Jednocześnie ustawa nowelizująca zakłada, iż gminy będą obowiązane osiągnąć do dnia 31 grudnia 2019 r.:

1) poziom recyklingu i przygotowania do ponownego użycia odpadów komunalnych w wysokości co najmniej 40% wagowo;

2) poziom recyklingu, przygotowania do ponownego użycia i odzysku innymi metodami innych niż niebezpieczne odpadów budowalnych i rozbiórkowych stanowiących odpady komunalne w wysokości co najmniej 60% wagowo

 

Szczegóły dotyczące sposobu obliczania ww. poziomów określone zostaną w rozporządzeniu Ministra Środowiska.

 

Nowe regulaminy utrzymania czystości

Szereg proponowanych zmian odnosi się do będących aktami prawa miejscowego regulaminów utrzymania czystości i porządku w gminie.

Regulaminy będą miały określać wymagania w zakresie:

1. selektywnego zbierania i odbierania odpadów komunalnych obejmującego co najmniej: papier, metale, tworzywa sztuczne, szkło, odpady opakowaniowe wielomateriałowe oraz bioodpady, w miejscu ich wytworzenia oraz na terenach przeznaczonych do użytku publicznego – zakres odbieranych odpadów w tym zakresie ma charakter otwarty i może być rozszerzony przez gminę (np. o popioły z palenisk domowych);
2. selektywnego zbierania odpadów komunalnych prowadzonego przez punkty selektywnego zbierania odpadów komunalnych w sposób umożliwiający łatwy dostęp dla wszystkich mieszkańców gminy, które zapewniają przyjmowanie co najmniej odpadów komunalnych: wymienionych w lit. a, przeterminowanych leków i chemikaliów, zużytych baterii i akumulatorów, zużytego sprzętu elektrycznego i elektronicznego, mebli i innych odpadów wielkogabarytowych, zużytych opon oraz odpadów budowlanych i rozbiórkowych oraz odpadów tekstyliów.

 

Jednocześnie ustawa nowelizująca uporządkować przepisy dotyczące możliwości stosowania worków przeznaczonych do zbierania odpadów komunalnych. Obecnie akcent położony jest w przepisach na pojemniki.

 

Rada gminy w regulaminie będzie miała także postanawiać o przyjmowaniu przez punkty selektywnego zbierania odpadów komunalnych, za dodatkową opłatą, odpadów innych niż odpady komunalne, w szczególności pochodzących z działalności gospodarczej, w tym działalności rolniczej. Obecna redakcja nowego przepisu wskazuje, iż powyższy element regulaminu będzie miał charakter obligatoryjny. Tym samym rada gminy zobowiązana będzie uregulować to zagadnienie.

Ustawa nowelizująca przewiduje jednocześnie fakultatywne elementy regulaminu, które będą mogły (ale nie będą musiały) być uregulowane przez radę gminy. Zgodnie z projektem rada gminy będzie mogła w regulaminie:

1. określić łączne zbieranie odpadów metali i tworzyw sztucznych, w tym odpadów opakowaniowych wielomateriałowych (obecnie kwestie te są regulowane rozporządzeniem Ministra Środowiska);
2. postanowić o zbieraniu odpadów stanowiących części roślin pochodzących z pielęgnacji terenów zielonych, ogrodów, parków i cmentarzy odrębnie od innych bioodpadów stanowiących odpady komunalne;
3. określić dodatkowe warunki dotyczące ułatwienia prowadzenia selektywnego zbierania odpadów przez osoby niepełnosprawne, w szczególności niedowidzące;
4. zwolnić właściciela nieruchomości, który zagospodarowuje bioodpady stanowiące odpady komunalne w kompostowniku przydomowym, w całości lub w części z obowiązku posiadania pojemnika lub worka na te odpady.

 

Powyższe wskazuje, iż ustawodawca postanowił przenieść do regulaminu utrzymania czystości i porządku w gminie szereg elementów obecnego rozporządzenia Ministra Środowiska w sprawie szczegółowego sposobu selektywnego zbierania wybranych frakcji odpadów. Po nowelizacji ustawy rozporządzenie to ma regulować wyłącznie sposób selektywnego zbierania określonych frakcji odpadów komunalnych, co służyć ma ujednoliceniu wymagań w zakresie selektywnego zbierania i odbierania odpadów komunalnych oraz osiągnięcia wymaganych poziomów.

 

Nieruchomości niezamieszkałe obligatoryjnie do systemu

Jedną z istotniejszych spośród proponowany zmian jest obligatoryjne objęcie systemem gminnym wszystkich nieruchomości niezamieszkałych. Obecnie rada gminy ma swobodę w zakresie podjęcia decyzji czy nieruchomości te – w całości lub w części – włączyć do systemu gminnego. Od 1 stycznia 2020 roku z mocy prawa nieruchomości te zostaną objęte systemem gminnym, ze wszystkimi tego konsekwencjami.

Należy przy tym podkreślić, iż możliwość obejmowania systemem gminnym wyłącznie niektórych nieruchomości niezamieszkałych była świadomym działaniem ustawodawcy i reakcję na pierwsze orzeczenia sądowe, które wykluczały możliwość wyłączenia z systemu np. schronisk górskich. Po nowelizacji ustawy wszystkie te nieruchomości – bez względu na trudności i konsekwencje dla gmin – zostaną włączone do systemu.

Jedyny wyjątek w tym zakresie stanowić będą tereny zamknięte w rozumieniu ustawy z dnia 17 maja 1989 r. - Prawo geodezyjne i kartograficzne (Dz. U. z 2017 r. poz. 2101 oraz z 2018 r. poz. 650), ustalone przez Ministra Obrony Narodowej. W takim przypadku jednostka organizacyjna będzie obowiązana do samodzielnego i zgodnego z regulaminem pozbywania się odpadów komunalnych wytworzonych na terenie zamkniętym.

Zmianę w tym zakresie uznać należy za istotne ograniczenie samodzielności gmin.

KOLEJNE ZMIANY WYNIKAJĄCE Z PROJEKTU USTAWY NOWELIZUJĄCEJ ZOSTANĄ PRZEDSTAWIONE W KOLEJNEJ CZĘŚCI ARTYKUŁU