Najwyższa Izba Kontroli po raz kolejny przygląda się branży wodociągowo - kanalizacyjnej, tym razem oceniając stan infrastruktury służącej przesyłowi wody.

28 sierpnia br. Najwyższa Izba Kontroli opublikowała informację o wynikach kontroli: „Utrzymanie i eksploatacja sieci wodociągowych w miastach” (nr ewid. 196/2017/P/17/048/KSI) – dalej również jako: Informacja. Jak wskazano w treści Informacji, impulsem do wszczęcia kontroli były „liczne doniesienia prasowe oraz skargi kierowane do NIK, z których wynikało m.in. że polskie sieci wodociągowe są przestarzałe i awaryjne, przedsiębiorstwa wodociągowe nie zapewniają niezawodności funkcjonowania sieci i bezpieczeństwa zdrowotnego wody, a poziom świadczonych usług wodociągowych nie uzasadnia ceny 1 m3 dostarczanej wody”.  Z pełną treścią Informacji można zapoznać się na stronie Najwyższej Izby Kontroli.

Stan sieci wodociągowych

Najwyższa Izba Kontroli zwróciła w szczególności uwagę na długość okresu eksploatacji sieci wodociągowych. Jak wynika ze statystyk powołanych przez NIK, zasadą jest, iż użytkowane obecnie sieci wodociągowe eksploatowane są od co najmniej 25 lat, a połowa z nich – ponad 50 lat. Również materiały, z których wykonana została część spośród wykorzystywanych urządzeń budzi zastrzeżenia kontrolującego (żeliwo szare, stal, azbestocement). Bez wątpienia, że stan części infrastruktury (oraz jego konsekwencje dla bieżącej eksploatacji sieci oraz sposobu świadczenia usług)  jest jedną z istotnych bolączek branży wodociągowo – kanalizacyjnej. Jakkolwiek więc, trudno nie zgodzić się z Najwyższą Izbą Kontroli co do pewnych krytycznych ocen względem stanu części sieci przesyłowych, to jednak sposób postrzegania przedmiotowej sytuacji jako jednoznacznie zawinionej przez przedsiębiorstwa wodociągowe oraz gminy zdaje się nie uwzględniać pełnego spektrum i złożoności zagadnienia.

Awaryjność sieci

Niewątpliwie, awaryjność sieci wodociągowych, na którą zwraca uwagę Najwyższa Izba Kontroli (jak podaje NIK, wskaźnik awaryjności sieci wodociągowych w Polsce w 2014 r. wynosił 0,37 uszk./km/rok, co przekłada się na ponad 100 tys. awarii rocznie), nie jest w interesie żadnej ze stron: ani odbiorcy usług, ani przedsiębiorcy przesyłowego, który borykać musi się w związku z tym nie tylko z dodatkowymi kosztami eksploatacji i napraw urządzeń, ale również z kosztami strat wody.

Jak podkreśla NIK, „niezadowalający stan techniczny sieci jest wynikiem między innymi niedoinwestowania wymiany starych przewodów oraz wieloletnich zaniedbań eksploatacyjnych w dziedzinie konserwacji i modernizacji sieci. Tempo odnowy sieci wodociągowych, szacowane na 0,9% długości przewodów wodociągowych rocznie, rokuje pełne ich odnowienie za 100 lat”. Trudno jednak patrzeć na przyczyny niedoinwestowania infrastruktury wodociągowej w oderwaniu od całokształtu działalności przedsiębiorstw wod - kan.  Z jednej strony obserwujemy bowiem okres wzmożonych inwestycji w infrastrukturę kanalizacyjną, z drugiej – konieczność modernizacji zużywającej się infrastruktury wodociągowej. Obrazu dopełnia podkreślany przez Najwyższą Izbę Kontroli (por. Informację o wynikach kontroli: „Realizacja zbiorowego zaopatrzenia w wodę mieszkańców gmin wiejskich”), a realizowany w ramach nowej procedury zatwierdzania taryf: postulat zapewnienia odpowiedniej dostępności cenowej usług świadczonych przez przedsiębiorstwa wodociągowo – kanalizacyjne. Całokształt sytuacji zdaje się więc nie być tak jednoznaczny, jak przedstawiono w raporcie Najwyższej Izby Kontroli.

Jak wynika jednak z omawianej Informacji, w ocenie Kontrolującego, odpowiedzialność za niezadowalającą jakość użytkowanej infrastruktury (a co za tym idzie: jakość świadczonych za jej pomocą usług) ponoszą samorządy: „Najwyższa Izba Kontroli ocenia jako niewystarczające działania podejmowane w skontrolowanych urzędach miast i w przedsiębiorstwach wodociągowo - kanalizacyjnych, świadczących usługi zbiorowego zaopatrzenia w wodę, w celu zagwarantowania mieszkańcom nieprzerwanych dostaw wody, w dostatecznej ilości, pod wystarczającym ciśnieniem oraz o odpowiedniej jakości”.

Ekonomia w wodociągach

Z perspektywy ostatnich miesięcy, w trakcie których toczyła się burzliwa dyskusja dotycząca finansowania zadań z zakresu dostarczania wody i odprowadzania ścieków, trudno pozbyć się refleksji, iż  nie sposób jest pogodzić wszystkie oczekiwania kontrolującego (NIK) względem  kontrolowanej (ostatnio - jak się zdaje - stosunkowo intensywnie) branży wodociągowo – kanalizacyjnej. Niewątpliwie, inwestycje infrastrukturalne stanowią jedną z najbardziej kosztotwórczych kategorii zadań uwzględnianych w działalności przedsiębiorstw wod – kan. Jednakże, przy ograniczonych zasobach (szczególnie: finansowych) oraz rosnących (co uzasadnione) oczekiwaniach społeczeństwa wobec szeroko pojętej jakości świadczenia usług dostarczania wody i odprowadzania ścieków -  nie jest możliwe bezzwłoczne zrealizowanie wszystkich postulatów zgłaszanych wobec branży. Pomimo publicznego charakteru zadań z zakresu zbiorowego dostarczania wody i zbiorowego odprowadzania ścieków, ich finansowanie nie pozostaje w oderwaniu od reguł  rynkowych. Ostatecznie więc, interes publiczny musi uwzględnić reguły ekonomii. Oczywiście, w pełni uzasadnione jest dążenie do wzrostu efektywności prowadzenia działalności przez przedsiębiorstwa wodociągowo – kanalizacyjne (czemu służyć mają również rekomendacje konstruowane przez NIK w omawianej Informacji), jednak istotne jest, aby  przy ocenie możliwych oraz podejmowanych działań uwzględniać również dostępne zasoby finansowe, a co najmniej: akceptować konsekwencje, które niesie ze sobą aktualna polityka ich ograniczania.

Jak się wydaje, szukając rozwiązania dla oczekiwań co do jakości usług z zakresu dostarczania wody i odprowadzania ścieków, warto spojrzeć na problem szerzej, nie tylko z perspektywy zadania własnego realizowanego przez jednostki samorządu terytorialnego. Jak przypomina Najwyższa Izba Kontroli: „Polska nie jest krajem zasobnym w wodę. Na jednego mieszkańca przypada ok. 1600 m3 wody, tj. trzy razy mniej niż wynosi średnia europejska”. Natomiast, jak się wydaje, w społeczeństwie wciąż jeszcze pokutuje intuicyjne przeświadczenie o znacznych zasobach wody, którymi dysponujemy. Dopóki jednak nie uświadomimy sobie obrazu rzeczywistej sytuacji oraz wagi problemu (w szczególności: skutków niedoboru wody), trudno będzie budować w społeczeństwie świadomość znaczenia odpowiedniego finansowania  przedmiotowych zadań. Ważne, abyśmy uświadomili sobie, że odpowiedzialność za właściwe gospodarowanie zasobami wodnymi nie może spoczywać tylko na przedsiębiorstwach wodociągowych i gminach, dla optymalnego funkcjonowania systemu gospodarki wodnej konieczne jest współdziałanie świadomego społeczeństwa.