Zwolnienie z podatku dochodowego przewidziane dla związków międzygminnych należy interpretować literalnie. Wszelkie próby jego rozszerzenia nawet ze względów celowościowych nie znajdują poparcia w orzecznictwie sądów administracyjnych.

Kwestie opodatkowania podatkiem dochodowym od osób prawnych (CIT) związków międzygminnych od lat budziły wątpliwości. Pojawiały się głosy, że związki międzygminne podobnie jak jednostki samorządu terytorialnego powinny być zwolnione podmiotowo z opodatkowania podatkiem dochodowym.

Jednakże treść art. 17 ust. 1 pkt 4g ustawy o podatku dochodowym od osób prawnych [dalej: ustawa o CIT] jednoznacznie wskazuje, że wolne od podatku są dochody związków jednostek samorządu terytorialnego – w części przeznaczonej dla tych jednostek.

Związki międzygminne są tworzone na podstawie art. 64 ustawy z 8.03.1990 r. o samorządzie gminnym. Zgodnie z tym przepisem w celu wspólnego wykonywania zadań publicznych gminy mogą tworzyć związki międzygminne. Związek międzygminny może być tworzony również w celu wspólnej obsługi, o której mowa w art. 10a tej ustawy. Uchwały o utworzeniu związku podejmują rady zainteresowanych gmin. Związek posiada osobowość prawną i wykonuje zadania publiczne w imieniu własnym i na własną odpowiedzialność. Celem tworzenia takich związków jest wykonywanie wspólnych przedsięwzięć przez kilka jednostek samorządu terytorialnego w sytuacji, gdy sfinansowanie tego przedsięwzięcia przez pojedynczą jednostkę samorządu nie byłoby możliwe.

Z treści przywołanego przepisu art. 17 ust. 1 pkt 4b ustawy o CIT wynika, że zwolnione z podatku dochodowego są wyłącznie dochody przeznaczone na utrzymanie tych jednostek. Do dochodów związków międzygminnych przeznaczonych na inne cele, tego zwolnienia nie można zastosować.

W orzecznictwie sądów administracyjnych podkreśla się, że przykładowo zwolnienie nie będzie miało zastosowania, w przypadku gdy gmina wnosi otrzymany majątek jako wkład do spółki kapitałowej. W wyroku WSA w Gliwicach z 12.01.2012 r. sygn. I SA/Gl 1081/11 stwierdzono, że: „Skoro z brzmienia art. 17 ust. 1 pkt 4g u.p.d.o.p. wynika wprost możliwość zwolnienia z dochodu wyłącznie w przypadku przeznaczenia go przez związek gmin na rzecz tych gmin to przekazanie w formie aportu środków trwałych innemu (odrębnemu) podmiotowi jakim jest spółka akcyjna, spowoduje utratę przedmiotowego zwolnienia, bowiem nie zostanie spełniony warunek przeznaczenia dochodu na rzecz członków związku komunalnego gmin”.

Podobnie w sytuacji odwrotnej tzn. otrzymania majątku przez związek międzygminny od spółki komunalnej, nie będzie można zastosować zwolnienia, nawet w sytuacji gdy otrzymany majątek będzie wykorzystywany do działalności związku. Takimi sprawami zajmował się NSA dnia 16.11.2016 r. wydając wyroki o sygn. II FSK 3214/14, II FSK 3270, II FSK 3346/14).  

Sprawy dotyczyły związku, który miał otrzymać od spółki, w której jest udziałowcem, przedsiębiorstwo wodociągowo-kanalizacyjne, przy pomocy którego związek prowadziłby działalność w zakresie zaopatrzenia w wodę, usuwania i oczyszczania ścieków komunalnych. Rozważano różne opcje przeniesienia majątku tj. darowizna, w formie wynagrodzenia za umorzone udziały itp.

Zdaniem związku otrzymanie takiego majątku, który będzie wykorzystywany do prowadzonej przez niego działalności, realizując jednocześnie zadania własne poszczególnych gmin, powinno korzystać z przedmiotowego zwolnienia.

Z takim stanowiskiem nie zgodził się zarówno sąd I jak i II instancji. Sądy podkreślały, że treść omawianego przepisu jednoznacznie przesądza o objęciu zakresem jego zastosowania jedynie określonej części dochodów związku, nie dotyczy zatem dochodu, który nie jest przeznaczony bezpośrednio dla tworzących go jednostek samorządu terytorialnego, ale służy działalności samego związku.

Analiza treści omawianego przepisu oraz orzecznictwa sądów administracyjnych prowadzi do wniosku, że dochody uzyskiwane przez związek międzygminny przeznaczane na bieżącą jego działalność podlegają opodatkowaniu podatkiem dochodowym na zasadach ogólnych. Należy jednak pamiętać, że w sytuacji gdy koszty działalności związku przewyższają uzyskiwane przez niego przychody i konieczne jest wnoszenie dopłat przez poszczególne gminy opodatkowanie nie wystąpi (zob. wyrok NSA z 13.10.2011 r.).