Gminy, związki międzygminne oraz stowarzyszenia jednostek samorządu terytorialnego mogą sobie wzajemnie bądź innym jednostkom samorządu terytorialnego udzielać pomocy, w tym pomocy finansowej.

Przesłanki udzielenia pomocy

Tragiczne wydarzenia ostatnich dni, związane z wyjątkowo gwałtownymi zjawiskami atmosferycznymi w różnych częściach kraju, skłaniają do przypomnienia regulacji zawartych w przepisach samorządowych dotyczących możliwości udzielania pomocy pomiędzy gminami, związkami międzygminnymi oraz stowarzyszeniami jednostek samorządu terytorialnego.

Podstawowym przepisem w tym zakresie jest art. 10 ustawy o samorządzie gminnym [dalej: usg]. Stanowi on, iż wykonywanie zadań publicznych może być realizowane w drodze współdziałania między jednostkami samorządu terytorialnego (ust. 1). Jednocześnie gminy, związki międzygminne oraz stowarzyszenia jednostek samorządu terytorialnego mogą sobie wzajemnie bądź innym jednostkom samorządu terytorialnego udzielać pomocy, w tym pomocy finansowej (ust. 2). Z powyższych przepisów jasno wynika, iż ustawodawca wyraźnie odróżnia współdziałanie pomiędzy jednostkami samorządu terytorialnego związane ze wspólnym wykonywaniem zadań publicznych (ust. 1) od pomocy na rzecz jednostek samorządu terytorialnego, która niezależna jest od wykonywania jakichkolwiek wspólnych zadań (ust. 2).

Początkowo (w okresie od 1 lipca 1997 roku do dnia 1 stycznia 2001 roku) art. 10 ust. 2 usg stanowił, iż jednostki samorządu terytorialnego, związki międzygminne (związki komunalne), stowarzyszenia gmin oraz sejmiki samorządowe mogą sobie wzajemnie udzielać pomocy, w tym pomocy finansowej, w przypadku zaistnienia klęski żywiołowej, nadzwyczajnego zagrożenia środowiska, katastrof lub innych zdarzeń losowych. Wprowadzenie do usg z dniem 1 lipca 1997 roku tego przepisu było związane z mającymi wówczas miejsce wydarzeniami, a w szczególności nawiedzającymi wówczas Polskę powodziami[1], jak również z wątpliwościami interpretacyjnymi dotyczącymi istnienia podstaw do udzielania tego typu pomocy pomimo braku wyraźnej podstawy prawnej w tym zakresie.

Brzmienie analizowanego przepisu uległo zmianie z dniem 1 stycznia 2001 roku[2].
W wyniku wejścia w życie ustawy nowelizującej usunięto przesłankę warunkującą udzielenie pomocy („w przypadku zaistnienia klęski żywiołowej, nadzwyczajnego zagrożenia środowiska, katastrof lub innych zdarzeń losowych”). Tym samym decyzję
o skorzystaniu z przedmiotowego trybu pozostawiono właściwym organom podmiotów uprawnionych na podstawie tego przepisu do udzielania pomocy.

W wyniku wejścia w życie kolejnej ustawy nowelizującej z dniem 30 maja 2001 roku[3] w analizowanym przepisie zastąpiono zwrot „stowarzyszeń gmin” zwrotem „stowarzyszeń jednostek samorządu terytorialnego”, co jednoznacznie pozwala na udzielanie pomocy także stowarzyszeniom, w których obok gmin uczestniczą powiaty czy województwa.

Pomoc na podstawie tego przepisu może być udzielana przez:

1. gminy;
2. związki międzygminne (ale nie przez związki powiatowo-gminne);
3. stowarzyszenia jednostek samorządu terytorialnego.

Beneficjentami pomocy udzielanej przez ww. podmioty mogą być:

1. gminy;
2. związki międzygminne (ale nie związki powiatowo-gminne);
3. stowarzyszenia jednostek samorządu terytorialnego;
4. inne jednostki samorządu terytorialnego, przez co rozumieć należy powiaty
   i województwa.

Pomoc w innych ustawach samorządowych

Jednocześnie podkreślić należy, iż podobne przepisy znajdują się w dwóch pozostałych samorządowych ustawach ustrojowych. Zgodnie z art. 7a ustawy o samorządzie powiatowym powiaty, związki i stowarzyszenia powiatów mogą sobie wzajemnie bądź innym jednostkom samorządu terytorialnego udzielać pomocy, w tym pomocy finansowej. Zgodnie natomiast z art. 8a ustawy o samorządzie województwa, województwa mogą sobie wzajemnie bądź innym jednostkom samorządu terytorialnego udzielać pomocy, w tym pomocy finansowej.

Pomoc nie tylko finansowa

Art. 10 ust. 2 usg wskazuje na możliwość „udzielania pomocy, w tym pomocy finansowej”. Wynika z tego, iż pomoc finansowa jest wyłącznie jedną z form pomocy przewidzianej przez ustawodawcę w tym przepisie. Oprócz niej w grę wchodzić może pomoc rzeczowa, osobowa[4] czy organizacyjna.

Właściwość organów

W doktrynie wskazuje się, iż „w przypadku udzielania i przyjmowania pomocy na podstawieart. 10 ust. 2 u.s.g. należy mieć na uwadze zakres kompetencji organów gminy. Dodatkowo, decydując się na udzielenie pomocy, zarówno finansowej, jak i rzeczowej, organy powinny wskazywać cel, na który zostaje udzielona pomoc, oraz jej formę”. Autorzy odwołują się w tym zakresie przede wszystkim do art. 30 ust. 2 pkt 3 usg stanowiącego, iż do zadań wójta należy w szczególności gospodarowanie mieniem komunalnym oraz art. 18 ust. 2 pkt 9 usg określającego przypadki, w których zakres kompetencji wójta w powyższym zakresie ulega ograniczeniu poprzez wymóg uzyskania uchwały rady gminy.

Podobne stanowisko zajmuje A. Szewc, wskazując, iż „decyzja o jej udzieleniu [tj. pomocy – przyp. Opiniujący] oraz zakresie i formach należy do organów gminy, stosownie do ich kompetencji wynikających z ustawy samorządowej”[5]. Autor ten nie przesądza zatem o wyłącznej właściwości rady gminy w tego typu sprawach.

W doktrynie można także spotkać odmienny pogląd. Jak wskazują K. Bandarzewski oraz I. Dobosz-Niżnik „Gmina (rada gminy) samodzielnie decyduje o upoważnieniu do dokonania danego wydatku. Podjęta w tej sprawie uchwała rady gminy podlega wykonaniu przez organ wykonawczy gminy. Gmina jednak nie jest niezależna w podejmowaniu takiej uchwały. (…)Pomoc może być udzielona na dowolny cel, ważne jest, aby uchwała rady gminy wskazywała, na co przeznaczona będzie pomoc oraz w jakiej formie zostanie udzielona”[6].

Warto również zwrócić uwagę na przepisy ustawy o finansach publicznych [dalej: ufp]. Zgodnie z art. 216 ust. 2 tejże ustawy wydatki budżetu jednostki samorządu terytorialnego są przeznaczone na realizację zadań określonych w odrębnych przepisach, a w szczególności na:

1. zadania własne jednostek samorządu terytorialnego;
2. zadania z zakresu administracji rządowej i inne zadania zlecone ustawami jednostkom samorządu terytorialnego;
3. zadania przejęte przez jednostki samorządu terytorialnego do realizacji w drodze umowy lub porozumienia;
4. zadania realizowane wspólnie z innymi jednostkami samorządu terytorialnego;
5. pomoc rzeczową lub finansową dla innych jednostek samorządu terytorialnego, określoną odrębną uchwałą przez organ stanowiący jednostki samorządu terytorialnego;
6. programy finansowane z udziałem środków, o których mowa w art. 5 ust. 1 pkt 2 i 3.

Jednocześnie zgodnie z art. 220 ufp z budżetu jednostki samorządu terytorialnego może być udzielona innym jednostkom samorządu terytorialnego pomoc finansowa w formie dotacji celowej lub pomoc rzeczowa (ust. 1). Podstawą udzielenia pomocy, o której mowa w ust. 1, jest umowa (ust. 2). Spory w zakresie zwrotu dotacji rozstrzygają sądy powszechne (ust. 3).

W tym zakresie dodatkowo znajdzie zastosowanie art. 47 udjst, zgodnie z którym jednostka samorządu terytorialnego może udzielać dotacji innym jednostkom samorządu terytorialnego na dofinansowanie realizowanych przez nie zadań (ust. 1). Wysokość dofinansowania określa, w drodze uchwały, organ stanowiący tej jednostki samorządu terytorialnego, która udziela dotacji (ust. 2).

Z powyższych przepisów wynika, iż ewentualna pomoc finansowana pomiędzy jednostkami samorządu terytorialnego winna następować w formie dotacji celowej.

Jak wskazują K. Bandarzewski oraz I. Dobosz-Niżnik „pomoc może być udzielona na dowolny cel, ważne jest, aby uchwała rady gminy wskazywała, na co przeznaczona będzie pomoc oraz w jakiej formie zostanie udzielona”[7].

Podsumowanie

Przepisy samorządowych ustaw ustrojowych oraz ustaw związanych z finansowymi aspektami funkcjonowania jednostek samorządu terytorialnego wprost przewidują możliwość udzielania pomocy, w tym pomocy finansowej, na rzecz innych jednostek samorządu terytorialnego. Warto o tym pamiętać, w obliczu ostatnich wydarzeń oraz potrzeb gmin dotkniętych kataklizmem. W takich sytuacjach niezwykle istotna jest solidarność całego środowiska samorządowego i wzajemna pomoc.

[1] Por. A. Szewc, Komentarz do art. 10 [w:] A. Szewc, G. Jyż, Z. Pławecki, Ustawa o samorządzie gminnym. Komentarz, System Informacji Prawnej LEX.

[2] Z dniem wejścia w życie ustawy z dnia 13 października 2000 r. o zmianie ustawy o dochodach jednostek samorządu terytorialnego w latach 1999 i 2000 oraz niektórych innych ustaw (Dz. U. z 2000r. Nr 95, poz. 1041).

[3] Z dniem wejścia w życie ustawy z dnia 11 kwietnia 2001 r. o zmianie ustaw: o samorządzie gminnym, o samorządzie powiatowym, o samorządzie województwa, o administracji rządowej w województwie oraz o zmianie niektórych innych ustaw (Dz. U. z 2001r. Nr 45, poz. 497).

[4] Por. R. Cybulska, Komentarz do art. 10 [w:] B. Dolnicki (red.), Ustawa o samorządzie gminnym. Komentarz, System Informacji Prawnej LEX.

[5] A. Szewc, Komentarz do art. 10 [w:] A. Szewc, G. Jyż, Z. Pławecki, Ustawa o samorządzie gminnym. Komentarz, System Informacji Prawnej LEX.

[6] K. Bandarzewski, I. Dobosz-Niżnik, Komentarz do art. 10 [w:] P. Chmielcki (red.), Ustawa o samorządzie gminnym. Komentarz, System Informacji Prawnej LEX.

[7] K. Bandarzewski, I. Dobosz-Niżnik, Komentarz do art. 10 [w:] P. Chmielcki (red.), Ustawa o samorządzie gminnym. Komentarz, System Informacji Prawnej LEX.