Często zdarza się, że termin obowiązywania rękojmi lub gwarancji udzielonych przez upadłego wykonawcę na podstawie zawartych umów nie upłynął przed dniem ogłoszenia upadłości. Co w sytuacji gdy wady ujawnią się dopiero po dniu ogłoszenia upadłości?

Na podstawie art. 61 prawa upadłościowego[i] z dniem ogłoszenia upadłości majątek upadłego wykonawcy staje się masą upadłości, która służy zaspokojeniu wierzycieli upadłego. Zatem zmienia się przeznaczenie i funkcja majątku upadłego przedsiębiorcy, który nie służy dłużej prowadzeniu i rozwijaniu działalności gospodarczej. Syndyk podejmuje czynności w celu zakończenia wszelkich interesów upadłego i zaspokojenia jego wierzycieli.

Rękojmia i gwarancja mają dawać zamawiającemu pewność, że przez oznaczony okres towar lub usługa zachowa jakość wynikającą z umowy stron. Treść zobowiązania z gwarancji wynika z zapisów umowy stron. Z kolei rękojmia jest regulowana w art. 556-576 kodeksu cywilnego[ii], ale można modyfikować jej zakres w granicach wynikających z przepisów prawa. Najczęściej gwarancja i rękojmia kreują po stronie upadłego wykonawcy obowiązek nieodpłatnego naprawienia usterek w ściśle wskazanym terminie lub dostarczenia egzemplarza rzeczy pozbawionego wad, czyli zobowiązania niepieniężne.

W momencie ogłoszenia upadłości zobowiązania upadłego przedsiębiorcy ulegają zmianie. Zgodnie z ogólną zasadą zobowiązanie niepieniężne upadłego wykonawcy zamienia się w pieniężne i z tym dniem staje się płatne nawet jeżeli termin płatności jeszcze nie nastąpił (art. 91 ust. 2 prawa upadłościowego). Przekształcenie zobowiązań następuje z mocy samego prawa i nie wymaga żadnych czynności ze strony upadłego lub jego wierzycieli. Zmiana zobowiązania niepieniężnego w pieniężne pozwala wierzycielowi przeliczyć wierzytelność i następnie zgłosić ją do masy upadłości.

Czy przekształcenie z art. 91 ust. 2 prawa upadłościowego dotyczy także zobowiązań niepieniężnych z gwarancji i rękojmi? Zobowiązanie wykonawcy do usunięcia wady lub dostarczenia rzeczy wolnej od wad ma charakter warunkowy, ponieważ zależy od tego czy wada w ogóle się pojawi. Dopiero po ujawnieniu wady aktualizuje się roszczenie zamawiającego wobec wykonawcy o usunięcie wady z rękojmi lub gwarancji zgodnie z zapisami umowy lub przepisami prawa. W rezultacie w przypadku wad ujawnionych przed ogłoszeniem upadłości obowiązek usunięcia wady z gwarancji lub rękojmi zaktualizował się przed tym dniem, więc przekształca się on w zobowiązanie pieniężne. Innymi słowy, gwarancja lub rękojmia odnośnie wad i usterek powstałych do dnia ogłoszenia upadłości zanika w dotychczasowym kształcie i ogranicza się wyłącznie do roszczeń pieniężnych.

Inaczej przedstawia się sytuacja gdy wady ujawniły się dopiero po dniu ogłoszenia upadłości. Zobowiązanie upadłego z gwarancji lub rękojmi do usunięcia wady, która ujawniła się dopiero po ogłoszeniu upadłości, nie istnieje jeszcze w dniu ogłoszenia upadłości. Zatem nie może przekształcić się w zobowiązanie pieniężne i nie podlega zgłoszeniu analogicznie jak inne wierzytelności. Prezentowana ocena znajduje potwierdzenie w orzecznictwie sądowym. „Skutek transformacyjny nie obejmuje więc zobowiązań gwarancyjnych, czy wynikających z rękojmi upadłego wykonawcy robót w odniesieniu do tych wad, które do dnia ogłoszenia upadłości nie ujawniły się. Innymi słowy, na skutek upadłości zobowiązanie upadłego z tytułu gwarancji czy rękojmi nie wygasa, a wynikający z niego dług powstaje dopiero w momencie pojawienia się wady”[iii]. W innym orzeczeniu podkreślono, że „fakt istnienia uprawnień z rękojmi nie jest tożsamy z powstaniem długu, bowiem dla jego powstania konieczne jest wystąpienie zdarzenia powodującego ten dług(…) Inną kwestią jest, bowiem wymagalność istniejącego, skonkretyzowanego długu, a inną kwestią prawna aktualizacja obowiązku wykonawcy wynikającego z rękojmi”[iv].

W rezultacie należy uznać, że po ogłoszeniu upadłości wykonawcy gwarancja lub rękojmia trwają dalej bez zmian jeżeli termin ich obowiązywania jeszcze nie upłynął. Ogłoszenie upadłości nie niweczy ani nie modyfikuje obowiązków upadłego w zakresie zapewnienia zamawiającemu odpowiedniej jakości towarów lub usług. W przypadku ujawnienia wad po dniu ogłoszenia upadłości zamawiający może zgłosić syndykowi ujawnioną wadę i domagać się jej usunięcia w terminach i na zasadach określonych w umowie, względnie wynikających z przepisów prawa powszechnie obowiązującego. Upadły wykonawca nie może powoływać się na fakt ogłoszenia upadłości jako okoliczność zwalniającą go z obowiązków wynikających z gwarancji lub rękojmi.

[i] ustawa z dnia 28 lutego 2003 r. Prawo upadłościowe (tekst jedn. Dz. U. z 2016 r. poz. 2171 ze zm.).

[ii] ustawa z dnia 23 kwietnia 1964 r. Kodeks cywilny (tekst jedn. Dz. U. z 2017 poz. 459 ze zm.).

[iii] wyrok Sądu Najwyższego z dnia 11 marca 2016 r., I CSK 137/15.

[iv] wyrok Sądu Najwyższego z dnia 19 stycznia 2011 r., V CSK 204/10.