Referendum w sprawie zmiany granic gminy tylko na wniosek mieszkańców

Zdaniem Wojewody Mazowieckiego, uchwała w sprawie przeprowadzenia referendum lokalnego dotyczącego zmiany granic gminy może być podjęta wyłącznie na wniosek mieszkańców a nie z własnej inicjatywy rady gminy.

Rozstrzygnięciem nadzorczym nr LEX-O.4131.3.2017.EB z dnia 31 stycznia 2017 r. Wojewoda Mazowiecki stwierdził nieważność uchwały rady gminy o przeprowadzeniu referendum lokalnego w sprawie przyłączenia części gminy do gminy sąsiedniej, w całości.

Powyższy akt nadzoru zapadł w następującym stanie faktycznym i prawnym.

Z inicjatywy grupy radnych rada gminy podjęła powyższą uchwałę w sprawie przeprowadzenia referendum. Jako jej podstawę prawną wskazano szereg przepisów ustawy o referendum lokalnym, w tym art. 2 ust. 1 pkt 3 ustawy, który stanowi, że w referendum lokalnym mieszkańcy jednostki samorządu terytorialnego (JST) jako członkowie wspólnoty samorządowej wyrażają w drodze głosowania swoją wolę w innych istotnych sprawach, dotyczących społecznych, gospodarczych lub kulturowych więzi łączących tę wspólnotę.

W podstawie prawnej uchwały wskazano również na art. 4 ustawy o referendum lokalnym. Zgodnie z tym przepisem, referendum przeprowadza się, z zastrzeżeniem art. 5 ust. 1 ustawy (stanowiącym o przeprowadzeniu referendum w sprawie odwołania organów JST), z inicjatywy organu stanowiącego danej jednostki samorządu terytorialnego lub na wniosek co najmniej:

1. 10% uprawnionych do głosowania mieszkańców gminy albo powiatu;
2. 5% uprawnionych do głosowania mieszkańców województwa.

Zdaniem Wojewody Mazowieckiego powyższa uchwała rady gminy została podjęta mimo braku inicjatywy mieszkańców gminy w tym zakresie, co czyni ją sprzeczną z prawem, w szczególności z przepisem art. 4c ust. 1 i 2 ustawy o samorządzie gminnym. Zgodnie z tym przepisem, w sprawie utworzenia, połączenia, podziału i zniesienia gminy oraz ustalenia granic gminy może być przeprowadzone referendum lokalne z inicjatywy mieszkańców (ust. 1). Jednocześnie, z inicjatywą przeprowadzenia takiego referendum wystąpić może jedynie grupa co najmniej 15 obywateli, o której mowa w art. 11 ust. 1a ustawy o referendum lokalnym, a więc obywateli, którym przysługuje prawo wybierania do rady gminy.

Mając na uwadze treść powyższego przepisu, Wojewoda Mazowiecki uznał, że rada gminy podejmując przedmiotową uchwałę błędnie pominęła procedurę w nim przewidzianą. W tym zakresie organ powołał się również na poglądy wyrażone w doktrynie, gdzie wskazuje się, że referendum gminne w sprawie utworzenia, połączenia, podziału i zniesienia gminy oraz ustalenia jej granic jest jedynym (obok referendum w przedmiocie odwołania organu stanowiącego gminy), które może być przeprowadzone tylko na wniosek mieszkańców, a tym samym niedopuszczalnej jest jego przeprowadzenie na wniosek rady gminy w trybie art. 9 ustawy o referendum lokalnym (tak: R. Marchaj, Komentarz do art. 4c ustawy [w:] B. Dolnicki /red./, Ustawa o samorządzie gminnym. Komentarz, Warszawa 2016).

W wydanym rozstrzygnięciu nadzorczym Wojewoda Mazowiecki zwrócił również uwagę na treść art. 4c ust. 5 ustawy o samorządzie gminnym. Zgodnie z tym przepisem, w przypadku przeprowadzania z inicjatywy mieszkańców referendum w sprawie zmiany granic gminy, pytanie zawarte we wniosku o jego przeprowadzenie, powinno określać szczegółowo proponowane zmiany w podziale terytorialnym państwa. Tym samym skonstruowanie treści pytania na zbyt wysokim poziomie ogólności nie będzie spełniać wymogu określonego w ww. przepisie art. 4c ust. 5 ustawy o samorządzie gminnym.

Mając na uwadze ww. argumenty, Wojewoda Mazowiecki stwierdził nieważność uchwały rady gminy o przeprowadzeniu referendum lokalnego w sprawie przyłączenia części gminy do gminy sąsiedniej, w całości.