Portal prowadzi ZIEMSKI&PARTNERS KANCELARIA PRAWNA
Kostrzewska, Kołodziejczak i Wspólnicy sp. k.
Ziemski & Partners
Portal prowadzi ZIEMSKI&PARTNERS KANCELARIA PRAWNA
Kostrzewska, Kołodziejczak i Wspólnicy sp. k.
Ziemski & Partners

Projekt nowelizacji ustawy o zakazie propagowania komunizmu lub innego ustroju totalitarnego

10.01.2017
Uwaga: ten artykuł ma więcej niż 3 miesiące. Sprawdź aktualny stan prawny lub skontaktuj się z autorem.
Projekt nowelizacji ustawy o zakazie propagowania komunizmu lub innego ustroju  totalitarnego

Projekt nowelizacji ustawy o zakazie propagowania komunizmu lub innego ustroju  totalitarnego  znacznie rozszerza zakres działania i obowiązków spoczywających na organach administracji samorządowej i rządowej.

Do Sejmu wpłynął senacki projekt ustawy o  zmianie  ustawy  o  zakazie propagowania komunizmu lub innego ustroju  totalitarnego  przez  nazwy budowli,  obiektów  i  urządzeń użyteczności publicznej[1] (proces legislacyjny obecnie obowiązujące ustawy był przedmiotem artykułu Sejm przyjął przepisy zakazujące propagowania ustrojów totalitarnych). Głównym założeniem ustawy o zakazie propagowania komunizmu lub innego ustroju totalitarnego przez nazwy budowli, obiektów i urządzeń użyteczności publicznej [dalej jako u.z.p.k.] był  zakaz upamiętniania lub propagowania osób, organizacji, wydarzeń lub dat symbolizujących komunizm lub inny ustrój totalitarny poprzez nazwy budowli, obiektów i urządzeń użyteczności publicznej, nadawanych przez jednostki samorządu terytorialnego. Zdaniem autorów projektu nowelizacji dotychczas obowiązujące przepisy nie dotyczą nazw m.in. szkół, szpitali, instytucji kultury, osiedli, a także nie obejmują pomników gloryfikujące ustrój totalitarny. Tym samym nie dają samodzielnej podstawy do ich usunięcia lub modyfikacji.

Celem uniknięcia tej i innych luk, rozszerzony miałby być przedmiot ustawy (w ślad za czym miałaby zostać zmieniona nazwa: ustawa o zakazie propagowania komunizmu lub innego ustroju totalitarnego przez nazwy jednostek organizacyjnych, jednostek pomocniczych gminy, budowli, obiektów i urządzeń użyteczności publicznej oraz pomniki). Zakaz propagowania komunizmu lub innego systemu totalitarnego obejmowałby również nazwy jednostek organizacyjnych oraz jednostek pomocniczych gminy. Za jednostki organizacyjne uważano by w szczególności szkoły i ich zespoły, przedszkola, szpitale, placówki opiekuńczo-wychowawcze, instytucje kultury oraz instytucje społeczne. Zaproponowano ponadto rozszerzenie definicji innego niż komunizm ustroju totalitarnego, który oznaczałby w szczególności faszyzm, nazizm niemiecki, nacjonalizm ukraiński i litewski, militaryzm pruski, rosyjski i niemiecki. Nie byłby to więc katalog zamknięty, lecz otwarty i operujący stosunkowo szerokim rozumieniem „innego ustroju totalitarnego”.

Organy jednostek samorządu terytorialnego lub ich związków miałyby zgodnie z art. 2 projektu ustawy nowelizującej 12 miesięcy na zmianę nazw jednostek organizacyjnych lub jednostek pomocniczych gminy. W przypadku zaniechania wykonania przedmiotowego obowiązku, odpowiednie zastosowanie miałaby procedura wydawania zarządzeń zastępczych przez wojewodę (ustanowiona już w obowiązującym stanie prawnym w art. 6 ust. 2-4 u.z.n.k.).

Projekt senacki wprowadza także istotne novum – mianowicie, rozszerzenie zakazu propagowania komunizmu lub innego ustroju totalitarnego także o pomniki. W odróżnieniu od zakazu propagowania ustrojów totalitarnych przez nazwy (dedykowanego organom władzy publicznej), nowy zakaz miałby być skierowany zarówno do podmiotów publicznych, jak i prywatnych.

Pomniki nie mogłyby upamiętniać osób, organizacji, wydarzeń lub dat symbolizujących komunizm lub inny ustrój totalitarny, ani w inny sposób takiego ustroju propagować. Odpowiednio stosowane miałyby być art. 1 ust. 2 i 3 u.z.p.k. Przez pomniki należałoby rozumieć również kopce, obeliski, kolumny, rzeźby, posągi, popiersia, kamienie pamiątkowe, płyty i tablice pamiątkowe, napisy i znaki. Poza zakresem zastosowania ustawy pozostawałyby pomniki: 1) niewystawione na widok publiczny; 2) położone w obrębie cmentarzy albo innych miejsc spoczynku; 3) wystawione na widok publiczny w celu innym niż propagowanie ustroju totalitarnego, w ramach działalności artystycznej, edukacyjnej, kolekcjonerskiej, naukowej lub o podobnym charakterze; 4) wpisane – samodzielnie albo jako część większej całości – do rejestru zabytków.

Zgodnie z art. 3 ust. 1 projektu ustawy nowelizującej właściciel lub użytkownik wieczysty nieruchomości, na której w dniu wejścia ustawy w życie znajduje się pomnik upamiętniający osoby, organizacje, wydarzenia lub daty symbolizujące komunizm lub inny ustrój totalitarny, lub propagujący taki ustrój w inny sposób miałby obowiązek usunięcia tego pomnika w terminie 12 miesięcy od wejścia w życie ustawy nowelizującej (ustawa nie różnicuje sytuacji osób fizycznych lub prawnych, w tym jednostek samorządu terytorialnego). Jednakże, zgodnie z art. 3 ust. 2 projektu ustawy nowelizującej, koszty usunięcia pomnika zwracałby Skarb Państwa ze środków budżetu państwa (których dysponentem byłby wojewoda), jeżeli właściciel albo użytkownik wieczysty nieruchomości, na której znajduje się pomnik, nie uczestniczył w procedurze wzniesienia tego pomnika.

W przypadku niewykonania powyższego obowiązku miałby zastosowanie tryb określony w projektowanym art. 5b u.z.p.k. Stanowi on, iż wojewoda (w drodze decyzji) nakazywałby właścicielowi albo użytkownikowi wieczystemu nieruchomości, na której znajduje się pomnik niezgodny z u.z.p.k., usunięcie tego pomnika. Oznacza to, że przedmiotowa decyzja mogłaby zostać wydana dopiero po upływie 12 – miesięcznego terminu wskazanego w art. 3 ust. 1 ustawy nowelizującej. Wydanie decyzji o usunięciu pomnika wymagałoby opinii Instytutu Pamięci Narodowej – Komisji Ścigania Zbrodni przeciwko Narodowi Polskiemu potwierdzającej tę niezgodność. Opinia ta miałaby więc charakter opinii wiążącej. Organem wyższego stopnia w rozumieniu Kodeksu postępowania administracyjnego w stosunku do wojewody w sprawach o usunięcie pomnika byłby minister właściwy do spraw kultury i ochrony dziedzictwa narodowego. W przypadku wydania decyzji przez wojewodę, koszty usunięcia pomnika ponosiłby właściciel albo użytkownik wieczysty nieruchomości na której znajduje się pomnik. Z przyjętych rozwiązań wynika, że w takim wypadku nie mógłby liczyć on na zwrot kosztów  z budżetu państwa. W uzasadnieniu projektu wskazano ponadto, iż w przypadku zignorowania przez adresata obowiązków wynikających z decyzji, zastosowanie miałyby przepisy ustawy o postępowaniu egzekucyjnym w administracji (a więc również przepisy dotyczące wykonania zastępczego).

Z rozszerzeniem przedmiotu u.z.p.k. powiązane mają też zmiany dostosowujące innych jej przepisów. Pozwoliłoby to na zachowanie spójności m.in. w zakresie zarządzeń zastępczych, obowiązków związków j.s.t. oraz wydawania opinii przez IPN także w odniesieniu do nazw jednostek organizacyjnych i jednostek pomocniczych.

Podsumowując, senacki projekt ustawy o zmianie ustawy o zakazie propagowania komunizmu lub innego ustroju  totalitarnego rozszerza zakres stosowania zakazu propagowania ustrojów totalitarnych. Szczególną uwagę należy zwrócić na przepisy dotyczące usuwania pomników, w tym fakt, iż projektodawcy zaproponowali katalog przypadków, w których pomników nie należy usuwać lub modyfikować (dotyczy to m.in. tych, które są położone w obrębie cmentarzy).

Wątpliwości budzi natomiast fakt, iż projektowany art. 3 ust. 1 ustawy nowelizującej nakłada obowiązek usunięcia pomników propagujących ustrój totalitarny z mocy samego prawa, bez konkretyzacji w formie decyzji. Adresatom tego obowiązku nie przyznano uprawnienia do żądania wydania przez Instytut Pamięci Narodowej opinii w odniesieniu do pomników znajdujących się na ich nieruchomościach. Nie wydaje się, by wszyscy potencjalni adresaci dysponowali wiedzą specjalistyczną z zakresu historii w stopniu pozwalającym ocenić, który pomnik propaguje np. militaryzm niemiecki lub nacjonalizm litewski (albo czy w danym wypadku występują przesłanki wyłączające obowiązek usunięcia pomnika). Skutkiem tego może być obciążenie kosztami demontażu lub modyfikacji pomnika w przypadku wydania decyzji przez wojewodę. Wydaje się, że na etapie dalszych prac legislacyjnych warto rozważyć, by obowiązek usunięcia konkretnych pomników powstawał wyłącznie w drodze decyzji.


[1] Druk sejmowy nr 985, Sejm VIII kadencji.

Portal tworzony przez prawników
ZIEMSKI&PARTNERS KANCELARIA PRAWNA
Kostrzewska, Kołodziejczak i Wspólnicy sp. k.

Przejdź do strony >>