Na stronach Rządowego Centrum Legislacji opublikowano kolejną wersję projektu rozporządzenia Ministra Środowiska w sprawie szczegółowego sposobu selektywnego zbierania wybranych frakcji odpadów.

Historia prac nad rozporządzeniem

Od początku 2015 roku w Ministerstwie Środowiska trwają prace nad projektem rozporządzenia w sprawie szczegółowego sposobu selektywnego zbierania wybranych frakcji odpadów. Fakultatywną podstawę jego wydania stanowi art. 4a ustawy o utrzymaniu czystości i porządku w gminach zgodnie z którym minister właściwy do spraw środowiska MOŻE określić, w drodze rozporządzenia:

1. szczegółowy sposób selektywnego zbierania wybranych frakcji odpadów oraz kiedy wymóg selektywnego zbierania uważa się za spełniony,
2. odpady komunalne podlegające obowiązkowi selektywnego zbierania spośród wskazanych w art. 3b ust. 1 i art. 3c ust. 1

– kierując się potrzebą ujednolicenia wymagań w zakresie zbierania i odbierania odpadów komunalnych oraz uzyskania wymaganych poziomów recyklingu, przygotowania do ponownego użycia i odzysku innymi metodami odpadów komunalnych oraz ograniczenia masy odpadów komunalnych przekazywanych do składowania.

Przepis ten został dodany do ustawy w drodze ustawy nowelizującej z dnia 28 listopada 2014 r. o zmianie ustawy o utrzymaniu czystości i porządku w gminach oraz niektórych innych ustaw (Dz. U. z 2015r., poz. 87), która weszła w życie z dniem 1 lutego 2015 roku.

Temat ten wielokrotnie opisywany był na łamach naszego Portalu. Szczegółowe analizy w tym zakresie przedstawiono m.in. w artykułach (wymienione w układzie chronologicznym od najstarszego):

• Czy Minister określi szczegółowe zasady selektywnego zbierania odpadów komunalnych?;
• Czy potrzebna jest unifikacja zasad selektywnej zbiorki odpadów komunalnych?;
• Unifikacja zasad selektywnej zbiórki odpadów już wkrótce?;
• Kolejna próba standaryzacji zasad selektywnej zbiórki odpadów komunalnych;
• Standaryzacja selektywnej zbiórki odpadów komunalnych – pierwsze komentarze do projektu rozporządzenia Ministra Środowiska;
• Selektywna zbiórka odpadów komunalnych – kolejna wersja projektu rozporządzenia;
• Co dalej ze standaryzacją selektywnej zbiórki odpadów komunalnych?

Koncepcja wydania przedmiotowego rozporządzenia od samego początku budziła znaczne emocje wszystkich uczestników systemu gospodarki odpadami komunalnymi. W szczególności spotkała się ona ze zdecydowanym sprzeciwem środowisk samorządowych, które konsekwentnie negują zarówno potrzebę wydania przedmiotowego rozporządzenia, jak i szczegółowe rozwiązania w nim zawarte.

Nowa wersja projektu rozporządzenia

Pomimo licznych głosów sprzeciwu oraz rzeczowych argumentów na ich poparcie Ministerstwo Środowiska uparcie kontynuuje praca nad projektem rozporządzenia, czego przykładem jest opublikowana w dniu 29 listopada 2016 roku jego kolejna wersja (datowana na dzień 24 listopada 2016 roku).

Najnowszy projekt podtrzymuje w znaczącej części wcześniejsze propozycje, które spotkały się z krytyką środowisk samorządowych. Tym samym Ministerstwo nie uwzględniło żadnego z postulatów podnoszonych w tym zakresie przez samorządowców.

Projekt zakłada obligatoryjną zbiórkę pięciu frakcji selektywnie zebranych odpadów komunalnych określając sposób oznaczenia pojemników lub worków wykorzystywanych w tym zakresie:

1. Papier (w tym tektura, odpady opakowaniowe z papieru i odpady opakowaniowe z tektury) – pojemniki lub worki koloru niebieskiego oznaczone napisem „Papier”;
2. Szkło (w tym odpady opakowaniowe ze szkła) – pojemniki lub worki koloru zielonego oznaczone napisem „Szkło”. Dodatkowo projekt dopuszcza fakultatywne wydzielenie frakcji: szkło bezbarwne (pojemnik lub worek koloru białego oznaczone napisem „Szkło bezbarwne”) oraz szkło kolorowe (pojemnik lub worek koloru zielonego oznaczone napisem „Szkło kolorowe”);
3. Metale (w tym odpady opakowaniowe z metali) zbierane łącznie z tworzywami sztucznymi (w tym odpady opakowaniowe z tworzyw sztucznych) oraz opakowaniami wielomateriałowymi - pojemniki lub worki koloru żółtego oznaczone napisem „Metale i tworzywa sztuczne”;
4. Odpady ulegające biodegradacji (ze szczególnym uwzględnieniem bioodpadów) - pojemniki lub worki koloru brązowego oznaczone napisem "Bio”.

Nowością w projekcie rozporządzenia jest odstępstwo w zakresie kolorystyki pojemników lub worków. Ministerstwo zaproponowało bowiem, iż w przypadku gdy pojemniki, o których mowa powyżej, obniżą walory estetyczne przestrzeni publicznej, w której się znajdują, w szczególności w miejscach o znaczeniu historycznym lub przyrodniczym, dopuszcza się, aby pojemniki były pokryte odpowiednim kolorem, o którym powyżej, tylko w części, jednak nie mniejszej niż 30% zewnętrznej, całkowitej powierzchni pojemnika, w sposób widoczny dla korzystających z pojemników. Regulacja ta wychodząc naprzeciw zastrzeżeniom strony samorządowej nie rozwiązuje żadnego z formułowanych problemów, a jednocześnie w praktyce może okazać się trudna do stosowania i weryfikacji (m.in. poprzez niezwykle ocenne przesłanki jej stosowania).

Ministerstwo w dalszym ciągu proponuje aby selektywna zbiórka odpadów komunalnych na terenie każdej gminy odbywała się równolegle w miejscu wytworzenia odpadów komunalnych (tzw. zbiórka „u źródła”), jak i na terenach przeznaczonych do użytku publicznego. Podkreślić należy, iż w początkowych projektach rozporządzenia Ministerstwo proponowało, aby gminy miały w tym zakresie wybór mogąc odbierać określone frakcje:

1. „u źródła”;
2. w miejscach publicznych;
3. „u źródła” i w miejscach publicznych.

Wcześniejsza wersja miała dużo bardziej elastyczny charakter i pozwalała dostosować rozwiązania do specyfiki poszczególnych gmin (zwłaszcza gmin wiejskich).

Nowa wersja rozporządzenia w dalszym ciągu nie odnosi się do kryteriów selektywnej zbiórki prowadzonej przez właścicieli poszczególnych nieruchomości (co było zapowiadane w pierwotnych założeniach projektu). Zamiast tego sformułowane jest kryterium nie odnoszące się wprost do żadnego podmiotu (we wcześniejszych wersjach projektu kryteria te odnoszono do gminu) wskazujące, iż wymóg selektywnego zbierania odpadów, uważa się za spełniony, jeżeli:

1) na terenie gminy selektywnie zbierane frakcje odpadów zbierane są w sposób, o którym mowa powyżej, w miejscu ich wytworzenia i na terenach przeznaczonych do użytku publicznego;

2) pojemniki lub worki, o których powyżej,  zapewniają zabezpieczenie odpadów przed pogorszeniem jakości zbieranej frakcji odpadów dla przyszłych procesów ich przetwarzania.

Ministerstwo Środowiska nie uwzględniło także postulatów dotyczących przepisów przejściowych, aczkolwiek wprowadzono w nich pewne nieznaczne modyfikacje. Najnowszy projekt rozporządzenia zakłada bowiem, iż pojemniki nie spełniające wymogów rozporządzenia dostosowuje się do wymogów, o których mowa w powyżej lub zastępuje się je pojemnikami spełniającymi  wymagania, o których mowa powyżej, w terminie nie dłuższym niż 5 lat od dnia wejścia w życie rozporządzenia. Jednocześnie projekt zakłada, iż pojemniki stosowane przed dniem wejścia w życie rozporządzenia oznacza się napisami, o których mowa powyżej w terminie nie dłuższym niż 6 miesięcy od dnia wejścia w życie niniejszego rozporządzenia. Podkreślić należy, iż powyższe regulacje nie odnoszą się do worków, które winny spełniać wymagania rozporządzenia już z dniem wejścia w życie rozporządzenia.

Tym samym w dalszym ciągu brak jest przepisów określających w jakim terminie gminy prowadzące selektywną zbiórkę z podziałem na inne frakcje, aniżeli określone w rozporządzeniu, mają dostosować się do nowych przepisów. Literalna wykładnia rozporządzenia prowadzi do wniosku, iż powinno to nastąpić do dnia wejścia w życie rozporządzenia, tj. do dnia 1 lipca 2017 roku”.

Powyższą tezę potwierdza uzasadnienie projektu w którym wskazuje się, iż „termin wejścia w życie rozporządzenia został określony na dzień 1 lipca 2017 r. w celu zapewnienia czasu na podjęcie wszystkich koniecznych działań w celu wdrożenia nowego, wynikającego z projektowanego rozporządzenia systemu selektywnego zbierania odpadów komunalnych – np. wprowadzenia zmian w regulaminie czystości i porządku na terenie gminy, który stanowi akt prawa miejscowego, lub wprowadzenia nowych stawek opłat za gospodarowanie odpadami komunalnymi. Jednocześnie zaproponowany termin wejścia w życie na 1 lipca 2017 r. ma na celu określenie, że nowe zasady selektywnego zbierania odpadów mają obowiązywać począwszy od drugiego półrocza, co ze względu na półroczny system sprawozdawczości przedsiębiorców ma ułatwić analizę efektów projektowanej regulacji”. [wytł. M.K.]

W konsekwencji projekt w żaden sposób nie odnosi się do kwestii zawartych dotychczas umów na odbiór albo odbiór i zagospodarowanie odpadów komunalnych, w których określono inne zasady odbioru odpadów selektywnie zebranych (co było przedmiotem regulacji we wcześniejszych projektach rozporządzenia). Ministerstwo wskazuje w tym zakresie, iż przedmiotowa materia wykracza poza zakres delegacji ustawowej do wydania przedmiotowego rozporządzenia. Ponadto w ocenie resortu kwestie umów cywilno-prawnych nie mogą stanowić przedmiotu regulacji aktu prawnego jakim jest rozporządzenie. Argumentacja w tym zakresie zdaje się wskazywać na całkowity brak zrozumienia roli i charakteru przepisów przejściowych oraz związanych z nimi zasad techniki prawodawczej.

Zaproponowany termin wejścia w życie projektu rozporządzenia nie pozwala także na realne przeprowadzenie akcji informacyjno-edukacyjnej, jak również przyjęcie nowych deklaracji od właścicieli nieruchomości niezamieszkałych, dla których proponowana zmiana może mieć istotne konsekwencje finansowe. Proponowany termin wejścia w życie oznacza również, iż gminy w trakcie roku budżetowego zostaną postawione przed koniecznością poczynienia znaczących nakładów finansowych, nie planowanych uprzednio.

W uzasadnieniu projektu wskazano również, iż „w wyniku dodatkowych uzgodnień ze stroną samorządową projekt rozporządzenia został uzupełniony o § 4 ust. 6 [przepis dotyczący wyjątku w zakresie oznakowania pojemników z uwagi na walory estetyczne przestrzeni publicznej – przyp. M.K.] Dodanie tego przepisu spowodowało konieczność ponownego przekazania projektu rozporządzenia do uzgodnień międzyresortowych. Ze względu na fakt, że przepis dodany jest wynikiem roboczych uzgodnień ze stroną samorządową nie ma konieczności przeprowadzania ponownych konsultacji publicznych i opiniowania m.in. z KWRiST”.

Ministerstwo Środowiska w tym zakresie mija się z prawdą – żadnych uzgodnień w tym zakresie bowiem nie było. Jakkolwiek przedstawiciele strony samorządowej uczestniczyli w spotkaniach roboczych z przedstawicielami Ministerstwa, jednakże w ich trakcie przedstawiono wyłącznie postulaty strony samorządowej (żaden z nich nie został uwzględniony) bez dokonywania jakichkolwiek uzgodnień. Przedstawiona propozycja zmian w tym zakresie spotkała się z negatywną oceną strony samorządowej co znalazło odzwierciedlenie w piśmie Pana Marka Olszewskiego – Współprzewodniczącego Komisji Wspólnej Rządu i Samorządu Terytorialnego z dnia 4 listopada 2016 roku. W przedmiotowym zakresie strona samorządowa jednoznacznie wskazała, iż „zmiana dokonana w § 4 ust. 6 Projektu nie może być uznana za realizację postulatu strony samorządowej”.

Podsumowanie

Najnowsza wersja projektu rozporządzenia Ministra Środowiska w sprawie szczegółowego sposobu selektywnego zbierania wybranych frakcji odpadów w żaden sposób nie odpowiada na postulaty i potrzeby środowisk samorządowych bezpośrednio odpowiedzialnych za stworzenie i organizację gminnych systemów gospodarki odpadami komunalnymi. Proponowane rozwiązania w dalszym ciągu utrzymują niepotrzebny stan napięcia i sporu odwracając uwagę od alternatywnych metod rozwiązania problemu jakim są poziomy recyklingu, które Polska winna osiągnąć.

Należy mieć nadzieję, iż Ministerstwo Środowiska zdecyduje się na rzeczywisty dialog i próbę znalezienia rozwiązań pozwalających osiągnąć cele środowiskowe przy poszanowaniu dorobku i samodzielności poszczególnych gmin czy związków międzygminnych. Przedmiotowe rozporządzenie nie może być postrzegane jako cel sam w sobie, lecz jako element całego systemu gospodarki odpadami. Tym samym zmiany prawne w tym zakresie powinny mieć charakter systemowy i obejmować w pierwszej kolejności zmianę ustaw, a dopiero później wydawanie aktów wykonawczych.

Za błędy w przedmiotowym zakresie zapłacą właściciele nieruchomości na terenie całego kraju – warto o tym pamiętać proponując określone rozwiązania normatywne.