Kiedy zaległość w podatkach lub w składkach ZUS uzasadni wykluczenie wykonawcy?

Nowela ustawy Prawo zamówień publicznych – uchwalona przez Sejm 13 maja 2016 r. – zmienia zasady wykluczania z postępowania wykonawców, którzy nie uiścili podatków lub składek ZUS. 

Jak wygląda aktualny stan prawny?

Obecnie art. 24 ust. 1 pkt 3 ustawy z dnia 29 stycznia 2004 r. Prawo zamówień publicznych [dalej również: „ustawa Pr.z.p”][1] przewiduje, że z postępowania o udzielenie zamówienia obowiązkowo wyklucza się wykonawców, którzy zalegają z uiszczeniem podatków, opłat lub składek na ubezpieczenia społeczne lub zdrowotne, z wyjątkiem przypadków gdy uzyskali oni przewidziane prawem zwolnienie, odroczenie, rozłożenie na raty zaległych płatności lub wstrzymanie w całości wykonania decyzji właściwego organu.

W razie wystąpienia przewidzianych w art. 24 ust. 1 pkt 3 ustawy Pr.z.p. okoliczności, zamawiający jest  zobowiązany wykluczyć wykonawcę zgodnie z tym przepisem bez względu na to jak sformułowane zostały ogłoszenie o zamówieniu lub specyfikacja istotnych warunków zamówienia. Powyższa obowiązkowa podstawa wykluczenia nie jest też warunkowana – wedle brzmienia przepisu – wydaniem prawomocnego wyroku sądu lub ostatecznej decyzji administracyjnej stwierdzającej zaległość.

W postępowaniach, w których wartość zamówienia jest równa lub przekracza „progi unijne” wykonawca brak występowania ww. podstawy wykluczenia ma obowiązek wykazać  przedkładając aktualne zaświadczenia właściwego naczelnika urzędu skarbowego oraz właściwego oddziału Zakładu Ubezpieczeń Społecznych lub Kasy Rolniczego Ubezpieczenia Społecznego (§ 3 ust. 1 pkt 3 i 4 rozporządzenia o dokumentach[2]).

Warto w tym miejscu nadmienić, iż zgodnie z orzecznictwem urząd skarbowy nie wyda zaświadczenia o niezaleganiu z podatkami, jeśli podatnik dostał wcześniej decyzję, choćby nieostateczną, określającą wysokość zobowiązania podatkowego (wyr. WSA z 20.2.2013 r., I SA/BD 1062/12, Legalis).

Co przewiduje nowelizacja?

Ustawa z dnia 13 maja 2016 r. o zmianie ustawy – Prawo zamówień publicznych oraz niektórych innych ustaw  [dalej również: „nowela”][3] wprowadza w tym względzie zmiany – wdrażające przepisy unijne, w tym dyrektywę 2014/24/UE [dalej również: „dyrektywa 2014/24/UE”][4]. Powyższe zmiany sprowadzać mają się, w szczególności, do poniższych kwestii.

• Z postępowania o udzielenie zamówienia obowiązkowo zamawiający powinien wykluczyć tylko wykonawcę, wobec którego wydano prawomocny wyrok sądu lub ostateczną decyzję administracyjną o zaleganiu z uiszczeniem podatków, opłat lub składek na ubezpieczenia społeczne lub zdrowotne (art. 24 ust. 1 pkt 15 ustawy Pr.z.p.).
• Wykonawca może uniknąć ww. wykluczenia jedynie poprzez wykazanie, że dokonał płatności należnych podatków, opłat lub składek na ubezpieczenia społeczne lub zdrowotne wraz z odsetkami lub grzywnami lub zawarł wiążące porozumienie w sprawie spłaty tych należności (art. 24 ust. 1 pkt 15 ustawy Pr.z.p.).
• Zamawiający ma przy tym prawo (ale nie obowiązek) wykluczyć z postępowania również wykonawcę, który naruszył obowiązki dotyczące płatności podatków, opłat lub składek na ubezpieczenia społeczne lub zdrowotne, jest zamawiający jest w stanie powyższe wykazać za pomocą stosownych środków dowodowych (na warunkach określonych art. 24 ust. 5 pkt 8 ustawy Pr.z.p.). Szersza (niż w art. 24 ust. 1 pkt 15 ustawy Pr.z.p.) podstawa wykluczenia wykonawcy w oparciu o 24 ust. 5 pkt 8 ustawy Pr.z.p. jest więc fakultatywna.
• Jeżeli zamawiający chce mieć zapewnione prawo wykluczenia wykonawcy z powodu okoliczności, o których mowa w art. 24 ust. 5 pkt 8 ustawy Pr.z.p. – powinien wskazać podstawy wykluczenia w ogłoszeniu o zamówieniu, w specyfikacji istotnych warunków zamówienia lub w zaproszeniu do negocjacji, w przeciwnym wypadku możliwość wykluczenia na podstawie ww. przepisu będzie wyłączona (art. 24 ust. 6 ustawy Pr.z.p.).
• Choć zastrzeżenie przez zamawiającego w specyfikacji istotnych warunków zamówienia prawa do wykluczenia wykonawcy z powodu naruszenia obowiązków dotyczących płatności należności publicznych – w zakresie o których mowa w art. 24 ust. 5 pkt 8 ustawy Pr.z.p. – jest dobrowolne – to skorzystanie z przedmiotowego zastrzeżenia będzie obligowało zamawiającego do konsekwentnego wykluczenia wykonawcy w razie stwierdzenia występowania objętych powyższym przepisem okoliczności.

W świetle powyższego – możliwość wykluczenia z postępowania wykonawcy uchylającego się od uiszczania podatków lub składek ZUS w praktyce będzie zależna od odpowiedniego sformułowania przez zamawiających specyfikacji istotnych warunków zamówienia.

Odmienne podejście będzie też konieczne przy ocenie dokumentów potwierdzających brak występowania przedmiotowej podstawy wykluczenia, w szczególności zaświadczeń o niezaleganiu.

[1] Ustawa z dnia 29 stycznia 2004 r. Prawo zamówień publicznych (Tekst jednolity: Dz.U. z 2015 r., poz. 2164, z późn. zm.).

[2] Rozporządzenie z dnia 19 lutego 2013 r. w sprawie rodzaju dokumentów, jakich może żądać zamawiający od wykonawcy, oraz form, w jakich te dokumenty mogą być składane (Tekst jednolity: Dz.U. z 2013 r. poz. 231).

[3] Ustawa z dnia 13 maja 2016 r. o zmianie ustawy – Prawo zamówień publicznych oraz niektórych innych ustaw dostępna na stronie internetowej Sejmu RP: http://www.sejm.gov.pl.

[4] Dyrektywa Parlamentu Europejskiego i Rady 2014/24/UE z dnia 26 lutego 2014 r. w sprawie zamówień publicznych, uchylająca dyrektywę 2004/18/WE (Dz.U.UE.L.2014.94.65).