Różna jest praktyka organów wydających zezwolenia na usuwanie drzew w zakresie obciążania rolników opłatami z tego tytułu.

W większości przypadków jednak opłaty te nie są rolnikom naliczane na podstawie art. 86 ust. 1 pkt 2 ustawy o ochronie przyrody [dalej: u.o.p.], czyli przepisu, który stanowi, że nie nalicza się opłat za usunięcie drzew i krzewów, jeśli osoba fizyczna uzyskała zezwolenie na cele niezwiązane z prowadzeniem działalności gospodarczej. Czy aby taką praktykę należy uznać za słuszną?

Działalność wytwórcza w rolnictwie jest działalnością gospodarczą

Zgodnie z art. 86 ust. 1 pkt 2 u.o.p. nie nalicza się opłat za usunięcie drzew i krzewów, jeśli osoba fizyczna uzyskała zezwolenie na cele niezwiązane z prowadzeniem działalności gospodarczej. Działalność rolnicza jest działalnością gospodarczą w rozumieniu ustawy z dnia 2 lipca 2004 r. o swobodzie działalności gospodarczej, z tym że nie stosujemy do niej rozwiązań wynikających z tej ustawy. Zgodnie z art. 3 ustawy o swobodzie działalności gospodarczej w brzmieniu, które weszło w życie 1 stycznia 2016 r., przepisów tej ustawy nie stosuje się do:

1. działalności wytwórczej w rolnictwie w zakresie upraw rolnych oraz chowu i hodowli zwierząt, ogrodnictwa, warzywnictwa, leśnictwa i rybactwa śródlądowego;
2. wynajmowania przez rolników pokoi, sprzedaży posiłków domowych i świadczenia w gospodarstwach rolnych innych usług związanych z pobytem turystów;
3. wyrobu wina przez producentów będących rolnikami wyrabiającymi mniej niż 100 hektolitrów wina w ciągu roku gospodarczego, o których mowa w art. 17 ust. 3 ustawy z dnia 12 maja 2011 r. o wyrobie i rozlewie wyrobów winiarskich, obrocie tymi wyrobami i organizacji rynku wina (Dz.U. z 2014 r. poz. 1104);
4. działalności rolników w zakresie sprzedaży, o której mowa w art. 20 ust. 1c ustawy z dnia 26 lipca 1991 r. o podatku dochodowym od osób fizycznych (Dz.U. z 2012 r. poz. 361, z późn. zm.).

Powyższe jednakże nie oznacza, iż działalność wytwórcza w rolnictwie nie jest działalnością gospodarczą. Prowadzenie działalności wytwórczej w rolnictwie ma charakter zarobkowy, zorganizowany i ciągły w związku z czym jest prowadzeniem działalności gospodarczej w rozumieniu ustawy o swobodzie działalności gospodarczej. Potwierdza to orzecznictwo sądów administracyjnych. NSA w uchwale  składu siedmiu sędziów z dnia 2 kwietnia 2007 r. sygn. akt II OPS 1/07 wyjaśnił, iż prowadzenie gospodarstwa rolnego jest prowadzeniem działalności gospodarczej. W uzasadnieniu uchwały NSA wskazał, że działalność wytwórcza w rolnictwie mieści się w definicji działalności gospodarczej, określonej w art. 2 ustawy o swobodzie działalności gospodarczej. Działalność gospodarczą przepis ten charakteryzuje jako zarobkową oraz wykonywaną w sposób zorganizowany i ciągły. Cechy te wypełnia w ocenie NSA prowadzenie gospodarstwa rolnego. Przewidziane w art. 3 tej ustawy wyłączenie stosowania jej przepisów do działalności wytwórczej w rolnictwie nie może zatem prowadzić do wniosku, że działalność ta nie jest działalnością gospodarczą, o której mowa w art. 2 tej ustawy, a jedynie, że działalność ta nie podlega reżimowi tej ustawy. Podobne stanowisko zaprezentował NSA w wyroku z dnia 29 sierpnia 2007 r., sygn. akt II OSK 1618/06 czy WSA we Wrocławiu w późniejszym wyroku z dnia 25 kwietnia 2012 r., sygn. akt III SA/Wr 66/12.

Nie można zatem z gruntu przyjmować, że rolników nie należy obciążać opłatami za usunięcie drzew każdorazowo na podstawie art. 86 ust. 1 pkt 2 u.o.p. Nie jest bowiem tak, że uzyskują oni w każdym przypadku zezwolenie na usunięcie drzew na cele niezwiązane z działalnością gospodarczą, skoro za taką działalność należy uznać działalność wytwórczą w rolnictwie (prowadzenie gospodarstwa rolnego).

Kontrowersje w praktyce

Kwestia ta budzi jednak poważne kontrowersje. WSA w Krakowie w wyroku z dnia 22 lipca 2014 r., sygn. akt II SA/Kr 762/14 zarzucił organom, iż przedwcześnie, bez odpowiedniego uzasadnienia, ustaliły, że wycięcie drzew i krzewów służy potencjalnie prowadzeniu działalności gospodarczej, która ma nastąpić w przyszłości, rozumianej jako wytwórczość w rolnictwie i na dodatek nie rozważyły, czy przy takiej kwalifikacji - z uwagi na istotę i specyfikę tej działalności - powinno podlegać opłacie zezwolenie na wycięcie drzew z terenu działki rolnej.

Postulowane zmiany

Unia Metropolii Polskich oraz Izby Rolnicze postulowały wprowadzenie do ustawy o ochronie przyrody przepisu, który przewidywałby, że nie nalicza się opłat za usunięcie drzew lub krzewów, na których usunięcie uzyskano zezwolenie na cele związane z prowadzeniem gospodarstwa rolnego i produkcją rolniczą. Takiego zapisu jednak do u.o.p. nie wprowadzono nowelizacją u.o.p., która weszła w życie 28 sierpnia 2015 r.

Wobec braku jednoznacznej regulacji w tym zakresie wydaje się, iż należy jak dotychczas przyjmować, że jeśli rolnik uzyskuje zezwolenie na wycinkę w związku z prowadzoną działalnością wytwórczą w rolnictwie, stanowi to uzyskanie zezwolenia na cele związane z działalnością gospodarczą i brak jest podstaw do zwolnienia go z opłat za wycinkę na podstawie art. 86 ust. 1 pkt 2 u.o.p.

Istotny jest cel uzyskania zezwolenia

Otwartym  pozostaje pytanie, jak rozróżnić, kiedy rolnik uzyskuje zezwolenie na cele związane z prowadzeniem działalności rolniczej (a więc działalności gospodarczej), a w których przypadkach uzyskuje je na cele niezwiązane z tą działalnością.

Bez wątpienia za związane z wykonywaniem działalności gospodarczej należy uznać usunięcie drzew pod budowę budynków gospodarczych, tj. stodoły, kurnika, szklarni czy budowę drogi dojazdowej na pole, ale także w celu uprawiania gruntu - w tych przypadkach należy naliczyć opłaty.

Za niezwiązane z prowadzeniem działalności gospodarczej należy uznać usunięcie drzew przez rolnika w celu np. rozbudowy domu.

Jeśli rolnik jako przyczynę wycinki wskaże chęć przywrócenia gruntów do rolniczego użytkowania...

Tę kwestię uregulowano nowelizacją u.o.p., która weszła w życie 28 sierpnia 2015 r. W takim przypadku jednak przepisy inne niż art. 86 ust. 1 pkt 2 będą stanowić podstawę prawną do zwolnienia rolnika z części lub z całości opłat. Przepisy te to art. 86 ust. 1 pkt 7 i 8 u.o.p. Na ich podstawie nie nalicza się opłat za usunięcie:

1. drzew, których obwód pnia mierzony na wysokości 130 cm nie przekracza:

• 75 cm - w przypadku topoli, wierzb, kasztanowca zwyczajnego, klonu jesionolistnego, klonu srebrzystego, robinii akacjowej oraz platanu klonolistnego,
• 50 cm - w przypadku pozostałych gatunków drzew.

- w celu przywrócenia gruntów nieużytkowanych do użytkowania rolniczego lub do innego użytkowania zgodnego z przeznaczeniem terenu, określonym w miejscowym planie zagospodarowania przestrzennego lub decyzji o warunkach zabudowy i zagospodarowania terenu (art. 86 ust. 1 pkt 7).

1. krzewów, których wiek nie przekracza 25 lat, w celu przywrócenia gruntów nieużytkowanych do użytkowania rolniczego lub do innego użytkowania zgodnego z przeznaczeniem terenu, określonym w miejscowym planie zagospodarowania przestrzennego lub decyzji o warunkach zabudowy i zagospodarowania terenu (art. 86 ust. 1 pkt 8).

Z przytoczonych przepisów płynie wniosek, że jeśli celem wycinki jest przywrócenie gruntów nieużytkowanych rolniczo do użytkowania rolniczego - ustawodawca zwalnia od opłat za wycinkę jedynie w takim zakresie, w jakim wycinka ta dotyczy drzew o nieznacznych obwodach (poniżej 75 lub 50 cm obwodu w zależności od gatunku drzewa) bądź krzewów w wieku poniżej 25 lat. Za pozostałe należy naliczyć opłatę. W związku z tym rolnicy powinni być ostrożni przy nabywaniu gruntów rolnych zadrzewionych od Agencji Nieruchomości Rolnych. Jeśli grunty te będą porośnięte drzewami o większych obwodach niż wskazane w ww. przepisie, muszą liczyć się z opłatami za ich usunięcie, jeśli po nabyciu gruntów od Agencji będą chcieć przywrócić je do rolniczego użytkowania.

Z ww. przepisów pośrednio wynika również, iż cel przyświecający rolnikowi przy wycince, jakim jest użytkowanie rolnicze danych gruntów, jest celem związanym z prowadzeniem działalności gospodarczej. Gdyby bowiem przyjąć odmiennie – przepisy te byłyby zbędne. Gdyby użytkowanie rolnicze gruntów nie było związane z prowadzeniem działalności gospodarczej – rolnicy byliby zwolnieni z opłat w pełnym zakresie na podstawie art. 86 ust. 1 pkt 2 u.o.p. i wówczas art. 86 ust. 1 pkt 7 i 8 byłyby zbędne. Chęć rolniczego użytkowania gruntu oznacza zatem chęć wykorzystania go do prowadzenia działalności rolniczej, a więc działalności gospodarczej. W takim przypadku nie sposób zwolnić rolnika z opłat na podstawie art. 86 ust. 1 pkt 2 u.o.p., a zastosowanie znajdzie art. 86 ust. 1 pkt 7 i 8 u.o.p.

Z powyższego wynika, iż jeśli celem uzyskania zezwolenia na wycinkę jest chęć użytkowania rolniczego gruntów (ich uprawiania i uzyskiwania z tego tytułu dochodów) należy uznać, że nie zachodzi podstawa do nie naliczania opłat za wycinkę, o której mowa w art. 86 ust. 1 pkt 2 u.o.p. 

Jeśli rolnik jako przyczynę wycinki wskaże - nie chęć uprawiania gruntów - lecz chęć utrzymania ich w dobrej kulturze rolnej...

Z praktyki organów wynika, iż dotychczas zwalniano z opłat rolników, którzy występowali z wnioskami o usunięcie drzew nawet o np. 100 cm pniach, jeśli powoływali się oni na chęć utrzymania gruntów w dobrej kulturze rolnej celem uzyskania płatności w ramach wsparcia bezpośredniego. Obowiązujące do 14 marca 2015 r. rozporządzenie Ministra Rolnictwa i Rozwoju Wsi w sprawie minimalnych norm z dnia 11 marca 2010 r. (Dz. U. Nr 39, poz. 211 ze zm.) w § 4 przewidywało, że grunty rolne co do zasady nie powinny być porośnięte drzewami i krzewami. Z przepisu tego wywodzono obowiązek usuwania drzew i krzewów z gruntów rolnych, i co więcej wywodzono, że nie sposób rolnika obciążać opłatami z tego tytułu. Obecnie obowiązujące w tym zakresie rozporządzenie Ministra Rolnictwa i Rozwoju Wsi w sprawie norm w zakresie dobrej kultury rolnej zgodnej z ochroną środowiska z dnia 9 marca 2015 r. (Dz. U. z 2015 r., poz. 344) nie przewiduje analogicznych regulacji w tym zakresie w związku z czym wydaje się, że nie będzie zasługiwać na uwzględnienie wniosek rolnika o wydanie zezwolenia na usunięcie drzew nie w celu np. uprawiania gruntów, lecz w celu ich utrzymania w dobrej kulturze rolnej. Kwestia ta jednak wymagałaby szczegółowej analizy przepisów ustawy o płatnościach w ramach systemów wsparcia bezpośredniego z dnia 5 lutego 2015 r. oraz rozporządzeń Unii Europejskiej, których wykonanie ma na celu ta ustawa.