28 sierpnia 2015 r. weszła w życie nowelizacja ustawy o ochronie przyrody [dalej: u.o.p.], na mocy której zmodyfikowano przepisy dotyczące nasadzeń zastępczych, odraczania opłat za usunięcie drzew lub krzewów w związku z wykonywaniem nasadzeń oraz rozstrzygnięć wydawanych przez organy w przedmiocie wywiązania się z obowiązku wykonania nasadzeń.

„Stare” zasady

Na gruncie przepisów obowiązujących przed nowelizacją, organ wydając zezwolenie na usunięcie drzew lub krzewów uzależnione od wykonania nasadzeń zastępczych, na podstawie art. 84 ust. 4 u.o.p. w brzmieniu sprzed nowelizacji, odraczał na okres 3 lat od dnia wydania zezwolenia opłatę z tytułu ich usunięcia. Zgodnie z art. 84 ust. 5 uop,  jeżeli drzewa zachowały żywotność po upływie 3 lat od dnia ich przesadzenia albo posadzenia lub nie zachowały ale z przyczyn niezależnych od posiadacza nieruchomości, opłata podlegała umorzeniu przez organ właściwy do naliczania i pobierania opłat. Jeżeli z kolei drzewa nie zachowały żywotności posiadacz był obowiązany niezwłocznie do uiszczenia opłaty za usunięcia drzew, o czym stanowił art. 84 ust. 5a uop. Na gruncie przytoczonych przepisów, widoczny był rozdźwięk między terminem odroczenia opłat (3 lata od wydania decyzji) a terminem, w którym posadzone drzewa powinny zachować żywotność (3 lata od posadzenia).

Opłaty odroczone na podstawie „starych” przepisów

W przypadku gdy decyzja w przedmiocie zezwolenia na usunięcie drzew z zastosowaniem nasadzeń zastępczych i odroczeniem opłat została wydana przed wejściem w życie znowelizowanych przepisów np. dnia 14 marca 2014 r., a nasadzenia zastępcze wykonano 30 czerwca 2014 r., pojawia się pytanie, według których przepisów – znowelizowanych czy dotychczasowych - weryfikować prawidłowość wykonania nasadzeń i wydawać odpowiednie rozstrzygnięcia w tej kwestii.

Ma to istotne znaczenie o tyle, że zmienione przepisy nieco inaczej regulują czas odroczenia opłaty oraz rodzaje rozstrzygnięć wydawanych po zweryfikowaniu realizacji obowiązku wykonania nasadzeń zastępczych. Bez wątpienia jednak, w przypadku odroczenia terminu płatności opłat, konieczne jest zweryfikowanie przez organ po upływie określonego terminu, czy drzewa np. nasadzone w ramach nasadzeń zastępczych zachowały żywotność, czy nie, a w konsekwencji przesądzenie czy odroczona uprzednio opłata podlega uiszczeniu czy umorzeniu. Wymaga to powrotu do sprawy sprzed 3 lat, przeprowadzenia postępowania wyjaśniającego i wydania właściwego rozstrzygnięcia.

„Nowe” zasady

Zgodnie z art. 84 ust. 3 znowelizowanej uop, opłatę odracza się na okres 3 lat od dnia upływu terminu wskazanego w zezwoleniu na przesadzenie drzew lub krzewów lub wykonanie nasadzeń zastępczych. Zgodnie z art. 84 ust. 4 uop jeżeli drzewa zachowały żywotność po upływie tego okresu lub nie zachowały żywotności z przyczyn niezależnych od posiadacza nieruchomości, opłata podlega umorzeniu. Co istotne, nie liczy się 3 letniego okresu odroczenia opłat od faktycznego przesadzenia lub posadzenia drzewa lecz od dnia upływu terminu wskazanego w zezwoleniu na przesadzenie lub posadzenie drzew w ramach nasadzeń zastępczych.

Zgodnie z art. 84 ust. 5 u.o.p., jeżeli przesadzone albo posadzone drzewa lub krzewy, albo część z nich, nie zachowały żywotności po upływie okresu 3 lat od dnia upływu terminu wskazanego w zezwoleniu z przyczyn zależnych od posiadacza nieruchomości, naliczona opłata jest przeliczana w sposób proporcjonalny do liczby drzew lub powierzchni krzewów, które nie zachowały żywotności. Decyzje w sprawach, o których mowa w znowelizowanym art. 84 ust. 4 i 5, mogą być wydane przed upływem okresu 3 lat od dnia upływu terminu wskazanego w zezwoleniu jeżeli przesadzone albo posadzone drzewa lub krzewy nie zachowały żywotności przed upływem tego okresu. W znowelizowanych przepisach przewidziano również, że w przypadku niewykonania nasadzeń zastępczych lub części z nich, zgodnie z zezwoleniem, naliczona opłata jest przeliczana w sposób proporcjonalny do liczby drzew lub powierzchni krzewów, które nie zostały wykonane zgodnie z zezwoleniem. W znowelizowanych przepisach jednoznacznie przesądzono o formie, w jakiej organ powinien przesądzić o tym, czy adresat decyzji właściwie wykonał obowiązek dokonania nasadzeń zastępczych – formą tą jest decyzja administracyjna.

Jeśli zatem wszystko pójdzie po myśli adresata decyzji i dokonane nasadzenia zachowają żywotność w określonym terminie lub nie zachowają jej ale z przyczyn niezależnych od niego, odroczona opłata ulegnie umorzeniu.

Brak przepisów przejściowych

Podkreślić trzeba, że w piśmiennictwie wskazuje się, iż postępowanie w sprawie umorzenia opłaty jest postępowaniem w nowej sprawie administracyjnej z punktu widzenia procesowego1. Nie sposób uznać go za kontynuację postępowania w sprawie zezwolenia na usunięcie drzew i krzewów a więc za postępowanie wszczęte i niezakończone na gruncie starych przepisów, a tylko do takich stosownie do przepisów przejściowych zawartych w ustawie nowelizującej m. in. u.o.p. (art. 53), przewidziano stosowanie przepisów dotychczasowych.

Umarzanie na podstawie znowelizowanych przepisów

Wobec braku przepisów przejściowych przewidujących stosowanie przepisów dotychczasowych w tego rodzaju sprawach – zasadnym wydaje się uznanie, że organ powinien orzekać na podstawie przepisów nowych – obowiązujących w dacie orzekania, uwzględniając jednak zasadę ochrony praw nabytych, tj.:

1. odroczona na mocy „starych” przepisów opłata podlega umorzeniu,  jeżeli drzewa zachowały żywotność po upływie 3 lat od dnia ich przesadzenia albo posadzenia lub nie zachowały ale z przyczyn niezależnych od posiadacza nieruchomości;
2. można wydać decyzję w przedmiocie przeliczenia opłat w sposób proporcjonalny na podstawie nowych przepisów (art. 84 ust. 5 i 7 u.o.p.);
3. decyzje w sprawach umorzenia oraz przeliczenia opłaty mogą być wydane przed upływem 3 lat od dnia przesadzenia albo posadzenia drzew lub krzewów, jeżeli nie zachowały one żywotności przed upływem tego okresu.

1 K. Gruszecki, Komentarz do art. 84 ustawy o ochronie przyrody, [w:] Ustawa o ochronie przyrody. Komentarz, Lex 2013.