Chcąc sprawdzić kondycję finansową wykonawcy ubiegającego się o udzielenie zamówienia publicznego, zamawiający często wymaga, aby wykonawca osiągał odpowiednio wysoki przychód. Gdzie przebiega jednak granica pomiędzy uzasadnioną koniecznością wyboru wiarygodnego finansowo wykonawcy a zasadą uczciwej konkurencji oraz równego traktowania wykonawców?

Wymogi co do sytuacji ekonomicznej i finansowej, jakie mogą być postawione wykonawcom w postępowaniu o udzielenie zamówienia publicznego były niejednokrotnie analizowane w orzecznictwie. Niewątpliwie ich celem powinno być przede wszystkim zweryfikowanie zdolności wykonawcy do należytego wykonania udzielanego zamówienia - na co wskazuje chociażby art. 22 ust. 5 ustawy z dnia 29 stycznia 2004 r. Prawo zamówień publicznych^[i] [dalej również: ustawa Pr.z.p.]. Jednym ze wspomnianych wyżej wymogów jest warunek, zgodnie z którym wykonawca ma legitymować się określoną średnią wysokością przychodów w poprzednich latach.

Chcąc optymalnie sformułować przedmiotowy warunek udziału w postępowaniu, warto prześledzić poglądy orzecznictwa w tym zakresie, w szczególności zaś linię orzeczniczą Krajowej Izby Odwoławczej przy Prezesie Urzędu Zamówień Publicznych [dalej również: KIO lub Izba]. Poniżej prezentowane są wybrane przykłady orzeczeń.

• Z analizy orzecznictwa Izby wynika, że zamawiającemu przysługuje uprawnienie do określania warunku udziału w postępowaniu poprzez wykazanie przychodów na poziomie zbliżonym do wartości szacunkowej zamówienia. Do powyższego poglądu Izba przychyliła się przykładowo w wyroku z dnia 29 września 2014 r. (KIO 1885/14).
• W wyroku z dnia 3 października 2012 r. (KIO 1986/12) Izba stwierdziła, że zamawiający nie dopuścił się naruszenia art. 22 ust. 4 ustawy Pr.z.p., w sytuacji gdzie wartość szacunkowa przedmiotu zamówienia wyniosła około 750.000 zł, a zamawiający wymagał wykazania przychodów na przeciętnym poziomie rocznym nie niższym niż 700.000 zł. Jak uzasadniła swe stanowisko KIO - kwoty te były „w zasadzie prawie równe”.
• W orzeczeniu z dnia 20 sierpnia 2010 r. (KIO/UZP 1656/10) Izba orzekła, iż w przypadku, gdy wymagane przez zamawiającego minimalne progi w zakresie średniego rocznego przychodu netto są zbliżone do wartości poszczególnych części zamówienia w skali jednego roku, nie można mówić o naruszeniu zasady proporcjonalności, gdyż taki wymóg nie wykracza poza potrzeby przedmiotowego zamówienia.
• Z innego stanowiska KIO można z kolei wywnioskować, że wymóg posiadania łącznego przychodu netto ze sprzedaży w wysokości ponad dziesięciokrotnie większej od wartości szacunkowej zamówienia narusza zasadę proporcjonalności, gdyż w znaczącym stopniu odbiega od celu stawianych warunków, jakim ma być wyłonienie rzetelnego i zdolnego do prawidłowego wykonania zamówienia wykonawcy (uchwała KIO z dnia 11 marca 2014 r., KIO/KU 18/14).
• W przypadku inwestycji podwyższonego ryzyka, w stanowisku zaprezentowanym w uchwale z dnia 19 stycznia 2010 r. (KIO/KU 01/10) Izba doszła do wniosku, że możliwe jest wymaganie, aby wykonawcy wykazali się uzyskaniem w trzech ostatnich latach obrotowych przychodów wyższych niż dwukrotna wartość przedmiotu zamówienia.
• Warunek sytuacji ekonomicznej i finansowej ma za zadanie potwierdzenie zdolności wykonawcy do wykonania określonego zamówienia publicznego w wyznaczonym przez zamawiającego terminie i sfinansowanie go do czasu dokonania płatności przez zamawiającego. Jednocześnie warunki te powinny być sformułowane w sposób proporcjonalny do przedmiotu zamówienia i z zachowaniem zasad uczciwej konkurencji oraz równego traktowania wykonawców, w oparciu o obiektywne kryteria. Na powyższe elementy wskazała KIO w wyroku z dnia 22 stycznia 2009 r. (KIO/UZP 12/09) orzekając, że zamawiający określa i formułuje warunki udziału w postępowaniu, w granicach, które uzna za adekwatne do przedmiotu zamówienia oraz w zakresie, który uzna za niezbędny do zapewnienia bezpiecznego, rzetelnego czy sprawnego wykonania zamówienia przez wykonawcę.
• W analizowanej w niniejszym artykule kwestii wypowiedział się również Sąd Okręgowy w Warszawie w wyroku z dnia 30 września 2009 r., sygn. akt XXIII Ga 569/09, który orzekł, że zarzucając zamawiającemu naruszenie zasad uczciwej konkurencji skarżący nie może domagać się takiego złagodzenia wymogów dopuszczenia do udziału, które będą dostosowane do możliwości skarżącego, a nie usprawiedliwionych potrzeb zamawiającego. Ponadto Sąd podkreślił, iż zamawiający nie jest zobowiązany do dostosowania wymogów do możliwości wszystkich wykonawców działających w danej branży. Sam fakt, że skarżący nie jest w stanie wykazać się spełnieniem wymaganych warunków nie może wymuszać na zamawiającym zmiany warunków dopuszczenia do udziału i to przez ich znaczne obniżenie.
• Warunki udziału w postępowaniu winny być formułowane w sposób odpowiadający co do wielkości, charakteru, złożoności oraz rodzaju przedmiotowi zamówienia, objętego postępowaniem (wyrok KIO z dnia 21 kwietnia 2009 r., sygn. akt: KIO/UZP 434/09).

Nie ulega wątpliwości, że bardzo ryzykowne dla prawidłowego wykonania przedmiotu zamówienia byłoby dopuszczenie do realizacji umowy tych wykonawców, którzy nie są stabilni finansowo. Jednocześnie, stawiane przez zamawiającego warunki dotyczące sytuacji ekonomicznej i finansowej (w tym warunek przychodów) powinny być proporcjonalne i adekwatne do celu, jakim jest wyłonienie podmiotu zdolnego do realizacji zamówienia. Warto przy tym pamiętać, że pomimo rygorów, które narzuca prawo zamówień publicznych, zamawiający nie ma obowiązku dostosowania wymogów do możliwości wszystkich wykonawców działających w danej branży.