Sejmowe prace nad wprowadzeniem zwolnień od „opłaty śmieciowej”

W Sejmie trwają prace nad projektem kolejnej nowelizacji ustawy o utrzymaniu czystości i porządku w gminach, która wprowadzić ma zwolnią od opłaty za gospodarowanie odpadami komunalnymi.

W artykule z dnia 6 maja 2015 roku pt. „Zwolnienia dla rodzin wielodzietnych z „opłat śmieciowych”?” przedstawiono poselski projekt ustawy o zmienia ustawy o Karcie Dużej Rodziny oraz niektórych innych ustaw (druk sejmowy nr 3585). Projekt zakładał wprowadzenie obligatoryjnych zwolnień (w całości lub w części) z opłaty za gospodarowanie odpadami komunalnymi. Zmiany w tym zakresie miały zostać wprowadzone zarówno do ustawy o Karcie Dużej Rodziny, jak i do ustawy o utrzymaniu czystości i porządku w gminach.

Projekt ten został skierowany do prac w podkomisji stałej do spraw finansów samorządu terytorialnego sejmowej Komisji Samorządu Terytorialnego i Polityki Regionalnej. Podkomisja ta w dniu 21 lipca 2015 roku przyjęła sprawozdanie zawierające zmieniony projekt ustawy.

Po pierwsze ograniczono zakres proponowanej nowelizacji wyłącznie do ustawy o utrzymaniu czystości i porządku w gminach. Tym samym odstąpiono od wprowadzania w tym zakresie zmian w ustawie o Karcie Dużej Rodziny.

Po drugie zdecydowano odstąpić od wprowadzania do ustawy nowego przepisu – art. 6k ust. 4a. Zamiast tego posłowie proponuję zmianę obecnego brzmienia art. 6k ust. 4, który po nowelizacji z listopada 2014 roku (obowiązującej od dnia 1 lutego 2015 roku) przewiduje możliwość wprowadzania zwolnień dla właścicieli nieruchomości, na których zamieszkują mieszkańcy, w części dotyczącej gospodarstw domowych, w których dochód nie przekracza kwoty uprawniającej do świadczeń pieniężnych z pomocy społecznej, o której mowa w art. 8 ust. 1 lub 2 ustawy z dnia 12 marca 2004 r. o pomocy społecznej.

Po trzecie obowiązek (obligatoryjność) wprowadzenia zwolnień zaproponowaną w pierwotnym projekcie ustawy zastąpiono stworzeniem możliwości (fakultatywności) dla organów stanowiących jednostek samorządu terytorialnego, które będą mogły skorzystać z nowych przepisów, jednak nie będą do tego zmuszone. Zmiana ta uwzględnia postulaty środowisk samorządowych zgłoszone w toku postępowania legislacyjnego m.in. przez Związek Powiatów Polskich (pismo z dnia 2 czerwca 2015 roku dostępne na stronach internetowych Sejmu).

Po czwarte doprecyzowano proponowaną zmianę poprzez wskazanie, iż zwolnienie dotyczy właścicieli nieruchomości, na których zamieszkują rodziny wielodzietne, o których mowa w ustawie z dnia 5 grudnia 2014 roku o Karcie Dużej Rodziny. W pierwotnej wersji projektu zwolnienie odnosiło się do członków rodziny wielodzietnej w rozumieniu ww. ustawy co rodziło uzasadnione wątpliwości interpretacyjne.

Piąta różnica pomiędzy pierwotną wersją projektu ustawy a jej obecnym brzmieniem polega na określeniu terminu wejścia w życie procedowanej nowelizacji. Projektodawcy proponowali pierwotnie, aby znowelizowane przepisy weszły w życie po upływie trzech miesięcy od ogłoszenia ustawy. W sprawozdaniu podkomisji zaproponowano, aby nowelizacja weszła w życie z dniem 1 stycznia 2016 roku, co związane jest z kwestiami budżetowymi.

Nie ulega wątpliwości, iż zmiany wprowadzone do pierwotnej wersji projektu nowelizacji idą w dobrym kierunku. Obecna wersja ustawy nowelizującej w dużo większym stopniu odpowiada specyfice samorządowej.

Procedowana nowelizacja nadal budzi jednak pewne wątpliwości. Pod względem formalnym za błąd należy uznać brak wskazania, iż uchwała rady gminy, o której mowa w nowelizowanym przepisie, jest aktem prawa miejscowego. Tego typu element nawiązywałby do szeregu innych przepisów wprowadzonych na przestrzeni lat do ustawy o utrzymaniu czystości i porządku w gminach. Naturalnie podkreślić należy, iż kwestia ta nie wpływa na charakter przedmiotowej uchwały. Nie ulega bowiem wątpliwości, iż nawet w obecnym brzmieniu projektu nowelizacji przedmiotowa uchwała będzie miała charakter aktu normatywnego o charakterze powszechnie obowiązującym.

W nowelizacji, podobnie jak w jej uzasadnieniu, brak jest wyraźnego wskazania, iż uszczerbek finansowy w systemie gospodarki odpadami komunalnymi spowodowany wprowadzeniem procedowanych zmian (szacowany przez projektodawców w skali całego kraju na ok 800 mln zł) nie może być pokrywany ze środków pochodzących z opłaty za gospodarowanie odpadami komunalnymi. Innymi słowy „deficyt” powstały na skutek wprowadzenia zwolnień (w całości lub w części) powinien zostać pokryty z „ogólnego” budżetu gminy. W tym kontekście za słuszne uznać można twierdzenia Ministerstwa Środowiska zawarte w jednej z ostatnich interpretacji (por. Czy można dopłacać do systemu „śmieciowego”?).

Z powyższym zagadnieniem związane są kwestie dotyczące funkcjonowania związków międzygminnych zajmujących się gospodarką odpadami komunalnym w zakresie organizacji systemu (np. Związek Międzygminny Pilski Region Gospodarki Odpadami Komunalnymi, Związek Międzygminny EKO-PRZYSZŁOŚĆ). Finansowanie tego typu związków oparte jest z reguły wyłącznie na środkach pochodzących z opłat za gospodarowanie odpadami komunalnymi. Z uwagi na zakres zadań statutowych całość kosztów funkcjonowania tego typu związków może być pokrywana z „opłaty śmieciowej”. Wprowadzenia w ich przypadku zwolnień podmiotowych, o których mowa w projekcie analizowanej nowelizacji oznaczać będzie konieczność zapewnienia świadczeń uzupełniających ze strony gmin członkowskich, które zobowiązane będą pokryć powstały w takiej sytuacji „deficyt”. Wprowadzenie tego typu mechanizmu kompensacyjnego w szeregu przypadków będzie się wiązało z koniecznością nowelizacji statutu związku. Warto w takiej sytuacji rozważyć odłożenie w czasie przedmiotowych działań, do czasu wejścia w życie najnowszej nowelizacji ustawy o samorządzie gminnym oraz niektórych innych ustaw, która zmienia od 1 stycznia 2016 roku tryb zmiany statutu związku.

Jednocześnie należy rozważyć alternatywne metody udzielenia wsparcia rodzinom wielodzietnym. Jedną z możliwości jest wprowadzenie stawek opłat zróżnicowanych w zależności od wielkości gospodarstwa domowego. Należy mieć jednak świadomość, iż w ostatnim czasie rozwiązanie to budzi wątpliwości części sądów administracyjnych i organów nadzoru (por. Różnicowanie stawek „opłat za śmieci” w zależności od wielkości gospodarstwa domowego).