Z przepisów ustawy o gospodarce komunalnej [dalej również: u.g.k] wynika, że jednostki samorządu terytorialnego [dalej również: JST] mogą tworzyć spółki z ograniczoną odpowiedzialnością lub spółki akcyjne, a także mogą przystępować do takich spółek.

Ponadto, ustawodawca pozwala JST, w celu realizacji zadań o których mowa w art. 14 ust. 1 ustawy o partnerstwie publiczno-prywatnym, tworzyć również spółki komandytowe lub komandytowo-akcyjne.

Tworzenie, organizację i funkcjonowanie handlowych spółek komunalnych reguluje, przede wszystkim, Kodeks spółek handlowych [dalej: k.s.h.], jak również m.in. u.g.k., która wprowadza pewne unormowania szczególne w stosunku do regulacji kodeksowej.

W stosunku do komunalnych spółek z ograniczoną odpowiedzialnością i akcyjnych zastosowanie będą miały więc zasady odpowiedzialności przewidziane w k.s.h., ponieważ ustawy szczególne nie przewidują, w stosunku do spółek z udziałem JST, żadnych odmienności w zakresie odpowiedzialności członków zarządu tych spółek. W spółkach komunalnych obowiązują więc te same zasady odpowiedzialności członków zarządu, jakie obowiązują zarządców spółek o wyłącznie prywatnym kapitale.

W przypadku spółek z ograniczoną odpowiedzialnością ustawodawca w art. 299 k.s.h. przewidział szczególny rodzaj odpowiedzialności, jaką ponosić mogą członkowie jej organu zarządzającego. Odpowiednika tej regulacji natomiast na próżno szukać w przepisach regulujących funkcjonowanie spółek akcyjnych.

Według art. 299 k.s.h. jeżeli egzekucja przeciwko spółce okaże się bezskuteczna, członkowie zarządu odpowiadają solidarnie za jej zobowiązania. Członek zarządu uwolni się jednak od odpowiedzialności, jeżeli wykaże, że we właściwym czasie:

1) zgłoszono wniosek o ogłoszenie upadłości lub wszczęto postępowanie układowe, albo że

2) niezgłoszenie wniosku o ogłoszenie upadłości oraz niewszczęcie postępowania układowego nastąpiło nie z jego winy, albo że

3) pomimo niezgłoszenia wniosku o ogłoszenie upadłości oraz niewszczęcia postępowania układowego wierzyciel nie poniósł szkody.

Charakter prawny odpowiedzialności członków zarządu komunalnych spółek z o.o.

Wiele osób, w tym wielu zarządzających spółkami komunalnymi, nie zdaje sobie sprawy z charakteru odpowiedzialności, jaką mogą ponosić członkowie jej zarządu za zobowiązania spółki. Tymczasem świadomość charakteru prawnego i zrozumienie istoty odpowiedzialności, o której mowa w art. 299 k.s.h. pozwala, bądź ograniczyć ryzyko jej wystąpienia, bądź podjąć w porę odpowiednie kroki w celu skutecznej przed nią obrony.

Niejednokrotnie wielu osobom wydaje się, że omawiana odpowiedzialność członków zarządu wynika z samego faktu, że „spółka narobiła długów” i przyrównuje ją do subsydiarnej odpowiedzialności wspólników spółek osobowych. Tak jednak nie jest!

Przyjąć obecnie należy, że odpowiedzialność wynikająca z regulacji zawartej w art. 299 k.s.h. jest odpowiedzialnością wobec osób trzecich, o charakterze odszkodowawczym oraz deliktowym (nie zaś kontraktowym!). W odróżnieniu jednak od odpowiedzialności wspólników spółek osobowych odpowiedzialność członków zarządu jedynie między sobą ma charakter solidarny - brak jest natomiast solidarności pomiędzy odpowiedzialnym członkiem zarządu a spółką.

Odpowiedzialność, której podstawę stanowi art. 299 k.s.h., to własna nieograniczona odpowiedzialność członka zarządu za wyrządzoną spółce szkodę, nie zaś odpowiedzialność za spółkę, za którą członek zarządu działa. Odpowiedzialność ta to swego rodzaju sankcja za niezłożenie we właściwym czasie wniosku o ogłoszenie upadłości, a więc niejako sankcja za niewłaściwe prowadzenie spraw spółki.

U podstaw omawianej odpowiedzialności członków zarządu leży założenie, że w zakresie obowiązków związanych z pełnieniem funkcji leży dołożenie wszelkich starań, aby spółka nie zaciągnęła zobowiązań, których ciężaru nie jest wstanie unieść, a jeśli  sytuacja taka, mimo wszystko, wystąpi to podjęcie działań minimalizujących skutki jakie niewypłacalność spółki niesie dla ich wierzycieli[1].

Źródłem odpowiedzialności z art. 299 k.s.h. jest więc nieprawidłowe prowadzenie spraw spółki, tzn. takie działanie członków zarządu, które doprowadziło do niemożności niezaspokojenia się wierzyciela z majątku spółki ze względu na brak możliwości prowadzenia z niego skutecznej egzekucji.

Jest to oparta na winie członka zarządu odpowiedzialność za niezłożenie w terminie wniosku o ogłoszenie upadłości – tj. za niewłaściwe kierowanie spółką. Gdyby bowiem zarząd prowadził sprawy spółki należycie i złożył wniosek o ogłoszenie upadłości w odpowiednim terminie – wierzyciel spółki uzyskał by możliwość zaspokojenia się z jej majątku.

Odpowiedzialność wynikająca z art. 299 k.s.h. obejmuje więc różnicę pomiędzy zobowiązaniami spółki z ograniczoną odpowiedzialnością, a tą ich częścią, która została już zaspokojona z majątku spółki[2]!!!

Inaczej rzecz ujmując, członkowie zarządu nie muszą zapłacić tyle, ile spółka zapłaciłaby, gdyby członkowie zarządu złożyliby wniosek o ogłoszenie upadłości w odpowiednim czasie, a jedynie różnicę pomiędzy zobowiązaniami spółki z o.o., a tą ich częścią, która została już zaspokojona z majątku spółki[3]!!!

Mając powyższe na uwadze, stwierdzić należy, że do powstania odpowiedzialności członka zarządu konieczne jest spełnienie następujących przesłanek:

1) zaniechanie złożenia wniosku o ogłoszenie upadłości przecz członka zarządu spółki,

2) szkoda wierzyciela rozumiana nie jako uszczerbek w dobrach wierzyciela, ale jako pogorszenie możliwości zaspokojenia się z majątku spółki wynikające z nieogłoszenia w odpowiednim momencie jej upadłości, a także

3) związek przyczynowo skutkowy pomiędzy nimi[4].

Identyfikacja charakteru prawnego odpowiedzialności z art. 299 k.s.h. pozwala na ustalenie kilku różnych sposobów obrony przed ustaleniem tej surowej osobistej i nieograniczonej odpowiedzialności członków zarządu spółki komunalnej.

Obrona ta może koncentrować się na wykazaniu nieistnienia przesłanek pozytywnych (bezskuteczności egzekucji, istnienia zobowiązania spółki) bądź wykazaniu, choćby jednej z trzech, tzw. przesłanek egzoneracyjnych, wskazanych w art. 299 § 2 k.s.h (tj., wykazaniu, że zgłoszono wniosek, wszczęto postępowanie, a w przypadku nie zgłoszenia wniosku lub nie wszczęcia postępowania – braku winy członka zarządu lub braku wyrządzenia szkody wierzycielowi).

Więcej na temat obrony przed ustaleniem odpowiedzialności z art. 299 k.s.h. w następnym artykule.

Na zakończenie warto wskazać, że odpowiedzialność określona w art. 299 KSH dotyczy zarówno zobowiązań cywilnych, jak i publicznoprawnych a zakresem tej odpowiedzialności objęte są zarówno zobowiązania powstałe przed, jak i po zaistnieniu podstaw do ogłoszenia upadłości spółki w trakcie pełnienia funkcji przez członka zarządu[5].

Dodać również należy, że oznacza to, że odpowiedzialność za szkodę ponosi nie tylko ten członek zarządu, który pełnił tę funkcję w momencie, w którym wystąpiły przesłanki ogłoszenia upadłości. Za szkodę wierzyciela spółki odpowiedzialność ponoszą także te osoby, które członkami zarządu zostały później, jeśli przesłanki do ogłoszenia upadłości w okresie trwania ich mandatu nadal występowały[6]. Odpowiedzialność ta nie obejmuje natomiast zobowiązań powstałych po zgłoszeniu wniosku o ogłoszenie upadłości.

Szerzej o tym, kto i kiedy ponosi odpowiedzialność z art. 299 k.s.h. wskazuję w osobnym artykule.