Z przepisów ustawy o gospodarce komunalnej [dalej również: u.g.k] wynika, że jednostki samorządu terytorialnego [dalej również: JST] mogą tworzyć spółki z ograniczoną odpowiedzialnością lub spółki akcyjne, a także mogą przystępować do takich spółek.

Ponadto, ustawodawca pozwala JST, w celu realizacji zadań o których mowa w art. 14 ust. 1 ustawy o partnerstwie publiczno-prywatnym, tworzyć również spółki komandytowe lub komandytowo-akcyjne.

Ustawa o gospodarce komunalnej wskazuje kolejno, że w spółkach z udziałem jednostek samorządu terytorialnego musi działać rada nadzorcza.

Rada nadzorcza, zgodnie z przepisami Kodeksu spółek handlowych [dalej: k.s.h.] może zostać powołana w spółce z ograniczoną odpowiedzialnością, akcyjnej oraz komandytowo-akcyjnej. Regulacja kodeksowa nie przewiduje natomiast powołania tego organu w spółce komandytowej. W praktyce, konieczność działania rady nadzorczej przewidziana w u.g.k. odnosić się będzie wyłącznie do spółki z ograniczoną odpowiedzialnością i spółki komandytowo-akcyjnej. W przypadku spółki akcyjnej rada jest bowiem zawsze organem obligatoryjnym.

Ustawa o gospodarce komunalnej nie uzależnia konieczności powołania rady nadzorczej od wielkości udziału, więc uczestnictwo JST w tych spółkach w każdym przypadku powodować będzie konieczność działania w nich rady nadzorczej, nawet gdyby do JST należał tylko jeden udział (akcja).

Warto pamiętać o tym, kto z punktu widzenia przepisów prawnych może zostać członkiem rady nadzorczej spółki komunalnej. Zarząd spółki komunalnej z należytą starannością powinien dokonać sprawdzenia pod względem formalno-prawnym, czy kandydaci na członków rady posiadają wymagane prawem kwalifikacje.

Zalecać należy, by przed powołaniem do pełnienia funkcji w organie nadzoru zarząd odebrał od kandydatów oświadczenia o niepodleganiu wskazanym w ustawach zakazom i ograniczeniom. Oświadczenia te będzie można następnie dołączyć do wniosku o wpis zmiany składu rady w KRS. Jest bowiem wysoce prawdopodobne, że w przypadku ich niezłożenia sąd rejestrowy wezwie wnioskodawcę do ich złożenia, co wydłuży czas oczekiwania na rejestrację zmian w KRS. Pamiętać należy, że sąd rejestrowy obowiązany jest badać, czy dołączone do wniosku dokumenty są zgodne pod względem formy i treści z przepisami prawa. Można powiedzieć, że sąd rejestrowy dokonując wpisu w rejestrze potwierdza tym samym prawidłowość dokonanego zgłoszenia pod względem zgodności z obowiązującymi przepisami prawa.

Działanie z należytą starannością przez członków zarządu spółki komunalnej jest bardzo istotne, ponieważ samo istnienie rady nadzorczej w składzie nienależytym może skutkować odpowiedzialnością członków zarządu spółki komunalnej (zob. artykuł z dnia 18.09.2013 r. pt. „Nienależyty skład rady nadzorczej a odpowiedzialność członków zarządu spółki samorządowej”).

Zarówno kandydaci na członków rad nadzorczych spółek komunalnych, którzy nie zostali wybrani przez jednostki samorządu terytorialnego, jak i kandydaci na członków rad nadzorczych reprezentujących w spółce jednostkę samorządu terytorialnego - muszą spełniać określone w art. 18 k.s.h. uniwersalne warunki pełnienia funkcji w organach nadzoru spółek prawa handlowego. Wszyscy kandydaci muszą więc posiadać pełną zdolność do czynności prawnych oraz nie mogą podlegać ograniczeniom i zakazom pełnienia funkcji określonym w k.s.h. Kandydaci nie mogą także podlegać ograniczeniom i zakazom pełnienia funkcji określonym w ustawach szczególnych.

Zakazy i ograniczenia uczestnictwa w radach nadzorczych określone są w szeregu aktów prawnych, takich jak np.: ustawa o gospodarce komunalnej[1], ustawy ustrojowe[2], tzw. ustawa kominowa[3], tzw. ustawa antykorupcyjna[4], czy też Prawo upadłościowe i naprawcze[5]. Z uwagi na ograniczony zakres niniejszego artykułu, zakazy i ograniczenia, jakim mogą podlegać kandydaci na członków rad nadzorczych spółek komunalnych wskazuje w osobnym artykule.

Co istotne, kandydaci na członków rad nadzorczych reprezentujących w spółce jednostkę samorządu terytorialnego, oprócz wyżej wskazanych wymagań, muszą spełniać dodatkowe określone w przepisach prawa wymogi.

Obecnie, kwestię kwalifikacji członków rad nadzorczych reprezentujących w spółce jednostkę samorządu terytorialnego reguluje art. 10a ust. 4 u.g.k. Zgodnie z jego brzmieniem członkowie rady nadzorczej, reprezentujący w spółce jednostkę samorządu terytorialnego, są powoływani spośród osób, które złożyły egzamin w trybie przewidzianym w przepisach o komercjalizacji i prywatyzacji.

Odwołanie się do przepisów ustawy o komercjalizacji i prywatyzacji[6] sprawia, że kandydaci na członków rad nadzorczych reprezentujący w spółce JST powinni posiadać takie kwalifikacje jak kandydaci na członków rad nadzorczych spółek z udziałem Skarbu Państwa. W ustawie o komercjalizacji i prywatyzacji zawarta została delegacja dla Rady Ministrów m.in. do określenia warunków, jakie powinni spełniać kandydaci na członków rad nadzorczych (art. 12 ust. 7). W ślad za tą delegacją Rada Ministrów 7 września 2004 r. wydała stosowane rozporządzenie[7].

W świetle przepisów wskazywanego rozporządzenia, a także regulacji zawartej w u.g.k. kandydaci na członków reprezentujących w spółce JST by móc pełnić funkcje powinni złożyć egzamin, o którym mowa w rozporządzeniu a także, powinni mieć ukończone studia wyższe.

Powyższe kryteria muszą zostać spełnione niezależnie od tego, czy w spółce dana JST jest wspólnikiem większościowym czy posiada wyłącznie jeden udział.

Pamiętać należy, że zgodnie z wskazywanym rozporządzeniem wymóg złożenia egzaminu nie dotyczy osób, które:

1) przed dniem wejścia w życie rozporządzenia zdały egzamin przed komisją powołaną przez Ministra Przekształceń Własnościowych, Ministra Przemysłu i Handlu, Ministra Skarbu Państwa lub Komisją Selekcyjną powołaną na podstawie przepisu art. 15 ust. 2 ustawy o narodowych funduszach inwestycyjnych i ich prywatyzacji[8];

2) posiadają stopień naukowy doktora nauk prawnych lub nauk ekonomicznych;

3) posiadają wpis na listę radców prawnych, adwokatów, biegłych rewidentów lub doradców inwestycyjnych.

Podsumowując, członkiem rady nadzorczej spółki komunalnej może być każdy, kto spełnia choćby warunki pełnienia funkcji w organach nadzoru spółek prawa handlowego (wymogi fundamentalne), przy czym członkiem rady nadzorczej reprezentującym w spółce jednostkę samorządu terytorialnego może być wyłącznie osoba, która ponadto złożyła odpowiedni egzamin oraz posiada wyższe wykształcenie. Kandydaci nie mogą także podlegać zakazom i ograniczeniom wskazanym w k.s.h. (art. 18 k.s.h.), jak i w szeregu innych ustaw.

Więcej na temat zakazów i ograniczeń uczestnictwa określonych osób w radach nadzorczych spółek komunalnych w artykule pt. „Zakazy i ograniczenia pełnienia funkcji członka rady nadzorczej spółki komunalnej”.