Sprawdzone rozwiązania

dla każdego samorządu.

przeczytaj

Sejm uchwalił nowelizację ustawy o utrzymaniu czystości i porządku w gminach wprowadzającą liczne zmiany w systemie gospodarki odpadami komunalnymi.

Historia nowelizacji

W marcu bieżącego roku do Sejmu wpłynęły dwa poselskie projektu ustaw o zmianie ustawy o utrzymaniu czystości i porządku w gminach: pierwszy z dnia 12 marca 2014 roku autorstwa grupy posłów Platformy Obywatelskiej (druk sejmowy nr  2377), drugi z dnia 17 marca 2014 roku autorstwa grupy posłów Sojuszu Lewicy Demokratycznej (druk sejmowy nr 2404). Oba projekty w dniu 13 maja 2014 roku zostały skierowane do I czytania w Komisji Ochrony Środowiska, Zasobów Naturalnych i Leśnictwa oraz Komisji Samorządu Terytorialnego i Polityki Regionalnej. Komisje te powołały wspólną podkomisję nadzwyczajną, na czele której stanął poseł Tadeusz Arkit.

Zgodnie z deklaracjami parlamentarzystów, wspieranymi stanowiskiem Ministerstwa Środowiska, procedowana nowelizacja miała dotyczyć najpilniejszych zmian o charakterze „technicznym”. Jej zakres nie miał obejmować zmian o charakterze „systemowym”, które miały zostać przygotowane w Ministerstwie Środowiska jako odrębny projekt.

W ramach prac parlamentarnych nad „techniczną” nowelizacją „ustawy śmieciowej” zostały zgłoszone dalsze propozycje zmian (w tym o charakterze „systemowym”), które znalazły odzwierciedlenie w sprawozdaniu podkomisji z dnia 10 września 2014 roku, które stało się następnie podstawą do przyjęcia w dniu 25 września 2014 roku sprawozdania przez obie komisje sejmowe (druk sejmowy nr 2764).

Sprawozdanie połączonych komisji stało się podstawą skierowania projektu ustawy do II czytania, które odbyło się w dniu 8 października 2014 roku. Na tym etapie prac posłowie SLD, podobnie jak posłowie PO, zgłosili dalsze propozycje zmian. W konsekwencji projekt został zwrócony do obu sejmowych komisji, które rozpatrzyły wniesione poprawki na posiedzeniu w dniu 9 października 2014 roku.

Dodatkowe sprawozdanie połączonych Komisji Ochrony Środowiska, Zasobów Naturalnych i Leśnictwa oraz Komisji Samorządu Terytorialnego i Polityki Regionalnej zostało rozpatrzone przez Sejm w ramach III czytania na posiedzeniu w dniu 10 października 2014 roku. W tym samym dniu Sejm uchwalił ustawę o zmianie ustawy o utrzymaniu czystości i porządku w gminach oraz niektórych innych ustaw.

Zakres zmian

Początkowo niewielka nowelizacja o charakterze „technicznym” w ciągu zaledwie kilku miesięcy została przekształcona w kilkudziesięciu stronnicową  ustawę o charakterze „systemowo-technicznym”. Zmiany w niej zaproponowane mają nie tylko na celu doprecyzowanie obecnie obowiązującej ustawy, ale także zmianę niektórych jej elementów systemowych.

Wśród zmian o kluczowym („systemowym” charakterze w pierwszej kolejności wskazać należy na wprowadzenie maksymalnych stawek opłat za gospodarowanie odpadami komunalnymi. Posłowie przyjęli poprawkę zgłoszoną w II czytaniu przez posłów PO mającą stanowić realizację zaleceń Trybunału Konstytucyjnego zawartych w wyroku z dnia 28 listopada 2013 roku w zakresie tym zakresie (szerzej: „Trybunał Konstytucyjny zakwestionował część ustawy śmieciowej”, „Uzasadnienie wyroku TK w sprawie ustawy śmieciowej”).

Uchwalona przez Sejm ustawa przewiduje, iż stawki opłat za gospodarowanie odpadami komunalnymi nie będą mogły być wyższe miesięcznie niż:

1)    w przypadku metody, o której mowa w art. 6j ust. 1 pkt 1 – 2% przeciętnego miesięcznego dochodu rozporządzalnego na 1 osobę ogółem publikowanego przez Główny Urząd Statystyczny  w ostatnim Roczniku Statystycznym Rzeczypospolitej Polskiej - za mieszkańca (co w oparciu o dane z 2012 roku oznacza maksymalną stawkę na poziomie 25,57 zł);

2)    w przypadku metody, o której mowa w art. 6j ust. 1 pkt 2 – 0,7% przeciętnego miesięcznego dochodu rozporządzalnego na 1 osobę ogółem publikowanego przez Główny Urząd Statystyczny w ostatnim Roczniku Statystycznym Rzeczypospolitej Polskiej - za m³ zużytej wody (co w oparciu o dane z 2012 roku oznacza maksymalną stawkę na poziomie 8,95 zł);

3)    w przypadku metody, o której mowa w art. 6j ust. 1 pkt 3 – 0,08% przeciętnego miesięcznego dochodu rozporządzalnego na 1 osobę ogółem publikowanego przez Główny Urząd Statystyczny w ostatnim Roczniku Statystycznym Rzeczypospolitej Polskiej - za m² powierzchni lokalu mieszkalnego (co w oparciu o dane z 2012 roku oznacza maksymalną stawkę na poziomie 1,02 zł);

4)    w przypadku metody, o której mowa w art. 6j ust. 2 – 5,6% przeciętnego miesięcznego dochodu rozporządzalnego na 1 osobę ogółem publikowanego przez Główny Urząd Statystyczny w ostatnim Roczniku Statystycznym Rzeczypospolitej Polskiej - za gospodarstwo domowe (co w oparciu o dane z 2012 roku oznacza maksymalną stawkę na poziomie 71,60 zł).

Jednocześnie w przypadku naruszenia zasad prowadzenia zbiórki odpadów w sposób selektywny (co w wyniku uchwalenia nowelizacji ma się stać obowiązkiem każdego z właścicieli nieruchomości) stawka ta będzie mogła być dwukrotnie wyższa.

Podkreślić przy tym należy, iż wprowadzony mechanizm określania maksymalnych stawek opłat za gospodarowanie odpadami komunalnymi ma być uzupełnieniem obecnie obowiązującego mechanizmu kosztowego, uzupełnionego w wyniku uchwalenia nowelizacji o możliwość pokrywania kosztów:

1)    edukacji ekologicznej w zakresie prawidłowego postępowania z odpadami komunalnymi (co już obecnie można wyinterpretować z brzmienia ustawy);

2)    usunięcia odpadów komunalnych z miejsc nieprzeznaczonych do ich składowania i magazynowania w rozumieniu ustawy z dnia 14 grudnia 2012 o odpadach;

3)    wyposażenia, zgodnie z regulaminem utrzymania czystości i porządku w gminach, nieruchomości przeznaczonych do celów publicznych w pojemniki przeznaczone do zbierania odpadów komunalnych, ich opróżniania oraz utrzymywania w odpowiednim stanie sanitarnym, porządkowych i technicznym (z zastrzeżeniem, iż środki na ten cel pochodzić będą z poprzedniego roku budżetowego. Ustawa nowelizująca doprecyzowuje przy tym, iż środki z opłaty za gospodarowanie odpadami komunalnymi nie mogą być wykorzystane na cele niezwiązane z pokrywaniem kosztów funkcjonowania systemu gospodarowania odpadami komunalnymi, także w przypadku ich niewykorzystania w danym roku budżetowym).

Oznacza to, iż w dalszym ciągu stawka „opłaty śmieciowej” ma być przede wszystkim odzwierciedleniem kosztów funkcjonowania systemu  gospodarki odpadami komunalnymi, z tym wszakże zastrzeżeniem, iż nie może ona przekraczać ww. stawek.

Posłowie jednocześnie odrzucili poprawki posłów SLD określające, podobnie jak w pierwotnym projekcie nowelizacji, maksymalne stawki w sposób kwotowy:

1)    10,20 zł/os/m-c odpady segregowane, 15,50 zł/os/m-c odpady niesegregowane;

2)    5,57 zł/m³/m-c odpady segregowane, 8,80 zł/m³/m-c odpady niesegregowane;

3)    0,54 zł/m²/m-c odpady segregowane, 8,80 zł/m²/m-c odpady niesegregowane.

4)    17,07 zł/gospodarstwo domowe/ m-c odpady segregowane, 27,10 zł/gospodarstwo domowe/m-c odpady niesegregowane.

W ustawie nowelizującej znalazła się także propozycja zwolnień podmiotowych (obecnie ustawa dotyczy zwolnień przedmiotowych), których fakultatywne zastosowanie ma być oparte na kryterium socjalnym.

Druga kluczowa zmiana o charakterze „systemowym” dotyczyć ma obligatoryjnego rozdzielania przetargu na odbiór odpadów komunalnych od przetargu na ich zagospodarowanie. W konsekwencji w umowie, o której na odbiór odpadów komunalnych, wójt, burmistrz lub prezydent miasta będzie zobowiązany wskazać instalacje, w tym regionalne instalacje do przetwarzania odpadów komunalnych, do których przedsiębiorca odbierający odpady komunalne od właścicieli nieruchomości, jest obowiązany przekazać odebrane odpady. Oznacza to, iż instalacje te będą musiały zostać uprzednio wybrane w procedurze przetargowej, z wyjątkiem instalacji „własnych”. W przypadku niewielkich ilości odebranych odpadów selektywnie zbieranych niepodlegających przekazaniu do regionalnej instalacji do przetwarzania odpadów komunalnych możliwe będzie wskazanie podmiotu zbierającego te odpady. W konsekwencji w przypadku powierzenia zadań z zakresu gospodarowania odpadami komunalnymi w drodze przetargu, gmina będzie zobowiązana zorganizować odrębne przetargi na odbieranie odpadów komunalnych od właścicieli nieruchomości, na prowadzenie punktu selektywnego zbierania odpadów komunalnych oraz na gospodarowanie odpadami komunalnymi.

Posłowie odrzucili przy tym poprawkę SLD zakładającą przywrócenie możliwości powierzania zadań spółkom komunalnym w tzw. trybie „in-house”. Przedstawiciele Ministerstwa Środowiska, jak i parlamentarzyści, zapowiadają, iż kwestia ta stanie się przedmiotem odrębnej dyskusji, która być może zostanie zwieńczona projektem stosownej nowelizacji.

Trzecia istotna zmiana dotyczy punktów selektywnej zbiórki odpadów komunalnych (PSZOK). Ustawodawca ograniczając samodzielność organizacyjną gmin zadecydował, iż punkty selektywnego zbierania odpadów komunalnych utworzone przez gminę mają mieć charakter stacjonarny. Jednocześnie w ustawie nowelizującej wskazano (co obecnie wynika z ustrojowych ustaw samorządowych), iż gmina jest obowiązana utworzyć co najmniej jeden punkt selektywnego zbierania odpadów komunalnych, samodzielnie lub wspólnie z inną gminą lub gminami. Ustawa nowelizująca wprowadza także liczne przepisy dotyczące obowiązków, w tym o charakterze sprawozdawczym, podmiotów prowadzących PSZOKi.

Pozostałe zmiany mają charakter dużo bardziej techniczny. Wśród nich na szczególną uwagę zasługują przepisy dotyczące obowiązku składania deklaracji o wysokości opłaty za gospodarowanie odpadami komunalnymi. Ustawodawca zadecydował w tym zakresie, iż w przypadku uchwalenia nowej stawki opłaty za gospodarowanie odpadami komunalnymi wójt, burmistrz lub prezydent miasta będzie zawiadamiał właściciela nieruchomości o wysokości opłaty za gospodarowanie odpadami komunalnymi wyliczonej jako iloczyn nowej stawki opłaty i danych podanych w deklaracji. W takim przypadku właściciel nieruchomości nie będzie obowiązany do złożenia nowej deklaracji, opłata za gospodarowanie odpadami komunalnymi będzie zaś uiszczania w wysokości podanej w zawiadomieniu. Doprecyzowaniu uległy także inne przepisy dotyczące deklaracji o wysokości opłaty za gospodarowanie odpadami komunalnymi (np. zakres danych objętych deklaracją).

Wśród oczekiwanych przez środowisko samorządowe zmian znalazła się także propozycja przywrócenia ogólnych zasad określania organów egzekucyjnych w postępowaniu egzekucyjnym w administracji. Oznacza to, iż co do zasady postępowanie egzekucyjne prowadzić będą naczelnicy urzędów skarbowych (z wyłączeniem niektórych miast, których prezydenci posiadają kompetencje organów egzekucyjnych). Zmiana w tym zakresie pożądana przez większość gmin spotyka się jednak z krytyką niektórych samorządów, które na przestrzeni ostatnich kilkunastu miesięcy stworzyły efektywny system egzekucji „opłaty śmieciowej”. W ich przypadku pojawia się obawa spowolnienia procedur egzekucyjnych oraz zmniejszonej efektywności w tym zakresie.

Ustawa nowelizująca doprecyzowuje także przepisy związane z zabudową wielorodzinną czy sytuacjami, w których w stosunku do danej nieruchomości wskazać można więcej niż jeden podmiot spełniający przesłanki pozwalające uznać go za właściciela w rozumieniu ustawy.

Za cenną zmianę uznać należy możliwość objęcia nowym systemem gospodarki odpadami komunalnymi jedynie niektórych nieruchomości niezamieszkałych, na których powstają odpady komunalne. Pozwoli to na większą elastyczność gminnych systemów odpadowych.

Ustawa nowelizująca przewiduje także, iż w przypadku gdy w danym miesiącu na danej nieruchomości mieszkaniec zamieszkuje przez część miesiąca, opłatę za gospodarowanie odpadami komunalnymi w miesiącu, w którym nastąpiła zmiana, będzie uiszczać się w gminie, w której dotychczas zamieszkiwał, a w nowym miejscu zamieszkania – począwszy od miesiąca następnego, po którym nastąpiła zmiana.

Nowością wychodzącą naprzeciw oczekiwaniom środowiska samorządowego (aczkolwiek o dość kontrowersyjnej treści) jest propozycja dotycząca nieruchomości, na których znajdują się domki letniskowe, lub innych nieruchomości wykorzystywanych na cele rekreacyjno-wypoczynkowe, wykorzystywanych jedynie przez część roku. W ich przypadku rada gminy uchwalać ma ryczałtową stawkę opłaty za gospodarowanie odpadami komunalnymi za rok od domku letniskowego lub od innej nieruchomości wykorzystywanej na cele rekreacyjno-wypoczynkowe. Ryczałtowa stawka opłaty ma być ustalana jako iloczyn średniej ilości odpadów powstających na ww. nieruchomościach na obszarze gminy, wyrażonej w liczbie pojemników oraz stawki opłaty za gospodarowanie odpadami komunalnymi, o której mowa w art. 6k ust. 1 pkt 2 ustawy o utrzymaniu czystości i porządku w gminach.

Zmianie mają ulec także przepisy dotyczące zakresu usług świadczonych przez gminę w zamian za opłatę za gospodarowanie odpadami komunalnymi. Rada gminy będzie mogła ograniczyć ilość odpadów zielonych, zużytych opon, odpadów wielkogabarytowych oraz odpadów budowlanych i rozbiórkowych stanowiących odpady komunalne odbieranych lub przyjmowanych przez punkty selektywnego zbierania odpadów komunalnych od właścicieli nieruchomości w zamian za pobraną opłatę za gospodarowanie odpadami komunalnymi. Jednocześnie ustawa nowelizująca ma wyraźnie dopuścić zróżnicowanie częstotliwości odbierania odpadów w szczególności w zależności od ilości wytwarzanych odpadów i ich rodzajów, z tym że w okresie od kwietnia do października częstotliwość odbierania zmieszanych odpadów komunalnych oraz bioodpadów stanowiących odpady komunalne nie będzie mogła być rzadsza niż raz na tydzień z budynków wielolokalowych i nie rzadsza niż raz na dwa tygodnie z zabudowy jednorodzinnej. W przypadku gmin wiejskich oraz części wiejskiej gmin miejsko-wiejskich częstotliwość odbierania zmieszanych odpadów komunalnych oraz bioodpadów stanowiących odpady komunalne będzie mogła być rzadsza.

Projekt uchwały w przedmiotowym zakresie podlegać będzie zaopiniowaniu przez państwowego powiatowego inspektora sanitarnego w zakresie częstotliwości odbierania odpadów komunalnych, co jest korzystną zmianą względem pierwotnej propozycji uzgadniania przedmiotowego projektu.

Rada gminy dodatkowo zobligowana będzie określić  tryb i sposób zgłaszania przez właścicieli nieruchomości przypadków niewłaściwego świadczenia usług przez przedsiębiorcę odbierającego odpady komunalne od właścicieli nieruchomości lub przez prowadzącego punkt selektywnego zbierania odpadów komunalnych.

Znacząca ilość zmian w ustawie nowelizującej dotyczy także kwestii sprawozdawczości oraz kar administracyjnych.

Uchwalona przez Sejm ustawa nowelizująca zawiera także przepisy przejściowe dotyczące zarówno postępowań egzekucyjnych, jak i przetargowych. Ich wprowadzenie, postulowane przez środowiska samorządowe, ułatwić ma wdrożenie nowych rozwiązań.

Co dalej z nowelizacją?

Przyjęta przez Sejm ustawa o zmianie ustawy o utrzymaniu czystości i porządku w gminach oraz niektórych innych ustaw trafi teraz do Senatu, który będzie miał możliwość dokonania w niej dalszych zmian. Należy liczyć się z tym, iż organizacje samorządowe będą starały się wpłynąć na decyzje senatorów w tym zakresie, co najmniej w kontekście obligatoryjnego rozdzielenia przetargów. Prace w Senacie mogą także stać się okazją do szczegółowej analizy przepisów przejściowych pozwalających na spokojne i skuteczne wdrożenie nowych rozwiązań prawnych modyfikujących obecnie działające systemy gospodarki odpadami komunalnymi w poszczególnych gminach.

Jeżeli Senat wprowadzi jakiekolwiek poprawki ustawa na nowo trafi do Sejmu, a dopiero później – po rozpatrzeniu poprawek senackich – do podpisu Prezydenta RP.

Projektodawcy zakładają, iż ustawa nowelizująca wejdzie w życie po upływie 14 dni od dnia ogłoszenia w Dzienniku Ustaw.

Próba oceny nowelizacji

Ustawa o zmianie ustawy o utrzymaniu czystości i porządku w gminach oraz niektórych innych zawiera szereg potrzebnych i oczekiwanych przez samorządowców rozwiązań mających na celu usprawnienie systemu gospodarki odpadami komunalnymi. Przyjęte w tym zakresie rozwiązania są wynikiem doświadczeń zdobytych przez kilkanaście pierwszych miesięcy funkcjonowania systemu. Z uznaniem należy się odnieść do działań parlamentarzystów, którzy podczas licznych debat i dyskusji przyjęli szereg uwag i postulatów, które następnie znalazły odzwierciedlenie w ustawie nowelizującej.

Niestety na ostatnim etapie procedowania ustawy wprowadzono do niej dwie istotne modyfikacje o charakterze systemowym, które nie były uprzednio przedmiotem dyskusji ze środowiskiem samorządowym. Taki tryb procedowania niezwykle istotnych zmian rodzi poważne ryzyko popełnienia błędu, który może mieć bardzo negatywne konsekwencje. Jednocześnie w obecnej chwili próba ich wyeliminowania lub zmiany skutkować będzie opóźnieniem wejścia w życie całości ustawy. Należy mieć nadzieję, iż Senat z konieczną w tym zakresie uwagą podejdzie do uchwalonej przez Sejm ustawy nowelizującej i w sposób dogłębny dokona jej krytycznej analizy celem wykrycia i wyeliminowania wszelkich ryzyk prawnych. Dla środowiska samorządowego i mieszkańców najgorszy rozwiązaniem będzie bowiem kolejna „rewolucja odpadowa”.

Na temat nowelizacji „ustawy śmieciowej: czytaj także:

1)    „Nowelizacja ustawy śmieciowej – kolejne sprawozdanie podkomisji sejmowe”;

2)    „Kolejny etap prac nad nowelizacja ustawy śmieciowej”;

3)    „Propozycje zmian dotyczące PSZOKów”;

4)    „Reformatorzy na start – kolejny projekt nowelizacji u.c.p.g.”;

5)    „Kolejna nowelizacja ustawy o utrzymaniu czystości i porządku w gminach?”.

Sprawdzone rozwiązania

dla każdego samorządu.

przeczytaj