Wobec utrzymującego się trendu przekształceń zakładów budżetowych w spółki kapitałowe, przed dokonaniem wyboru typu spółki, warto przeprowadzić choćby uproszczoną analizę zasad jej funkcjonowania, w tym zasad funkcjonowania organu zarządzającego. To bowiem zarząd kieruje bieżącą działalnością kapitałowej spółki komunalnej oraz ją reprezentuje – składa oraz przyjmuje oświadczenia za spółkę.

Spółka komunalna

Nie istnieje ustawowa definicja spółki komunalnej. Najczęściej za spółkę komunalną uznaje się kapitałową spółkę handlową (tj. spółkę z ograniczoną odpowiedzialnością bądź spółkę akcyjna) ze 100% udziałem gminy. Gwoli ścisłości wskazać należy, że przepisy prawa nie zakazują istnienia spółek osobowych z udziałem jednostek samorządu terytorialnego [dalej również: JST]. Przykładowo, przepisy ustawy o gospodarce komunalnej [dalej również jako: u.g.k.] przewidują, że jednostki samorządu terytorialnego mogą tworzyć spółki komandytowe lub komandytowo-akcyjne dla realizacji przedsięwzięć z zakresu partnerstwa publiczno-prywatnego [PPP].

Z uwagi na powyższe za spółkę komunalną należałoby uznać spółkę nie tylko kapitałową, lecz również osobową. Ponadto, podkreślić należy, że obecnie za spółkę komunalną, wbrew nazwie, uznać należy nie tylko spółkę z udziałem gminy, lecz także spółkę z udziałem innych JST.

Nie jest jasne natomiast czy za spółkę komunalna uznać należy również spółkę z częściowym udziałem JST. Dopuszczając jednak istnienie komunalnych spółek osobowych, wydaje się, że nie można uzależniać klasyfikacji spółki jako komunalnej od przypadku, gdy JST jest jedynym właścicielem¹. Za słuszne uznać należy przyjęcie, że spółką komunalną jest spółka handlowa z udziałem JST przekraczającym ponad 50%. Spółki handlowe z niewielkim zaś udziałem JST (nieprzekraczającym 50%) trafniej nazwać po prostu spółkami z udziałem JST.

Zgodnie z przepisami ustawy o gospodarce komunalnej [dalej również: u.g.k.] jednostki samorządu terytorialnego mogą zawiązywać spółki kapitałowe tj. spółki z ograniczoną odpowiedzialnością oraz akcyjne bądź przystępować do tych podmiotów². Jednostki samorządu terytorialnego mogą także zdecydować się na zmianę dotychczasowej formy organizacyjno-prawnej prowadzenia gospodarki komunalnej na formę spółki handlowej. Ustawa o gospodarce komunalnej przewiduje bowiem procedurę tzw. przekształcenia zakładu budżetowego w spółkę. Procedura ta polega na likwidacji samorządowego zakładu budżetowego w celu zawiązania spółki akcyjnej albo spółki z ograniczoną odpowiedzialnością przez wniesienie na pokrycie kapitału spółki wkładu w postaci mienia samorządowego zakładu budżetowego pozostałego po jego likwidacji.

Jak wynika z wydawanych corocznie przez Ministerstwo Skarbu Państwa „Informacji o przekształceniach i prywatyzacji mienia komunalnego” trend dokonywania przez JST przekształceń form organizacyjno-prawnych gospodarki komunalnej w formę spółki kapitałowej nadal się utrzymuje. Gmina (lub inna JST), decydując się na taką zmianę powinna ustalić, która ze spółek – z ograniczoną odpowiedzialnością czy akcyjna - stanowić będzie najdogodniejszą dla JST formę prowadzenia działalności.

Wobec utrzymującego się trendu przekształceń zakładów budżetowych w spółki kapitałowe, przed dokonaniem wyboru typu spółki, warto przeprowadzić choćby uproszczoną analizę zasad jej funkcjonowania, w tym zasad funkcjonowania organu zarządzającego. To bowiem zarząd kieruje bieżącą działalnością spółki komunalnej oraz ją reprezentuje – składa oraz przyjmuje oświadczenia za spółkę.

Niniejszy artykuł może okazać się pomocny w przeprowadzeniu wskazywanej analizy. W artykule tym przedstawione zostały najistotniejsze z podobieństw i różnic w zakresie zasad funkcjonowania zarządu w spółce z ograniczoną odpowiedzialnością i w spółce akcyjnej, z wyłączeniem zasad ponoszenia odpowiedzialności. W artykule przedstawiono również szczególne zasady funkcjonowania zarządów w spółkach komunalnych, które wynikają z przepisów pozakodeksowych.

W odrębnym artykule przedstawione zostaną natomiast główne zasady ponoszenia odpowiedzialności przez członków zarządu, które w przypadku spółki z ograniczoną odpowiedzialnością i akcyjnej kształtują się w sposób odmienny. W niniejszy artykule opisano wyłącznie najistotniejsze z różnic dotyczących zasad odpowiedzialności członków zarządu.

Podobieństwa

Na wstępie warto przedstawić cechy wspólne zarządu w spółce z ograniczoną odpowiedzialnością, jak i w spółce akcyjnej.

Kompetencje zarządu

Zarówno w spółce z ograniczoną odpowiedzialnością, jak i w spółce akcyjnej do kompetencji zarządu należy prowadzenie sprawy spółki oraz jej reprezentacja. Z uwagi na uznawaną zasadę domniemania kompetencji (niewyrażoną dotychczas w żadnym w przepisie prawa) przyjmuje się, że do kompetencji zarządu należą także sprawy niezastrzeżone dla innych organów spółki.

Skład zarządu, składanie i przyjmowanie oświadczeń

W spółkach kapitałowych zarząd może składać się z jednego albo większej liczby członków. W przypadku zarządu wieloosobowego, w razie braku odmiennych postanowień umowy spółki (aktu założycielskiego), do składania oświadczeń w imieniu spółki wymagane jest współdziałanie dwóch członków zarządu albo jednego członka zarządu łącznie z prokurentem. Do skutecznego przyjęcia oświadczenia składanego spółce czy doręczenia pisma wystarczy natomiast działanie jednego członka zarządu lub prokurenta.

Sposób powoływania członków zarządu

Co istotne, z uwagi na regulację szczególną zawartą w u.g.k. - członków zarządu spółek komunalnych  powołuje i odwołuje wyłącznie rada nadzorcza³. Nie jest więc możliwe by umowa spółki komunalnej (czy akt założycielski) spółki z ograniczoną odpowiedzialnością czy akcyjnej wprowadzała zmiany w zakresie organu właściwego do ich powoływania.     

Zakazy dotyczące członków zarządu spółek komunalnych

Warto pamiętać, że członkowie organów zarządzających gminnymi (powiatowymi, wojewódzkimi) osobami prawnymi, a więc komunalnymi spółkami z ograniczoną odpowiedzialnością i komunalnymi spółkami akcyjnymi, w okresie pełnienia funkcji nie mogą:

1. być członkami zarządów, rad nadzorczych lub komisji rewizyjnych innych spółek prawa handlowego;
2. być zatrudnione lub wykonywać innych zajęć w spółkach prawa handlowego, które mogłyby wywołać podejrzenie o ich stronniczość lub interesowność;
3. być członkami zarządów, rad nadzorczych lub komisji rewizyjnych spółdzielni, z wyjątkiem rad nadzorczych spółdzielni mieszkaniowych;
4. być członkami zarządów fundacji prowadzących działalność gospodarczą;
5. posiadać w spółkach prawa handlowego więcej niż 10% akcji lub udziały przedstawiające więcej niż 10% kapitału zakładowego - w każdej z tych spółek;
6. prowadzić działalności gospodarczej na własny rachunek lub wspólnie z innymi osobami, a także zarządzać taką działalnością lub być przedstawicielem czy pełnomocnikiem w prowadzeniu takiej działalności; przy czym zakaz ten nie dotyczy to działalności wytwórczej w rolnictwie w zakresie produkcji roślinnej i zwierzęcej, w formie i zakresie gospodarstwa rodzinnego. 

Różnice

Okres pełnienia funkcji

Warto wskazać, iż nieco inaczej w spółce z ograniczoną odpowiedzialnością i w spółce akcyjnej k.s.h. reguluje dopuszczalny okres pełnienia funkcji przez członka zarządu. W przypadku spółki z ograniczoną odpowiedzialnością to umowa spółki/akt założycielski decyduje każdorazowo o czasie pełnienia funkcji przez członka zarządu. K.s.h. oraz przepisy ustaw szczególnych nie wprowadzają bowiem w tym zakresie żadnych limitacji. W przypadku zaś spółki akcyjnej, zgodnie z regulacją kodeksową, okres sprawowania funkcji przez członka zarządu jest ograniczony –  nie może bowiem być dłuższy niż pięć lat (kadencja)⁴.

Powoływanie na kolejną kadencję

Różnice widoczne są również w kwestii powoływania członków zarządu na kolejne kadencje.

W przypadku spółki z ograniczoną odpowiedzialnością możliwość powołania członków zarządu na kolejna kadencję istnieje w każdym momencie. W przypadku członków zarządu spółki akcyjnej ponowne powołania nie są limitowane. Dana osoba przez wiele kadencji może być członkiem zarządu, przy czym każdorazowa kadencja nie może przekroczyć pięciu lat. Ponadto, odmiennie niż w spółce z o.o., ponowne powołanie członka zarządu spółki akcyjnej nie może nastąpić wcześniej niż na rok przed upływem bieżącej kadencji.

Warto również zwrócić uwagę na zagadnienie wygaśnięcia mandatu członka zarządu spółki z ograniczoną odpowiedzialnością i akcyjnej.

Mandat

Zgodnie z regulacją kodeksową w braku odmiennych postanowień umowy spółki, mandaty członków zarządu spółki z ograniczoną odpowiedzialnością wygasają z dniem odbycia zgromadzenia wspólników zatwierdzającego sprawozdanie finansowe za pierwszy pełny rok pełnienia funkcji, a w przypadku powołania członka zarządu na okres dłuższy niż rok - z dniem odbycia zgromadzenia wspólników zatwierdzającego sprawozdanie finansowe za ostatni pełny rok obrotowy pełnienia funkcji członka zarządu. Ustawodawca w przypadku spółek z ograniczoną odpowiedzialnością dopuścił jednak możliwość wprowadzenia odmiennych postanowień w umowie spółki (akcie założycielskim). Mandat członka zarządu spółki akcyjnej, zgodnie z k.s.h., wygasa natomiast zawsze najpóźniej z dniem odbycia walnego zgromadzenia zatwierdzającego sprawozdanie finansowe za ostatni pełny rok obrotowy pełnienia funkcji członka zarządu. Umowa spółki (akt założycielski) nie może więc zawierać postanowień zasadę tę zmieniających.

Stwierdzić zatem należy, że w przypadku spółki z ograniczoną odpowiedzialnością - odmiennie niż w przypadku spółki akcyjnej -  umowa spółki (akt założycielski) może wprowadzać odmienne rozwiązania, nie tylko dotyczące długości kadencji, ale również samej chwili wygaśnięcia mandatu.

Różne zasady odpowiedzialności członków zarządu

Wreszcie, przedstawienia wymagają odmienne zasady ponoszenia odpowiedzialności przez członków zarządu spółek z ograniczoną odpowiedzialnością i spółek akcyjnych. Jednakże, w związku z planowanym przedstawieniem ich w odrębnym artykule, w niniejszym artykule przedstawiono jedynie najistotniejsze z różnic.

Co szczególnie istotne, w spółkach kapitałowych, w odmienny sposób uregulowana została odpowiedzialność członków zarządu za zobowiązania spółki. Odpowiedzialność członków zarządu wobec samej spółki ukształtowana zaś została, w generalnym ujęciu, w sposób jednolity.

Zgodnie z przepisami k.s.h. regulującymi odpowiedzialność członków zarządu wobec spółki, w świetle określonych w k.s.h. zasad odpowiedzialności o charakterze ogólnym, członek zarządu odpowiada wobec spółki za szkodę wyrządzoną swoim działaniem lub zaniechaniem sprzecznym z prawem lub postanowieniami umowy spółki, chyba że nie ponosi winy. Zachowanie członków zarządu, by rodziło odpowiedzialność musi być zatem zawinione.

Jak zostało wspomniane powyżej, oprócz odpowiedzialności wobec spółki, wyróżnić można odpowiedzialność za zobowiązania spółki. Odpowiedzialność ta w szczególny sposób uregulowana została w spółce z ograniczoną odpowiedzialnością. Ustawodawca w przypadku spółki z ograniczoną odpowiedzialnością przewidział bowiem odszkodowawczą odpowiedzialność za nieprawidłowe prowadzenie spraw spółki tj. takie, które doprowadziło do niezaspokojenia się wierzyciela z majątku spółki ze względu na niemożliwość prowadzenia z niego skutecznej egzekucji. Odpowiednika art. 299 k.s.h. na próżno szukać wśród przepisów k.s.h. dotyczących spółki akcyjnej. Brak podobnej regulacji wśród przepisów regulujących funkcjonowanie spółki akcyjnej może dziwić, zwłaszcza gdy weźmie się pod uwagę szeroki zakres odpowiedzialności określonej w art. 299 k.s.h. Odpowiedzialność określona w art. 299 k.s.h. dotyczy zarówno zobowiązań cywilnych, jak i publicznoprawnych chyba, że w tym drugim przypadku odmienne zasady wynikają z przepisów szczególnych. Odpowiedzialność z art. 299 k.s.h. nie jest również ograniczona kwotowo. Członkowie zarządu spółki z ograniczoną odpowiedzialnością odpowiadać więc mogą całym swoim majątkiem, za zobowiązania innego podmiotu. Członkowie zarządu komunalnej spółki akcyjnej nie będą natomiast narażeni na tego rodzaju surową odpowiedzialność.

W kapitałowej spółce akcyjnej odpowiedzialność członków zarządu wobec wierzycieli spółki związana jest głównie z podawaniem fałszywych danych w oświadczeniach dotyczących problematyki wkładów do spółki.