Które przepisy mają zastosowanie w sprawach wygaśnięcia mandatów radnych obecnej kadencji?

NSA stwierdził, że w sprawach wygaśnięcia mandatów radnych wybranych w wyborach samorządowych w 2010 r. zastosowanie mają przepisy obowiązującej wówczas Ordynacji wyborczej.

Rada Gminy w grudniu 2013 r. podjęła uchwałę w przedmiocie wygaśnięcia mandatu radnego na podstawie art. 190 ust. 1 pkt 3 i ust. 2 w zw. z art. 7 ust. 2 pkt 2 ustawy z dnia 16 lipca 1998 r. Ordynacja wyborcza do rad gmin, rad powiatów i sejmików województw (Dz. U. z 2010 r. Nr 176, poz. 1190 z późn. zm.) [dalej: Ordynacja wyborcza] w zw. z art. 16 ust. 3 ustawy z dnia 5 stycznia 2011 r. Przepisy wprowadzające ustawę – Kodeks wyborczy (Dz. U. Nr 21, poz. 113 z późn zm.) [dalej: Przepisy wprowadzające], która stwierdziła wygaśnięcie mandatu radnego na skutek utraty wybieralności. Utrata prawa wybieralności spowodowana była wyrokiem Sądu Rejonowego orzekającego o warunkowym umorzeniu postępowania karnego dotyczącego popełnienia przez radnego przestępstwa umyślnego ściganego z oskarżenia publicznego.

Na powyższą uchwałę radny złożył skargę do Wojewódzkiego Sądu Administracyjnego, w której wniósł o jej uchylenie jako sprzecznej z obowiązującą obecnie ustawą z dnia 5 stycznia 2011 r. Kodeks wyborczy (Dz. U. Nr 21, poz. 211 z późn. zm.).

Skarżący podniósł, iż Rada Gminy niewłaściwie zastosowała przepisy Ordynacji wyborczej, zamiast zastosować obecnie obowiązującą ustawę Kodeks wyborczy, który zmniejsza rygor odpowiedzialności w zakresie tzw. biernego prawa wyborczego. Kodeks wyborczy, w przeciwieństwie do Ordynacji wyborczej, nie zawiera regulacji odbierającej prawo wybieralności do rad osobom, co do których warunkowo umorzono postępowanie karne za przestępstwo umyślne ścigane z oskarżenia publicznego

Ponadto Skarżący podniósł, iż naruszono art. 190 ust. 2 Ordynacji wyborczej, który określa termin stwierdzenia wygaśnięcia mandatu albowiem podjęcie uchwały w jego sprawie nastąpiło po upływie 3 miesięcy od wydania wyroku warunkowo umarzającego postępowanie karne.

W odpowiedzi na skargę Rada Gminy wniosła o jej oddalenie. Zarzuty radnego uznała jako chybione i podkreśliła, że przedmiotowa uchwała została podjęta zgodnie z prawem, ponieważ do radnych kadencji 2010-2014 stosuje się przepisy Ordynacji wyborczej.

Wojewódzki Sąd Administracyjny, uznając zarzuty podnoszone przez Skarżącego za bezzasadne, wyrokiem (sygn. akt II SA/Rz 59/14) oddalił skargę. Sąd ten wskazał, że w kadencji organów samorządu terytorialnego rozpoczętej w 2010 r. do wygaśnięcia mandatów radnych oraz wójtów, burmistrzów i prezydentów miast stosuje się przepisy Ordynacji wyborczej.

Sąd I instancji uznał, że pomimo iż w czasie podejmowania przez Radę Gminy uchwały o wygaśnięciu mandatu radnego obowiązywały już przepisy Kodeksu wyborczego, to organ stanowiący gminy nie tylko mógł, ale zgodnie z art. 16 ust. 2a przepisów wprowadzających, miał obowiązek kierować się przepisami Ordynacji wyborczej.

WSA stwierdził także, że choć zaskarżona uchwała została podjęta po upływie 3 miesięcznego terminu liczonego od dnia uprawomocnienia się wyroku umarzającego postępowanie karne, to z uwagi na fakt, iż termin ten ma charakter wyłącznie instrukcyjny, jego upływ nie pozbawił Rady Gminy kompetencji do podjęcia przedmiotowej uchwały.

Ponadto zdaniem Sądu I instancji, przepisy Ordynacji wyborczej wyraźnie wiążą moment utraty prawa wybieralności z chwilą uprawomocnienia się wyroku warunkowo umarzającego postępowanie. Wygaśnięcie mandatu radnego następuje więc z mocy tej regulacji, a nie z woli organu stwierdzającego jego wygaśnięcie.

Sprawa trafiła do Naczelnego Sądu Administracyjnego, który wyrokiem z dnia 21 maja 2014 r. (sygn. akt II OSK 1061/14) stwierdził, że skarga kasacyjna radnego nie ma usprawiedliwionych podstaw.

NSA w pełni podzielił pogląd zaprezentowany w wyroku Sądu I instancji, że choć zaskarżona uchwała została podjęta po upływie 3 miesięcznego terminu liczonego od dnia uprawomocnienia się wyroku umarzającego postępowanie karne, to z uwagi na to, że termin określony w art. 190 ust. 2 Ordynacji wyborczej ma charakter instrukcyjny, to jego upływ nie pozbawił Rady kompetencji do podjęcia uchwały.

Rozpatrując zarzut naruszenia art. 16 ust. 2a przepisów wprowadzających, NSA stwierdził, że od 1 sierpnia 2011 r. do kadencji pochodzących z wyborów organów samorządu terytorialnego rozpoczętej przed dniem wejścia w życie Kodeksu wyborczego nadal mają zastosowanie przepisy dotychczasowe obowiązujące w dniu przeprowadzenia wyborów, tj. w niniejszym stanie faktycznym – Ordynacja wyborcza do rad gmin, rad powiatów i sejmików województw. Przepisy te znajdują zastosowanie także do stwierdzenia wygaśnięcia mandatu radnego.

Naczelny Sąd Administracyjny podkreślił, że Kodeks wyborczy ma zastosowanie wówczas, gdy same wybory odbyły się według przepisów Kodeksu wyborczego. Takie rozwiązanie zapewnia, bowiem, że sam wybór organów samorządu terytorialnego i przebieg całej kadencji odbywa się według tego samego porządku prawnego.

Sąd II instancji stwierdził, że WSA w Rzeszowie dokonał prawidłowej wykładni prawa. Potwierdził także, że w niniejszej sprawie wygaśnięcie mandatu radnego nastąpiło z mocy prawa z chwilą utraty prawa wybieralności, czyli z chwilą uprawomocnienia się wyroku warunkowo umarzającego postępowanie karne w sprawie popełnienia przestępstwa umyślnego ściganego z oskarżenia publicznego.