Odpowiedzialność gminy za zapłatę podwyższonego ryczałtu

Sąd Apelacyjny orzekł, że nie ma przeszkód, aby odpowiedzialność solidarna gminy jako inwestora rozciągała się także na obowiązek zapłaty podwykonawcy podwyższonego wynagrodzenia ryczałtowego.

Sąd wskazał, iż jest to nadal świadczenie, którego obowiązek spełnienia wynika z umowy zawartej pomiędzy wykonawcą a podwykonawcą, a tylko jego wysokość na skutek zaistnienia określonych przesłanek – została podwyższona przez sąd.

SA w Gdańsku w wyroku z dnia 26 lipca 2013 r. I ACa 253/13¹, ustalił następujący stan faktyczny i prawny:

Gmina była inwestorem przy budowie stadionu piłkarskiego. W celu realizacji inwestycji utworzyła spółkę celową, której zadaniem było zarządzanie przedmiotowym projektem. W celu realizacji zlecenia powołana spółka zawarła jako pełnomocnik Gminy w imieniu i na rzecz swojego mocodawcy umowę z wykonawcą w trybie zamówień publicznych. Strony umowy przewidziały wynagrodzenie ryczałtowe za całość prac zleconych wykonawcy. W skład zadania wykonawcy wchodziła likwidacja sztucznego górotworu, polegająca na utylizacji odpadów, znajdujących się na miejscu budowy stadionu. Wykonawca zlecił wykonanie części prac wchodzących w skład swojego zadania powodowi jako podwykonawcy. Zlecenie obejmowało wykonanie prac dotyczących wszelkich czynności związanych z postępowaniem z zanieczyszczonymi masami ziemnymi. W umowie z podwykonawcą również zostało przewidziane wynagrodzenie ryczałtowe. W trakcie wykonywanych prac odkryto znalezisko w postaci mogilnika, co spowodowało, iż powstał spór czy wykonanie prac związanych z jego usunięciem wchodziło w skład przedmiotu zamówienia. Podwykonawca stał na stanowisku, że do kontraktu nie wchodził zakres prac polegających na usunięciu tego typu odpadów, albowiem żadne dokumenty tego nie przewidywały, a nadto dla tego rodzaju odpadów właściwy był inny sposób utylizacji niż dla usunięcia odpadów przewidzianych w dokumentacji, co wiązało się z dodatkowymi kosztami. W międzyczasie toczyły się rozmowy przedstawicieli spółki celowej jako pełnomocnika inwestora (Gminy) z podwykonawcą na temat dodatkowego wynagrodzenia z tytułu likwidacji odpadów odkrytych w mogilniku. Pomimo braku dokonania ostatecznych ustaleń w powyższym zakresie, powód przystąpił do likwidacji mogilnika, a następnie wystawił dodatkową fakturę za wykonanie tychże prac dodatkowych jako niewchodzących w skład pierwotnego zlecenia. Zarówno wykonawca, jak i Gmina uchylili się od zapłaty ww. faktury.

Odpowiedzialność solidarna Gminy

Zdaniem S.A. w Gdańsku, podstawy odpowiedzialności pozwanej Gminy jako inwestora należy upatrywać w treści art. 647¹ § 5 k.c., wprowadzającego solidarną odpowiedzialność inwestora wobec podwykonawcy. Sąd podkreślił, iż Gmina jako inwestor odpowiada solidarnie wraz z wykonawcą wobec podwykonawcy na ww. podstawie tylko wtedy, gdy rezultat świadczenia podwykonawcy stał się składnikiem obiektu stanowiącego przedmiot świadczenia wykonawcy w ramach umowy – co miało w miejsce w rozpatrywanym przypadku. Podkreślił również, że ochroną z tego przepisu objęci są zarówno podwykonawcy spełniający swoje usługi na podstawie umowy o roboty budowlane, jak i na podstawie umowy o dzieło. Sąd uznał ponadto, iż nie ma przeszkód, aby odpowiedzialność gwarancyjna inwestora rozciągała się także na obowiązek zapłaty podwykonawcy wynagrodzenia podwyższonego z mocy art. 632 § 2 k.c., który umożliwia podwyższenie wynagrodzenia ryczałtowego przez sąd w sytuacji, gdy wskutek niemożliwej do przewidzenia zmiany stosunków, wykonanie dzieła groziłoby przyjmującemu zamówienie rażącą stratą. Według Sądu zapłata podwyższonego ryczałtu jest w dalszym ciągu świadczeniem, którego obowiązek spełnienia wynika z umowy zawartej pomiędzy wykonawcą a podwykonawcą, a tylko jego wysokość na skutek zaistnienia przesłanek, o których mowa w art. 632 § 2 k.c., została podwyższona przez sąd. Skutkiem powyższego jest obciążenie solidarnym obowiązkiem również Gminę jako inwestora do zapłaty wynagrodzenia w podwyższonej wysokości.

Przesłanki podwyższenia ryczałtu

Sąd ustalił, iż usunięcie mogilnika oraz utylizacja odpadów w nim się znajdujących, wchodziły w zakres prac objętych umową łączącą podwykonawcę z wykonawcą, gdyż z jej treści wynikało, iż obowiązkiem podwykonawcy było podjęcie wszelkich czynności związanych z postępowaniem z zanieczyszczonymi masami ziemnymi z terenu dawnego wysypiska odpadów. Strony umówiły się o wynagrodzenie ryczałtowe, co oznacza, iż co do zasady nie ma możliwości żądania podwyższenia wynagrodzenia ryczałtowego, choćby w czasie zawarcia umowy nie można było przewidzieć rozmiaru lub kosztów prac, o czym stanowi art. 632 § 1 k.c. Niemniej jednak, wspomniany w akapicie poprzedzającym przepis art. 632 § 2 k.c., wprowadza możliwość podwyższenia wynagrodzenia przez sąd, jeżeli wskutek zmiany stosunków, której nie można było przewidzieć, wykonanie dzieła groziłoby przyjmującemu zamówienie rażącą stratą. Przytoczony przepis może znaleźć zastosowanie tylko do robót objętych umową oraz tylko do umów, które nie zostały jeszcze wykonane. Sąd ocenił, że zapłata wynagrodzenia w wysokości wynikającej z umowy, przy jednoznacznym stanowisku wykonawcy, że zapłatę tę, z podanych przyczyn, uważa za świadczenie częściowe, może być traktowana jako spełnienie świadczenia niepowodujące wygaśnięcia zobowiązania, wobec czego przepis może zostać zastosowany w omawianym stanie faktycznym. Sąd ustalił, iż z uwagi na charakter znaleziska, spełniona została przesłanka w postaci zaistnienia zmiany stosunków niemożliwej do przewidzenia, pozostawało zatem tylko zbadanie, czy wykonanie kontraktu stwarzało po stronie podwykonawcy zagrożenie rażącej straty.

Rażąca strata

Przy ustaleniu czy podwykonawca zagrożony jest rażącą stratą, Sąd uwzględnił wykładnię wynikającą z orzecznictwa Sądu Najwyższego. Wskazał, iż przy ocenie wystąpienia rażącej straty nie chodzi o utratę spodziewanego dochodu, ale o jej poniesienie w ramach konkretnego stosunku prawnego, określonego umową. Natomiast stan prowadzonego przez dany podmiot przedsiębiorstwa może mieć znaczenie pośrednie o tyle, że ustalając rozmiary poniesionej straty, nie można tego czynić wyłącznie w kategoriach zobiektywizowanych, oderwanych od rozmiarów prowadzonej przez niego działalności gospodarczej. Podkreślono, że ta sama kwota straty może nie mieć znaczenia dla dużego przedsiębiorcy, dla małego zaś być stratą rażącą. Nie musi to być przy tym strata, która zachwiałaby kondycją finansową wykonawcy bądź groziłaby mu upadłością, wystarczy zwykła rażąca strata transakcyjna (tak: wyrok SN z dnia 9 sierpnia 2012 r., sygn. akt V CSK 366/11, wyrok SN z dnia 15 listopada 2011 r., sygn. akt V CSK 251/06).

Z okoliczności przedstawionych przez podwykonawcę wynikało, iż brak zapłaty wynagrodzenia i równoczesna konieczność poniesienia dodatkowych kosztów związanych z realizacją zlecenia, wpłynęły w sposób bezpośredni na powstanie znacznego zadłużenia po stronie podwykonawcy i w ostateczności zakończenie działalności gospodarczej. Wobec powyższego Sąd uznał, iż straty majątkowe po stronie podwykonawcy powstałe w związku z realizacją kontraktu znacznie wykroczyły poza rażącą stratę, a powyższe koresponduje z zakresem definicji rażącej straty przytaczanej w judykaturze.

Biorąc pod uwagę powyższe okoliczności, Sąd uznał zasadność żądania przez podwykonawcę zapłaty podwyższonego wynagrodzenia od Gminy jako inwestora.