Sprawdzone rozwiązania

dla każdego samorządu.

przeczytaj

Projekt zakłada wzmocnienie konstytucyjnie zagwarantowanej samodzielności decyzyjnej gmin, przyznając im prawo do realizacji wszelkich zadań o charakterze lokalnym.

W doktrynie prawa administracyjnego przyjmuje się, że podstawową cechą decydującą o istocie samorządu terytorialnego jest przysługująca mu samodzielność. Samodzielność samorządu terytorialnego można zdefiniować jako „gwarantowaną konstytucyjnie, pewną wyodrębnioną i określoną prawem sferę możliwości działania przez zainteresowane jednostki samorządu terytorialnego”¹.

Autorzy projektu ustawy także podkreślają znaczenie zasady samodzielności oraz wskazują na konieczność odbudowania podstaw, na których opiera się samorząd terytorialny – w tym na pierwszym miejscu właśnie zasady samodzielności działania. Ich zdaniem istotną kwestią jest przywrócenie znaczenia klauzulom generalnym dotyczącym samorządu.

Zgodnie z zasadą subsydiarności (pomocniczości), wyrażoną w preambule Konstytucji RP, każdy ze szczebli władzy powinien realizować tylko te zadania, które nie mogą być skutecznie realizowane przez szczebel niższy bądź same jednostki działające w społeczeństwie.

W Konstytucji RP wyrażono zasadę, iż samorząd terytorialny wykonuje w ramach ustaw te zadania publiczne, które nie są zastrzeżone przez Konstytucję lub ustawy dla innych władz publicznych. Artykuł 164 ust. 3 Konstytucji RP wskazuje gminę jako jednostkę, która wykonuje wszystkie zadanie niezastrzeżone dla innych jednostek. Artykuł 16 ust. 2 Konstytucji RP stanowi natomiast, że samorząd wykonuje przysługującą mu część zadań publicznych „w ramach ustaw”.

Jest to jedyny przepis ustawy zasadniczej, który w ten sposób formułuje odesłanie do ustaw zwykłych. Praktyka orzecznicza sądów administracyjnych poszła jednak w kierunku konieczności wskazywania, dla każdej podejmowanej czynności, wyraźnej podstawy prawnej wywodzącej się z przepisów ustaw prawa materialnego². Artykuł 7 ust.1 ustawy o samorządzie gminnym nie może więc w ich ocenie stanowić podstawy podejmowania uchwał w sprawie przystąpienia do realizacji zadań publicznych przez gminy.

W konsekwencji nastąpiło znaczne ograniczenie samodzielności decyzyjnej jednostek samorządu terytorialnego, które zdaniem autorów projektu ustawy, jest sprzeczne z podstawowymi założeniami aksjologicznymi tej sfery funkcjonowania państwa. Proponuje się więc, by w ustawach ustrojowych wprost przypisać organowi stanowiącemu kompetencje do podejmowania uchwał w sprawie przystąpienia do realizacji zadań publicznych o znaczeniu lokalnym (w gminach) lub regionalnym (w województwach) nieuregulowanych przez odrębne ustawy oraz określić sposób realizacji takich zadań.

Projekt zakłada także wprowadzenie regulacji stanowiącej, że poszczególne jednostki samorządu terytorialnego określą samodzielnie sposób realizacji zadań własnych, chyba że ustawa będzie stanowiła inaczej ze względu na konieczność zapewnienia jednolitego sposobu realizacji określonych zadań w skali całego kraju. W konsekwencji ustawodawca każdorazowo będzie musiał wykazać przesłanki uzasadniające wprowadzenie ograniczenia w tym zakresie.

Z zagadnieniem samodzielności JST związana jest także kwestia ograniczeń w prowadzeniu przez nie działalności gospodarczej. Obecnie uregulowania w tym zakresie są zróżnicowane. Gminy mogą prowadzić działalność gospodarczą w bardzo szerokim zakresie, powiaty natomiast są ograniczone i mogą prowadzić działalność gospodarczą tylko w zakresie sfery użyteczności publicznej, z kolei województwa mają przedmiotowo określony katalog sytuacji, w których mogą prowadzić działalność wykraczającą poza sferę użyteczności publicznej. Projekt prezydencki proponuje ujednolicenie zasad prowadzenia działalności gospodarczej, poprzez umożliwienie na wszystkich szczeblach samorządu, prowadzenia działalności gospodarczej poza sferą użyteczności publicznej.

Dopełnieniem zmian w omawianym zakresie jest także umożliwienie jednostkom samorządu terytorialnego możliwości swobodnego przenoszenia własności nieruchomości (odpowiednio także oddania nieruchomości gruntowej w użytkowanie wieczyste) na rzecz własnych osób prawnych i jednostek organizacyjnych.

Zmiany mają dotyczyć także systemu nadzoru nad samorządem. Obecne regulacje pozwalają organom nadzoru wkraczać w działalność samorządu jedynie w przypadkach wskazanych w ustawie. Projekt prezydencki proponuje wprowadzenie zasady sprawowania nadzoru - miałby on być sprawowany zgodnie z zasadą proporcjonalności. W miejsce obecnego modelu wydawania rozstrzygnięć nadzorczych przez organ nadzoru w przypadku stwierdzenia sprzeczności z prawem rozstrzygnięcia organu, proponuje się wprowadzenie systemu sygnalizacji. Organ jednostki samorządu terytorialnego miałby możliwość, by we właściwym czasie samodzielnie usunąć wskazane przez organ nadzoru uchybienia. Dopiero zaniechanie tym czynnościom w przypadku rażącego naruszenia prawa powodowałoby wydanie rozstrzygnięcia nadzorczego przez organ nadzoru.

Powyższe propozycje zmian należy ocenić jako pozytywne. Bardzo istotne jest wzmacnianie zasady samodzielności JST, gdyż jak już wcześniej wskazano, jest ona filarem, na którym opiera się funkcjonowanie samorządu terytorialnego.

Sprawdzone rozwiązania

dla każdego samorządu.

przeczytaj