PROJEKT PREZYDENCKI: Zaostrzenie procedury odwołania organu JST

Projekt prezydencki proponuje, aby odwołanie organu JST było skuteczne, to w głosowaniu musi wziąć udział nie mniej osób, niż uczestniczyło  w wyborze tego organu.

Przedłożony Sejmowi przez Prezydenta RP projekt ustawy o współdziałaniu w samorządzie terytorialnym na rzecz rozwoju lokalnego i regionalnego oraz o zmianie niektórych ustaw [dalej również: projekt ustawy samorządowej] dokonuje szeregu zmian na wielu płaszczyznach prawa samorządowego. Wszystkie proponowane zmiany zostały ogólnie przedstawione w artykule z dnia 7 września 2013 r.: „Nowa jakość w gminie, czyli prezydencki projekt ustawy samorządowej już w Sejmie”.

Wśród licznych zmian proponowanych przez nowelizację znajduje się m.in. zaostrzenie procedury odwołania organu jednostek samorządu terytorialnego w drodze referendum lokalnego. Jest to jedna z kilku zmian dotyczących ważności referendum lokalnego proponowanych przez zapisy prezydenckiego projektu ustawy samorządowej. Więcej na ten temat w artykule z dnia 18 października 2013 r. „PROJEKT PREZYDENCKI: Zmiana ważności referendum”.

W obecnie obowiązującym stanie prawnym lokalne referendum w sprawie odwołania organu jednostki samorządu terytorialnego pochodzącego z wyborów bezpośrednich jest ważne w przypadku, gdy udział w nim wzięło nie mniej niż 3/5 liczby biorących udział w wyborze odwoływanego organu (art. 55 ust. 2 ustawy o referendum lokalnym).

Projekt ustawy samorządowej proponuje zmianę kryteriów ważności referendum. Zasadą ma być brak minimalnego progu jego ważności. Wyjątki od proponowanej zasady mają być dwa. Pierwszy, obostrzony w stosunku do obecnie obowiązujących procedur, próg frekwencji ma występować przy odwoływaniu organu JST. Drugim wyjątkiem jest ważność referendum w sprawie samoopodatkowania się mieszkańców dopiero w przypadku, gdy weźmie w nim udział co najmniej 30% mieszkańców uprawnionych do głosowania.

Proponuje się, aby referendum w sprawie odwołania organu jednostki samorządu terytorialnego pochodzącego z wyborów bezpośrednich było ważne tylko w przypadku, gdy weźmie w nim udział nie mniej osób, niż wzięło udział w wyborze tego organu.

W ocenie projektodawców, nowelizacja przewiduje zatem wprowadzenie skuteczniejszych mechanizmów chroniących stabilność władz lokalnych, co jest spowodowane coraz częściej przeprowadzanymi referendami w sprawie odwołania organów JST, głównie organów wykonawczych gminy (wójta, burmistrza, prezydenta miasta). Obecnie obowiązujące procedury dotyczące odwołania wójta (burmistrza, prezydenta miasta) w drodze referendum lokalnego zostały opisane w artykule z dnia 14 października 2013 r.: „Referendum w sprawie odwołania wójta”.

Zgodnie z informacjami znajdującymi się na stronach internetowych Państwowej Komisji Wyborczej, w latach 2006-2010 przeprowadzono 60 referendów w sprawie odwołania wójta albo wójta i rady. W 12 referendach odwołano organ wykonawczy gminy. Z kolei w latach 2011-2012 przeprowadzonych referendów było aż 59, z czego w 7 z nich odwołano organ wykonawczy gminy.

Proponowane zmiany w zakresie zaostrzenia procedury odwołania organu JST mają w założeniu zwiększyć stabilność władz lokalnych, jednakże mogą w związku z tym spowodować zmniejszenie wpływu mieszkańców danej społeczności lokalnej w drodze demokracji bezpośredniej, co może stanowić ograniczenie prawa do decydowania o sprawach dotyczących tej społeczności w drodze referendum lokalnego, o czym stanowi art. 170 Konstytucji RP.