Jednostki budżetowe a VAT – uzasadnienie uchwały NSA

Ukazało się długo wyczekiwane uzasadnienie uchwały 7 sędziów NSA z dnia 24 czerwca 2013 r. (I FPS 1/13), w której przesądzono, że jednostki budżetowe nie są odrębnymi od gmin podatnikami VAT.

Gminom, które w ogromnej większości nie rozliczały się z VAT wspólnie z jednostkami budżetowymi, NSA nie udzielił żadnych wskazówek, jak dostosować system rozliczeń, i jaki wpływ stanowisko wyrażone w uchwale mieć będzie na przeszłe rozliczenia VAT w gminach.

Jedno istotne pytanie doczekało się jednak odpowiedzi. NSA stwierdził, że podatnikami VAT mogą być zakłady budżetowe. Kwestia ta nie była wprawdzie zasadniczym przedmiotem rozważań, jednak Sąd jednoznacznie stwierdził w uzasadnieniu omawianej uchwały, że odrębny reżim finansowy dotyczący zakładów budżetowych, wynikający z ustawy o finansach publicznych, a także wyraźne ich wskazanie jako podmiotów realizujących zadania gmin w ramach gospodarki komunalnej, pozwala uznać je za podatników podatku od towarów i usług. Zaakceptowano tym samym wcześniejsze stanowisko NSA wyrażone w wyroku z dnia 18 października 2011 r., sygn. akt I FSK 1369/10.

W zasadniczej części uzasadnienie uchwały przedstawia argumentację prawną przemawiającą za podjętym rozstrzygnięciem. NSA podkreślił, że gminne jednostki budżetowe nie mogą być uznane za podatników VAT, gdyż nie prowadzą one działalności gospodarczej w sposób samodzielny czy niezależny od gminy.

Kluczowym argumentem w powyższym zakresie okazał się przewidziany w przepisach o finansach publicznych sposób budżetowania jednostek budżetowych, który jest w zasadzie jedyną poważniejszą różnicą między sytuacją jednostek budżetowych i zakładów budżetowych gminy.

Jak podkreślał NSA, jednostki budżetowe wszelkie czynności wykonywane na podstawie umów cywilnoprawnych, które mogą być opodatkowane VAT, podejmują w imieniu i na rzecz gminy, w ramach limitu środków przyznanych im na dany rok w uchwale budżetowej. W przypadku jednostki budżetowej charakterystyczny jest brak związku między skutkiem tych czynności w aspekcie finansowym, a wydatkami jednostki. W związku z tym np. odprowadzenie podatku należnego dokonywane jest z tej części budżetu gminy, która została przekazana do dyspozycji jednostki w planie finansowym. Natomiast zwrot podatku wpływa do budżetu gminy, nie powiększając ilości środków finansowych, będących w dyspozycji jednostki budżetowej.

Jak wskazano, gminna jednostka budżetowa, jako statio municipi, nie odpowiada za szkody wyrządzone swoją działalnością. Taka odpowiedzialność ciąży na gminie. Nie ponosi również ryzyka związanego z podejmowaniem czynności opodatkowanych z uwagi na brak związku pomiędzy jej wydatkami a dochodami. Bez względu na wypracowany dochód, otrzyma taką ilość środków finansowych na swoje wydatki, jaka była uchwalona w budżecie gminy.

Jak ocenił NSA, prowadzenie działalności gospodarczej w ogóle nie jest celem jednostki budżetowej. Taka działalność może wystąpić jedynie przy okazji innej aktywności o zasadniczym charakterze. Działalność gospodarcza gminy zasadniczo powinna być realizowana z wykorzystaniem innych form gospodarki komunalnej

Jak z powyższego wynika uzasadnienie uchwały NSA daje odpowiedź na pytanie: dlaczego?, nie daje jednak odpowiedzi na pytanie: co dalej? Można liczyć na to, że zgodnie z zapowiedzią wyrażoną w komunikacie z dnia 9 lipca br., do najbardziej palących wątpliwości praktycznych odniesie się w najbliższym czasie Ministerstwo Finansów. O korzyściach i wątpliwościach związanych z uchwałą I FPS 1/13 pisaliśmy szerzej w artykułach: Subtelna moc uchwał NSA, Jednostki budżetowe NIE SĄ już podatnikami VAT oraz Jednostki budżetowe nie będą już podatnikami VAT?