Prawo Dla Samorządu

Już od następnej kadencji organów jednostek samorządu terytorialnego zmianie ulegną zasady kadencyjności tychże organów.

Zmiana długości kadencji

Od samego początku reaktywowania w Polsce w 1990 roku samorządu terytorialnego długość kadencji organów gminy została ustalona na 4 lata. Jak wskazywano w jednym z pierwszych komentarzy do ustawy o samorządzie terytorialnym (ówczesny tytuł obowiązującej obecnie ustawy o samorządzie gminnym) „ustawa przyjmuje kadencję przeciętnie w Europie stosowaną. Są co prawda kadencje dłuższe (Francja – 6 lat) oraz krótsze (niektóre kantony szwajcarskie – 2 lata), ale kadencja czteroletnia należy do najczęściej spotykanych w ustawodawstwach państw obcych.” (Z. Niewiadomski, Komentarz do art. 16 [w:] Z. Niewiadomski, W. Grzelczak, Ustawa o samorządzie terytorialnym z komentarzem oraz teksty innych ustaw samorządowych, Warszawa 1990, s. 18-19). Tożsamą długość kadencji zdecydowano się wprowadzić w 1998 roku do ustawy o samorządzie powiatowym i ustawy o samorządzie województwa. Tym samym wszystkie organy jednostek samorządu terytorialnego pełniły kadencję o tożsamej długości liczoną od dnia wyborów.

Zmiany w tym zakresie wprowadza ustawa z dnia 11 stycznia 2018 r. o zmianie niektórych ustaw w celu zwiększenia udziału obywateli w procesie wybierania, funkcjonowania i kontrolowania niektórych organów publicznych wprowadziła do wszystkich trzech ustrojowych ustaw samorządowych. Ustawa ta przewiduje, iż zmieniane nią przepisy ustrojowych ustaw samorządowych stosuje się do kadencji organów jednostek samorządu terytorialnego następujących po kadencji, w czasie której niniejsza ustawa weszła w życie.

Ustawa nowelizującą zmieniła we wszystkich trzech ustrojowych ustawach samorządowych długość kadencji wydłużając ją do 5 lat. Tym samym organy jednostek samorządu terytorialnego wybierane w zaplanowanych na jesień tego roku wyborach samorządowych będą pełnić swoją kadencję przez 5 lat od dnia wyborów.

Limit kadencji

Jednocześnie ustawa nowelizująca wprowadziła istotne ograniczenia związane z kadencyjnością do ustawy Kodeks wyborczy. Zgodnie ze znowelizowanymi przepisami nie ma prawa wybieralności (biernego prawa wyborczego) w wyborach wójta w danej gminie (sic!) osoba, która została uprzednio dwukrotnie wybrana na wójta w tej gminie (sic!) w wyborach wójta zarządzonych na podstawie art. 474 § 1 (wyborach bezpośrednich). Przepis ten nie dotyczy wybrania na wójta, burmistrza lub prezydenta miasta przed dniem wejścia w życie ustawy nowelizującej. W konsekwencji dopiero nadchodząca kadencja organów jednostek samorządu terytorialnego rozpoczynająca się od dnia wyborów zaplanowanych na jesień bieżącego roku będzie pierwszą kadencją wliczaną do limitu wprowadzonego do Kodeksu wyborczego. Tym samym ograniczenia wynikające z przedmiotowego przepisu po raz pierwszy znajdą zastosowanie w wyborach samorządowych w 2028 roku, o ile do tego czasu nie zostaną zmienione.

Zdaniem autorów poselskiego projektu ustawy nowelizującej „Wprowadzenie ograniczenia w sprawowaniu urzędu wójta, burmistrza, prezydenta miasta ma na celu m.in. wykluczenie zjawisk niepożądanych. Takimi zjawiskami może być powstanie szerokorozumianych powiązań korupcjogennych, powstawanie grup interesów, niekoniecznie związanych z rozwojem gminy czy miasta. Wprowadzenie limitu dwóch kadencji spowoduje również usprawnienie pracy wójta, poprzez intensyfikację jego prac w okresie kadencji, w zakresie przeprowadzenia wszystkich zaplanowanych pomysłów na rozwój społeczności lokalnych. Limit dwóch kadencji pozwoli również na nadawanie nowych impulsów do rozwoju gmin i miast.”.

Argumenty w tym zakresie mają charakter wysoce dyskusyjny. Nie poparte są przy tym żadnymi konkretnymi danymi (dowodami). Jednocześnie niezmiennie aktualne pozostają zarzuty dotyczące niezgodności przyjętych w tym zakresie rozwiązań z przepisami Konstytucji RP (szerzej: M. Kiełbus, Głos w dyskusji na temat ograniczenia kadencyjności organów wykonawczych gmin).

Powyższe ograniczenie kadencyjności dotyczą tylko konkretnej gminy, w której dana osoba nie może pełnić funkcji wójta dłużej niż dwie kadencje. Nie ma przy tym znaczenia czy kadencje te będą następowały bezpośrednio po sobie czy też następować będzie pomiędzy nimi przerwa. Do limitu kadencji nie wlicza się także okresów czasowego pełnienia funkcji wójta na skutek decyzji Prezesa Rady Ministrów.

W konsekwencji osoba pełniąca funkcję wójta w danej gminie po upływie dwóch kadencji może starać się o wybór na taką samą funkcję w innej gminie, w tym w gminie bezpośrednio sąsiadującej. Nie ma także przeszkód, aby osoba sprawująca urząd wójta przez dwie kadencje po ich upływie znalazła zatrudnienie w urzędzie gminy np. na stanowisku zastępcy wójta.

Powyższe ograniczenia nie dotyczą innych organów samorządu terytorialnego. W szczególności nie znajdują one zastosowania do członków organów stanowiących jednostek samorządu terytorialnego (radnych), jak również członków organów wykonawczych powiatów i województw.

Wybory samorządowe w roku 2028 wykażą na ile przyjęte w powyższym zakresie rozwiązania okażą się skuteczne. Być może do tego czasu uda się ostatecznie rozwiać wątpliwości co do zgodności przedmiotowych przepisów z Konstytucją RP.

Zmiany zasad kadencyjności organów jednostek samorządu terytorialnego