16.08.2017


Służebność przesyłu w przypadku dzierżawy urządzeń przesyłowych gminy

KATEGORIA: Wokanda

Sąd Najwyższy w uchwale z dnia 13 kwietnia 2017 r. (sygn. III CZP 3/17) rozstrzygnął, czy właściciel nieruchomości może żądać ustanowienia służebności przesyłu na rzecz gminy, jeżeli urządzenia przesyłowe zostały oddane w dzierżawę przedsiębiorstwu wodociągowo-kanalizacyjnemu.

Problem z ustanowieniem służebności 

Z roszczeniem o ustanowienie służebności przesyłu na rzecz gminy wystąpili właściciele nieruchomości, przez którą przebiegają elementy składowe infrastruktury wodociągowej stanowiącej własność gminy. Okoliczności sprawy nie były jednak typowe. Gmina zadania własne w zakresie zbiorowego zaopatrzenia w wodę i zbiorowego odprowadzania ścieków wykonywała za pośrednictwem spółki prawa handlowego (spółki z ograniczoną odpowiedzialnością), której urządzenia przesyłowe zostały oddane do używania na podstawie umowy dzierżawy.

Sąd I instancji uznał, że w przywołanym przypadku gmina jest co prawda właścicielem urządzeń przesyłowych, nie ma jednak statusu przedsiębiorcy przesyłowego, a tym samym nie może być adresatem wniosku o ustanowienie służebności przesyłu. W konsekwencji wniosek właścicieli nieruchomości nie zasługuje w jego ocenie na uwzględnienie.

Postanowienie w tym przedmiocie zostało zaskarżone przez właścicieli nieruchomości. Podczas rozpoznawania apelacji sąd II instancji powziął poważne wątpliwości co do dopuszczalności ustanowienia służebności przesyłu i w związku z tym przedstawił Sądowi Najwyższemu do rozstrzygnięcia zagadnienie prawne, którego dotyczyła przywołana powyżej uchwała.

Podstawa prawna roszczenia

Podstawę roszczenia o ustanowienie służebności przesyłu stanowią przepisy kodeksu cywilnego. Nieruchomość można obciążyć na rzecz przedsiębiorcy, który zamierza wybudować lub którego własność stanowią urządzenia przesyłowe, prawem polegającym na tym, że przedsiębiorca może korzystać w oznaczonym zakresie z nieruchomości obciążonej, zgodnie z przeznaczeniem tych urządzeń (art. 3051 k.c.), przy czym w przypadku, gdy przedsiębiorca odmawia zawarcia umowy o ustanowienie służebności przesyłu, a jest ona konieczna do korzystania z urządzeń przesyłowych właściciel nieruchomości może żądać ustanowienia służebności przesyłu za odpowiednim wynagrodzeniem (art. 3052 § 2 k.c.).

W niniejszym stanie faktycznym konieczna była odpowiedź na pytanie, czy gmina na gruncie przywołanych przepisów powinna być traktowana jak przedsiębiorca również w przypadku, gdy zadania własne w zakresie zbiorowego zaopatrzenia w wodę i zbiorowego odprowadzania ścieków oraz świadczone w ich ramach usługi powierza spółce, oddając jej jednocześnie urządzenia przesyłowe do używania na podstawie umowy dzierżawy. Ustanowienie służebności przesyłu może bowiem nastąpić, jeżeli właścicielem urządzeń przesyłowych jest przedsiębiorca.

Koniec wątpliwości

Zgodnie z art. 7 ust. 1 pkt 3 stawy z dnia 8 marca 1990 r. o samorządzie gminnym zaspakajanie zbiorowych potrzeb wspólnoty należy do zadań własnych gminy, a zadania te obejmują m.in. sprawy wodociągów i zaopatrzenia w wodę, kanalizacji, usuwania i oczyszczania ścieków komunalnych, utrzymania czystości i porządku oraz urządzeń sanitarnych. Ponadto art. 3 ust. 1 ustawy z dnia 7 czerwca 2001 r. o zbiorowym zaopatrzeniu w wodę i zbiorowym odprowadzeniu ścieków (dalej jako: „u.z.z.w.”) zbiorowe zaopatrzenie w wodę i zbiorowe odprowadzanie ścieków jest zadaniem własnym gminy. W orzecznictwie Sądu Najwyższego ugruntowany jest natomiast pogląd, że działalność gminy, których celem jest zaspokajanie zbiorowych potrzeb ludności w drodze świadczenia usług powszechnie dostępnych, jest działalnością gospodarczą gminy[i].

Jednocześnie zdaniem Sądu Najwyższego nie ma podstaw do utożsamiania podmiotu, na rzecz którego może zostać ustanowiona służebność przesyłu, z przedsiębiorcą przesyłowym. Co prawda gmina realizując zadania własne za pośrednictwem utworzonej w tym celu spółki, nie jest przedsiębiorcą wodno-kanalizacyjnym w rozumieniu art. 2 pkt 4 u.z.z.w. (jest nim bowiem spółka). Nie ma jednak podstaw do twierdzenia, że brak możliwości traktowania gminy jako przedsiębiorcy wodociągowo-kanalizacyjnego skutkuje niemożnością przypisania jej przymiotu przedsiębiorcy na gruncie art. 3051 w zw. z art. 3052 § 2 k.c.

W uzasadnieniu do uchwały Sąd Najwyższy wprost wskazuje, że gmina jako osoba prawna, na którą nałożono obowiązek zaopatrzenia w wodę i odprowadzenia ścieków, jest przedsiębiorcą w znaczeniu podmiotowym. Ponadto spełnia również warunek potraktowania jej jako przedsiębiorcy w znaczeniu funkcjonalnym z uwagi na to, że przyłączyła infrastrukturę wodno-kanalizacyjną do swojej sieci, jest jej właścicielem i realizuje swoje zadania w zakresie zbiorowego zaopatrzenia w wodę i odprowadzenia ścieków udostępniając urządzenia przesyłowe przedsiębiorcy wodno-kanalizacyjnemu w rozumieniu art. 2 pkt 4 u.z.z.w.

Stwierdzenie, że gmina nie jest przedsiębiorcą, prowadziłoby do sytuacji sprzecznej z przepisami kodeksu cywilnego, powodując, że właściciel nieruchomości zostałby faktycznie pozbawiony ochrony własności. Nie miałby bowiem prawa wystąpienia z roszczeniem o ustanowienie służebności przesyłu oraz żądania zapłaty na jego rzecz odpowiedniego wynagrodzenia w związku z jej ustanowieniem.

Podsumowanie

Na skutek podjęcia przez Sąd Najwyższy przywołanej uchwały bezsporne pozostaje, że właściciel nieruchomości, na której znajduje się sieć wodociągowa, może żądać ustanowienia służebności przesyłu obciążającej tę nieruchomość na rzecz gminy będącej właścicielem tej sieci także wtedy, gdy gmina wydzierżawiła sieć przedsiębiorstwu wodociągowo-kanalizacyjnemu. Uchwała jest więc istotna z uwagi na rozstrzygnięcie wątpliwości dotyczących stosowania  art. 3051 w zw. z art. 3052 § 2 k.c. oraz mogących się na tym tle pojawić faktycznych problemów prawnych.

 


[i] Por. przywołane w uzasadnieniu do uchwały z dnia 13 kwietnia 2017 r. (sygn. III CZP 3/17) orzecznictwo Sądu Najwyższego, tj. uchwały Sądu Najwyższego z dnia 30 listopada 1992 r., III CZP 134/92, OSNC 1993, Nr 5, poz. 79; z dnia 9 marca 1993 r., III CZP 156/92, OSNC 1993, Nr 9, poz. 152; z dnia 14 maja 1995 r., III CZP 6/95, OSNC 1995, Nr 5, poz. 72; z dnia 13 stycznia 2006 r., III CZP 124/05, OSNC 2006, Nr 12, poz. 201; z dnia 6 sierpnia 1996 r., III CZP 84/96, OSNC 1996, nr 11, poz. 150; z dnia 11 października 1996 r., III CZP 110/96, OSNC 1997, Nr 2, poz. 17; z dnia 24 lipca 2013 r., III CZP 43/13, OSNC 2014, Nr 3, poz. 25; wyroki Sądu Najwyższego z dnia 10 kwietnia 2008 r., IV CSK 28/08, M. Prawn. 2008/10/507; z dnia 6 maja 2011 r., II CSK 409/10, nie publ.; z dnia 9 sierpnia 2012 r., V CSK 366/11, nie publ.; z dnia 10 maja 2013 r., I CSK 522/12, nie publ.; a ponadto uzasadnienie uchwały składu siedmiu sędziów Sądu Najwyższego z dnia 14 marca 1995 r., III CZP 6/95, OSNC 1995, Nr 5, poz. 72; wyroku Sądu Najwyższego z dnia 17 grudnia 2003 r., IV CK 288/02, OSNC 2005, Nr 1, poz. 15 oraz postanowienie Sądu Najwyższego z dnia 19 października 1999 r., III CZ 112/99, OSNC 2000, Nr 4, poz. 78.



Autor:
Ewa Skrzypczyńska

Radca prawny w Kancelarii Prawnej Dr Krystian Ziemski & Partners w Poznaniu, specjalizuje się w prawie cywilnym, ze szczególnym uwzględnieniem prawa zobowiązań


TAGI: Samorząd, Uchwała SN, Wodociągi i kanalizacja, Zadania własne,



Tekst pochodzi z portalu Prawo Dla Samorządu