Dnia 26 kwietnia 2017 r. do Sejmu trafił rządowy projekt nowego Prawa wodnego, które ma wejść w życie już 1 lipca 2017 r., który zakłada również nowe rozwiązania prawne w zakresie funkcjonowania jednostek samorządu terytorialnego.

Wniesiony do Sejmu rządowy projekt ustawy – Prawo wodne zakłada szereg niezwykle istotnych zmian w odniesieniu do obecnie obowiązującej (już od ponad 15 lat) regulacji w tym zakresie. Jak wskazują projektodawcy w jego uzasadnieniu, dotychczasowe zmiany ustawy – Prawo wodne nie wyeliminowały wszystkich problemów prawnych, w tym wynikających z niepełnej transpozycji prawa UE, a dodatkowo istotnie naruszyły jej spójność i uczyniły nieprzejrzystą. Dlatego też za opracowaniem nowego Prawa wodnego przemawiają zarówno względy formalne (§ 84 Zasad techniki prawodawczej), jak i względy merytoryczne, wskazujące na konieczność wprowadzenia odmiennych regulacji w wielu obszarach przedmiotu regulacji tej ustawy.

Likwidacja zarządów gospodarki wodnej

Obecnie obowiązujące przepisy ustawy – Prawo wodne w zakresie struktury prawno-organizacyjnej organów w zakresie gospodarki wodnej przewidują funkcjonowanie Prezesa Krajowego Zarządu Gospodarki Wodnej jako centralnego organu administracji rządowej właściwego w sprawach gospodarowania wodami, a w szczególności w sprawach zarządzania wodami oraz korzystania z wód, oraz dyrektorów regionalnych zarządów gospodarki wodnej jako organów administracji rządowej niezespolonej właściwych w sprawach gospodarowania wodami w regionie wodnym.

Zdaniem projektodawców, zakres kompetencji Prezesa Krajowego Zarządu Gospodarki Wodnej obecnie jest określony w ustawie – Prawo wodne bardzo szeroko, natomiast zakres uprawnień ministra właściwego do spraw gospodarki wodnej na tyle wąsko, że realny wpływ ministra, a co za tym idzie Rady Ministrów, na gospodarkę wodną jest zasadniczo ograniczony. Znacząco utrudnia to – zdaniem strony rządowej wnoszącej projekt – ministrowi właściwemu do spraw gospodarki wodnej możliwość efektywnej i skutecznej interwencji w przypadkach tego wymagających ze względu na realizację polityki Rady Ministrów w obszarze gospodarki wodnej oraz działalności inwestycyjnej w gospodarce wodnej. Dyrektor regionalnego zarządu gospodarki wodnej wykonuje zaś kompetencje zarówno na płaszczyźnie administracyjnej (stanowienie prawa miejscowego, wydawanie pozwoleń wodnoprawnych), jak i na płaszczyźnie zarządzania majątkiem Skarbu Państwa oraz prowadzi kluczowe procesy inwestycyjne w obszarze gospodarki wodnej. Połączenie w jednym organie dwóch rodzajów kompetencji o zupełnie odmiennym charakterze niekorzystnie oddziałuje na efektywność, skuteczność oraz terminowość działań podejmowanych w ich zakresie.

Mając powyższe na uwadze, zdaniem projektodawców niezbędnym jest zastąpienie powyższych organów nowym, a przy tym sprawniejszym, co jednocześnie zapewni realną i efektywną władzę wodną i wpływ ministra właściwego do spraw gospodarki wodnej oraz podległych mu organów na wszystkie decyzje dotyczące gospodarki wodnej, w tym w szczególności planowania w gospodarowaniu wodami, ochrony wód oraz system zgód wodnoprawnych.

Czego dotyczą nowe regulacje prawne?

Jak wskazuje się w uzasadnieniu do projektu nowego Prawa wodnego, w jego treści należy wyróżnić następujące podstawowe obszary projektowanych zmian w odniesieniu do obowiązującego stanu prawnego:

1. zmiana struktury prawno-organizacyjnej organów administracji publicznej właściwych w sprawach gospodarowania wodami;
2. systemowe rozwiązanie problemu niedofinansowania zadań z zakresu gospodarki wodnej (zbudowanie systemu usług wodnych opartego na zasadzie zwrotu kosztów usług wodnych i korzystaniu z wód poza zwykłym lub powszechnym korzystaniem);
3. zapewnienie komplementarności w polityce opłat za wodę, z uwzględnieniem zasady „zwrotu kosztów za usługi wodne”, wynikającej z uzupełnienia transpozycji artykułu 9 Ramowej Dyrektywy Wodnej, będącej odpowiedzią na warunki ex ante z załącznika IV do projektu rozporządzenia ogólnego KE dotyczącego polityki spójności, które Polska musi spełnić przez likwidację zwolnień z obowiązku uiszczania opłat za korzystanie ze środowiska z tytułu m.in. poboru wody, zrzutu ścieków i pozostałych usług wodnych;
4. zapewnienie skutecznego i efektywnego nadzoru ministra właściwego do spraw gospodarki wodnej nad gospodarką wodną, w tym nad systemem administracyjnym gospodarowania wodami oraz systemem gospodarczego korzystania z wód.

Nowa państwowa osoba prawna – Wody Polskie

Jak już zostało wskazane, projektodawcy proponują zmianę dotychczasowej struktury organów administracji publicznej właściwych w sprawach gospodarowania wodami poprzez zniesienie Prezesa Krajowego Zarządu Gospodarki Wodnej i przekształcenie urzędu obsługującego ten organ (Krajowego Zarządu Gospodarki Wodnej) w jednostkę organizacyjną państwowej osoby prawnej – Państwowego Gospodarstwa Wodnego Wody Polskie, zwanego dalej „Wodami Polskimi”, wraz ze strukturą organizacji wewnętrznej. Równocześnie nastąpić ma także zniesienie 7 dyrektorów regionalnych zarządów gospodarki wodnej jako organów administracji rządowej niezespolonej właściwych w sprawach gospodarowania wodami w regionach wodnych oraz przekształcenie 7 regionalnych zarządów gospodarki wodnej jako urzędów administracji rządowej niezespolonej zapewniających obsługę dyrektorów regionalnych zarządów gospodarki wodnej w jednostki organizacyjne Wód Polskich.

Nowe regulacje dotyczące jednostek samorządu terytorialnego

Rządowy projekt ustawy – Prawo wodne zakłada również wprowadzenie nowych regulacji prawnych w zakresie umożliwienia jednostkom samorządu terytorialnego (JST) partycypację w kosztach inwestycji prowadzonych na wodach będących własnością Skarbu Państwa oraz w kosztach utrzymywania tych wód. Jak wskazują projektodawcy, nowe regulacje mają regulacja umożliwić JST ponoszenie części kosztów inwestycji prowadzonych w szczególności w zakresie ochrony przed powodzią. Proponuje się, aby zgodnie z przepisami nowego Prawa wodnego ochrona przed powodzią była zadaniem Wód Polskich oraz organów administracji rządowej i samorządowej, niemniej – na co wskazuje strona rządowa w uzasadnieniu – art. 7 ust. 1 pkt 14 ustawy o samorządzie gminnym stanowi, że sprawy bezpieczeństwa obywateli oraz ochrony przeciwpowodziowej należą do zadań własnych gminy. Pomimo tego przepisu, w praktyce nierzadko zdarza się, że regionalne izby obrachunkowe kwestionują wydatki JST na wsparcie inwestycji przeciwpowodziowych na wodach Skarbu Państwa i orzekają o nieważności uchwał, w których jednostki samorządu terytorialnego zabezpieczają środki w tym zakresie. Proponowane zmiany mają zakończyć wątpliwości w tym zakresie.

Podsumowanie

Obejmujący 570 artykułów projekt nowego Prawa wodnego, oprócz zastąpienia obecnie obowiązującej ustawy – Prawo wodne, zakłada również zmiany w aż 43 innych ustawach (m.in. w ustawie o zbiorowym zaopatrzeniu w wodę i zbiorowym odprowadzaniu ścieków m.in. w zakresie definicji ścieków, ścieków komunalnych i ścieków przemysłowych. Biorąc pod uwagę tak obszerną materię wprowadzającą szereg nowych, a przy tym rewolucyjnych rozwiązań, zaskakujące jest wskazanie proponowanego terminu wejścia w życie nowej ustawy, w swojej zasadniczej części, na dzień 1 lipca 2017 r.

Jednocześnie proponuje się, aby z dniem następującym po dniu ogłoszenia weszły w życie przede wszystkim przepisy dokonujące transpozycji dyrektywy 91/676/EWG z dnia 12 grudnia 1991 r. dotyczącej ochrony wód przed zanieczyszczeniami powodowanymi przez azotany pochodzenia rolniczego, w szczególności przewidujące wprowadzenie na terenie całego kraju jednego programu działań. Jak wynika z uzasadnienia projektu nowego Prawa wodnego, określenie tak szybkiego terminu wejścia w życie tych przepisów jest uzasadnione orzeczeniem Trybunału Sprawiedliwości Unii Europejskiej wskazującym na niewypełnienie przez Polskę zobowiązań wynikających z dyrektywy 91/676/EWG z dnia 12 grudnia 1991 r. dotyczącej ochrony wód przed zanieczyszczeniami powodowanymi przez azotany pochodzenia rolniczego. Zdaniem projektodawców, ważny interes państwa wymaga więc natychmiastowego wejścia w życie tej części ustawy, a zasady demokratycznego państwa prawnego nie stoją temu na przeszkodzie.

Z dniem następującym po dniu ogłoszenia mają wejść w życie także przepisy dotyczące pełnomocnika do spraw organizacji Wód Polskich oraz przepisy regulujące materię stosunku pracy pracowników, którzy zasilą kadry Wód Polskich. W tej kwestii szybkie wejście w życie przepisów projektodawcy uzasadniają koniecznością przeprowadzenia procesu organizacji Wód Polskich oraz dokonania przeniesień pracowników w taki sposób, aby z dniem wejścia w życie ustawy Wody Polskie rozpoczęły wykonywanie obowiązków ustawowych.

Część przepisów nowego Prawa wodnego proponuje się również, aby weszła w życie dopiero z dniem 1 lipca 2019 r. – są to przepisy wprowadzające obowiązek stosowania przez podmioty korzystające z usług wodnych przyrządów pomiarowych umożliwiających pomiar ilości pobieranych wód oraz ilości i temperatury ścieków wprowadzanych do wód lub do ziemi oraz przepisy określające docelową wysokość górnych jednostkowych stawek opłat za usługi wodne za pobór wód. W tym zakresie – zdaniem projektodawców – 2-letni okres vacatio legis pozwoli podmiotom dostosować się do nowej sytuacji prawnej, a Wodom Polskim wyposażyć podmioty w przyrządy pomiarowe.

Uzasadnienie do projektu nowego Prawa wodnego nie zawiera natomiast jakichkolwiek argumentów przemawiających za tak szybkim (tj. już z dniem 1 lipca 2017 r., a więc niewiele ponad 2 miesiące po wniesieniu projektu do Sejmu) wejściem całej ustawy w życie. Dla porównania wskazać tylko należy, że równie istotny, lecz zdecydowanie mniej obszerny projekt nowelizacji Kodeksu postępowania administracyjnego procedowany był przez skierowaniem podjętej ustawy do podpisu Prezydenta RP w obu izbach Parlamentu przez prawie 4 miesiące, a między wniesieniem projektu do Sejmu, a jego proponowanym terminem wejścia w życie było ponad 5 miesięcy.