W praktyce stosowania przepisów ustawy o dostępie informacji publicznej szereg wątpliwości budzi możliwość żądania przez organy administracji publicznej informacji w trybie tej ustawy.

Zgodnie z art. 61 ust. 1 Konstytucji RP obywatel ma prawo uzyskiwania informacji o działalności organów władzy publicznej oraz osób pełniących funkcje publiczne. Prawo to obejmuje również uzyskiwanie informacji o działalności organów samorządu gospodarczego i zawodowego, a także innych osób oraz jednostek organizacyjnych w zakresie, w jakim wykonują one zadania władzy publicznej i gospodarują mieniem komunalnym lub majątkiem Skarbu Państwa.

Kluczową regulacją będącą rozwinięciem powyższego prawa jest ustawa z dnia 6 września 2001 r. o dostępie do informacji publicznej [dalej: u.d.i.p.]. Powołany przepis art. 61 ust. 1 Konstytucji RP kształtuje dostęp do informacji publicznej jako prawo obywatelskie, natomiast ustawa o dostępie od informacji publicznej w art. 2 ust. 1 dostęp do informacji publicznej przyznaje „każdemu”. Z tego względu kwestia ustalenia kręgu podmiotów uprawnionych do uzyskiwania informacji publicznej była wielokrotnie przedmiotem rozważań sądów administracyjnych oraz doktryny. Szczególną uwagę poświęcono wykładni pojęcia „każdy”.

W orzecznictwie wskazuje się, że użyty w art. 2 ust. 1 u.d.i.p. zwrot „każdy” należy rozumieć jako każdy człowiek (osoba fizyczna) lub podmiot prawa prywatnego (tak m.in.: wyrok Naczelnego Sądu Administracyjnego z dnia 30 stycznia 2014 r., sygn. I OSK 1982/13, CBOSA).

Jednocześnie sądy zauważają, że celem ustawy o dostępie do informacji publicznej jest informowanie obywateli o stanie „spraw publicznych”, a nie zdobywanie przez organy administracji publicznej informacji od innych podmiotów. Tak więc, biorąc pod uwagę cel i sens ustawy o dostępie do informacji publicznej, przyjętej przecież dla urzeczywistnienia idei transparentności władzy publicznej, należy wskazać, iż sformułowanie „każdy” oznacza każdego człowieka lub podmiot prawa prywatnego (tak m.in.: postanowienie Wojewódzkiego Sądu Administracyjnego w Warszawie z dnia 18 lutego 2010 r., sygn. II SAB/Wa 197/09, CBOSA).

Sądy administracyjne podkreślają również, że przy dokonywaniu wykładni użytego w art. 2 ust. 1 u.d.i.p. pojęcia „każdy” należy wziąć pod uwagę przede wszystkim cel przepisów dotyczących dostępu do informacji publicznej. Z uzasadnienia do poselskiego projektu ustawy o dostępie do informacji publicznej wynika, że celem tym jest zapewnienie swego rodzaju „społecznej kontroli” nad organami władzy publicznej, transparentności działania tych organów i zapewnienie aktualnej wiedzy o stanie państwa, samorządów i instytucji publicznych oraz ich majątku (patrz: druk nr 2094 z dnia 30 czerwca 2000 r. Sejmu RP III Kadencji).

Analiza orzecznictwa prowadzi także do konkluzji, że prawo do informacji o działalności władz jest ważnym elementem kontroli opinii publicznej nad działalnością podmiotów, którym powierzono wykonywanie zadań publicznych. Tym samym, użyty w art. 2 ust. 1 ustawy termin „każdy”, nie może odnosić się do organów administracji publicznej, gdyż celem ustawy jest zapewnienie dostępu do informacji o stanie spraw publicznych, a nie umożliwienie organom administracji pozyskiwania informacji od innych podmiotów publicznych lub podmiotów realizujących zadania publiczne czy też dysponujących majątkiem publicznym (tak: wyrok Wojewódzkiego Sądu Administracyjnego w Gdańsku z dnia 5 listopada 2014 r., sygn. II SA/Gd 589/14, CBOSA). Takie rozumienie wskazanego pojęcia potwierdza także stanowisko Trybunału Konstytucyjnego, zaprezentowane w wyroku z dnia 25 maja 2009 r., o sygn. akt SK 54/08.

W związku z powyższym, stwierdzić należy, że użyte w art. 2 ust. 1 u.d.i.p. szerokie pojęcie „każdy” wprowadzające zasadę powszechności w zakresie dostępu do informacji publicznej zostało ograniczone w drodze wykładni zastosowanej w orzecznictwie sądów administracyjnych. Wyłączenie organów administracji publicznej z kręgu podmiotów uprawnionych do uzyskiwania informacji w trybie u.d.i.p. prowadzi do wniosku, że prawo dostępu do informacji publicznej przysługuje jedynie obywatelowi i podmiotowi prawa prywatnego, a więc tylko tym, którzy pozostają poza strukturą organów władzy publicznej dysponujących informacją publiczną (tak m.in.: wyrok Wojewódzkiego Sądu Administracyjnego w Gliwicach z dnia 17 lipca 2014 r., sygn. IV SA/Gl 546/14, CBOSA).

Również w doktrynie podkreśla się, że przepisy ustawy o dostępie do informacji publicznej nie są narzędziem prawnym, które ma służyć organom administracji publicznej do wzajemnego przekazywania informacji. W takiej bowiem sytuacji mają zastosowanie przepisy konstytucyjne oraz administracyjne przepisy ustrojowe. Natomiast ustawa o dostępie do informacji publicznej służy społecznej kontroli władzy publicznej przez społeczeństwo (P. Szustakiewicz, Glosa do postanowienia Naczelnego Sądu Administracyjnego z dnia 28 października 2009 r., sygn. akt I OSK 508/09, „Ius Novum” 2010 r., nr 2, s. 197).

Na marginesie wskazać należy, że ograniczenie polegające na uniemożliwieniu organom władzy publicznej korzystania z u.d.i.p. nie ma w praktyce większego znaczenia. Nie istnieją bowiem żadne przeszkody, by z odpowiednim wnioskiem o udostępnienie informacji zwrócił się pracownik urzędu jako osoba prywatna. W takiej sytuacji organy będące w posiadaniu informacji publicznej będą miały obowiązek jej udostępnienia.

Podsumowując powyższe rozważania, należy wskazać, iż organom administracji publicznej nie przysługuje uprawnienie do żądania od innego podmiotu informacji publicznej, bowiem nie mieszczą się one w kategorii podmiotów uprawnionych do złożenia wniosku o jej udostępnienie, o których mowa w art. 2 ust. 1 u.d.i.p. To z kolei powoduje, iż nie mają one także interesu prawnego do złożenia skargi do sądu administracyjnego na bezczynność podmiotów zobowiązanych do udostępnienia informacji publicznej.