Ministerstwo Spraw Wewnętrznych i Administracji, prowadząc wstępne prace związane z ograniczeniem ilości kadencji organów wykonawczych w samorządach terytorialnych wyklucza powołanie Komisji Kodyfikacyjnej Prawa Samorządu Terytorialnego.

Od kilku lat środowiska samorządowe konsekwentnie postulują o powołanie Komisji Kodyfikacyjnej Prawa Samorządu Terytorialnego, która miałaby być ośrodkiem, w którym eksperci w sposób planowy i skoordynowany będą prowadzić prace analityczno-koncepcyjne dotyczące prawa samorządowego. Ich wyniki pozwolić mają na przygotowanie całościowego projektu zmian w tej dziedzinie prawa.

Temat powołania tego typu Komisji był wielokrotnie opisywany na łamach naszego Portalu (por. M. Kiełbus, Czemu ma służyć Komisji Kodyfikacyjna Prawa Samorządowego?; A. Kudra, M. Kiełbus, Inicjatywa ustawodawcza powołania Komisji Kodyfikacyjnej Prawa Samorządowego). Problematyka ta była także opisywana przez naszych Autorów na łamach innych czasopism samorządowych (por. K.M. Ziemski, M. Kiełbus, O potrzebie powołania Komisji Kodyfikacyjnej Prawa Samorządowego, Pismo Samorządu Terytorialnego WSPÓLNOTA 21/2013).

Pomimo upływu lat temat ten nadal pozostaje aktualny, o czym świadczyć może chociażby Stanowisko XXX Zgromadzenia Ogólnego Związku Gmin Wiejskich RP w sprawie powołania Komisji Kodyfikacyjnej Prawa Samorządu Terytorialnego podjęte w dniu 19 kwietnia 2016 roku w Warszawie. Odwołując się w nim do wcześniejszych stanowisk (w tym stanowiska z października 2015 roku) podkreślono konieczność pogłębionej analizy i dyskusji na temat obowiązującego prawodawstwa dotyczącego samorządu terytorialnego. Jednocześnie przedstawiciele gmin wiejskich wskazali, iż podejmowane w ostatnim okresie inicjatywy ustawodawcze dotyczące ustrojowego prawa samorządowego – bez względu na podmioty je inicjujące – cechowały się brakiem systemowego i kompleksowego charakteru. W ich ocenie próba wybiórczego punktowego rozwiązania przez ustawodawcę doraźnych problemów może skutkować powstaniem całego szeregu kolejnych wątpliwości i niejasności co do ustroju samorządów. Powyższe problemy, w świetle nowej kadencji parlamentu oraz zapowiedzi zmian ustrojowych, potwierdzają w ocenie ZGW RP, konieczność powołania Komisji Kodyfikacyjnej Prawa Samorządu Terytorialnego. Komisja ta – jak wynika ze stanowiska ZGW RP – powinna mieć charakter apolityczny i składać się z wybitnych przedstawicieli nauki i praktyki z zakresu prawa samorządowego. Jednocześnie jej usytuowanie w strukturze władzy publicznej powinno gwarantować jej możliwie największą niezależność.

Podczas tego samego Zgromadzenia Ogólnego Związku Gmin Wiejskich RP podjęto także stanowisko w sprawie ograniczenia ilości kadencji organów wykonawczych w samorządach terytorialnych, które związane jest z zapowiedziami ze strony niektórych polityków dotyczącymi podjęcia prac legislacyjnych w tym zakresie. Problematyka ta została także ujęta w planie prac sejmowej podkomisji stałej do spraw ustroju samorządu terytorialnego. ZGW RP wyraził w swoim stanowisko zdecydowany sprzeciw wobec tego typu inicjatyw, które w jego ocenie godzą w suwerenność wspólnot samorządowych. W stanowisko podkreślono, iż tego typu inicjatywa zdaje się mieć wyłącznie polityczne podłoże i nie wnosi nic w kwestii rozwiązywania problemów samorządowych. Ma ona także charakter fragmentaryczny, oderwany od całości rozwiązań systemowych – w tym od uregulowania wzajemnych relacji pomiędzy organami stanowiącymi a wykonawczymi w jednostkach samorządu terytorialnego. Związek Gmin Wiejskich podkreślił przy tym, iż rzekome zarzuty pod adresem środowisk samorządowych związane z brakiem ograniczenia dopuszczalnej ilości kadencji nie zostały nigdy potwierdzono, zarówno wynikami kontroli prowadzonymi przez właściwe organy Państwa, jak i wynikami badań naukowych. Stanowisko Związku Gmin Wiejskich w tym zakresie zostało zakończone apelem do Prezydenta RP, Parlamentu i Rządu RP „o niepodejmowanie zbyt pochopnych decyzji godzących w prawa wyborcze oraz o zaniechanie politycznych manipulacji w zakresie kadencyjności organów wykonawczych samorządu terytorialnego”.

Do obu ww. stanowisk XXX Zgromadzenia Ogólnego Związku Gmin Wiejskich RP odniosło się Ministerstwo Spraw Wewnętrznych i Administracji, które w chwili obecnej w głównej mierze odpowiedzialne jest za sprawy samorządowe. W piśmie z dnia 1 czerwca 2016 roku, podpisanym przez Pana Sebastiana Chwałka – podsekretarza stanu w MSWiA – wskazano, iż obecnie dyskusja na temat obowiązującego prawodawstwa samorządu terytorialnego toczy się na forum sejmowej Komisji Samorządu terytorialnego i Polityki Regionalnej (której plan przewiduje m.in. dokonanie oceny funkcjonowania samorządu terytorialnego) oraz w ramach Komisji Wspólnej Rządu i Samorządu Terytorialnego (oraz jej zespołów problemowych). W ocenie MSWiA są to wystarczające gremia do tego by zapewnić właściwy poziom merytorycznej debaty na temat sytuacji samorządu terytorialnego. W konsekwencji Ministerstwo uznało, iż brak jest konieczności powoływania kolejnej komisji o tożsamym zakresie działania. Odnosząc się do stanowiska ZGW RP w sprawie kadencyjności MSWiA wskazało, iż „prowadzone są obecnie wstępne prace, w wyniku których – z uwagi na możliwość eliminacji powstających w niektórych organach samorządu terytorialnego dysfunkcji mogących zakłócać mechanizmy demokratyczne umożliwiające społeczeństwu udział w sprawowaniu władzy – zapewne okażę się zasadnym przygotowanie przepisów normujących kwestię ograniczenia liczby kadencji w organach jednostek samorządu terytorialnego”.

Odnosząc się do powyższego stanowiska MSWiA należy z żalem odnotować, iż dowodzi ono całkowitego niezrozumienia instytucji komisji kodyfikacyjnych, których cel funkcjonowania i zakres zadań znacząco różni się od komisji (i podkomisji) sejmowych oraz Komisji Wspólnej Rządu i Samorządu Terytorialnego. Każde z tych gremiów ma swoje odrębne zadania i cele oraz specyfikę funkcjonowania. Zarówno w przypadku komisji sejmowych, jak i KWRiST, zadania te skupiają się wokół problematyki bieżącej, która znacząco utrudnia (o ile nie uniemożliwia) prowadzenie prac nad reformami systemowymi o charakterze długoterminowym. Jednocześnie stanowisko MSWiA wpisuje się w generalne stanowisko obecnej większości parlamentarnej i powiązanej z nią administracji rządowej, która wyrażą negatywne stanowisko wobec komisji kodyfikacyjnych. Odnosząc się natomiast do problematyki ograniczenia kadencyjności należy mieć nadzieję, iż stanie się ona jak najszybciej przedmiotem jawnej i transparentnej dyskusji z udziałem wszystkich zainteresowanych środowisk i ekspertów. Reformy – zwłaszcza o charakterze systemowo-ustrojowym – nie mogą być zaskoczeniem dla społeczeństwa i od jak najwcześniejszego etapu winny być przygotowywane w sposób jawny, tak aby możliwa była rzetelna i merytoryczna dyskusja. Tylko taki proces procedowania zmian w prawie samorządowym może przyczynić się do poprawy jego jakości i spójności.