Kwestia konieczności podawania w oświadczeniach majątkowych składanych m.in. przez radnych informacji o wysokości dochodów małżonka wywołuje w praktyce wiele kontrowersji.

Zgodnie z art. 24h ustawy z dnia 8 marca 1990 r. o samorządzie gminnym (tekst jedn. Dz. U. z 2013 r. poz. 594 z późn. zm.) [dalej: u.s.g.] osoby pełniące określone funkcje w strukturach samorządowych, w tym radni oraz wójtowie i ich zastępy, są obowiązani do składania oświadczeń o swoim stanie majątkowym.

Radni pozostający w trakcie trwania kadencji w związku małżeńskim, o ile nie ustanowili małżeńskiej rozdzielności majątkowej, zobowiązani są podać w oświadczeniu majątkowym podać zarówno informacje dotyczące ich majątku odrębnego, jak i majątku objętego małżeńską wspólnością majątkową. Zakresem przedmiotowym oświadczeń majątkowych nie są zatem objęte składniki majątkowe należące do majątku odrębnego współmałżonka osoby składającej oświadczenie majątkowe.

Podkreślić należy, iż zgodnie z art. 31 § 1 ustawy z dnia 25 lutego 1964 r. – Kodeks rodzinny i opiekuńczy (tekst jedn. Dz. U. z 2012 r. poz. 788 z późn zm.) [dalej: k.r.o.] z chwilą zawarcia małżeństwa powstaje między małżonkami z mocy ustawy wspólność majątkowa obejmująca przedmioty majątkowe nabyte w czasie jej trwania przez oboje małżonków lub przez jednego z nich. Przykładowy katalog dóbr majątkowych wchodzących w skład majątku wspólnego małżonków zawarty został w art. 31 §2. k.r.o. W katalogu zawartym w tym przepisie znajduje się m.in. pobrane wynagrodzenie za pracę i dochody z innej działalności zarobkowej każdego z małżonków. Co więcej wspomniany wyżej przepis art. 31 §1 k.r.o. wyraźnie wskazuje, że jedynie przedmioty majątkowe nieobjęte wspólnością ustawową należą do majątku osobistego każdego z małżonków. Enumeratywne wyliczenie składników stanowiących majątek odrębny każdego z małżonków wymienione zostały w przepisie art. 33 k.r.o. W katalogu tym nie wymieniono wynagrodzenia za pracę, co jak się wydaje ostatecznie przesądza o tym, że wchodzi ono w skład majątku wspólnego małżonków.

Na gruncie powyższych przepisów w praktyce formułowane są wątpliwości, czy w oświadczeniu majątkowym należy podać informacje o wysokości wynagrodzenia małżonka. Pobieżna analiza przedmiotowego zagadnienia może skłaniać do tezy, iż osoby zobligowane do składania oświadczeń majątkowych muszą uwzględnić w nich także informacje o wysokości dochodów za pracę wykonywaną przez małżonka. Ku takiemu rozstrzygnięciu omawianego problemu skłania się także cześć piśmiennictwa, zauważając, że „wskazuje na to sama konstrukcja art. 31 § 2 k.r.o., która zwierając przykładowe wyliczenie składników majątkowych tworzących majątek wspólny, już w pierwszym punkcie wymienia pobrane wynagrodzenie za pracę każdego z małżonków, czyli także małżonka osoby składającej oświadczenie majątkowe”[1]. W związku z tym jak wskazują zwolennicy tej tezy należy przyjąć, iż skoro „w skład majątku wspólnego małżonków (w razie braku odmiennych majątkowych umów małżeńskich) wchodzi pobrane wynagrodzenie za pracę. Oświadczenie majątkowe dotyczy wynagrodzeń i honorariów już pobranych, są to więc kwoty objęte wspólnością majątkową małżeńską i jako takie powinny zostać umieszczone w punkcie VIII oświadczenia”[2]. Co jednak ważne punkt VIII oświadczenia majątkowego nie wskazuje wprost na konieczność ujawnienia wysokości zarobków małżonka, jest on bowiem zatytułowany „Inne dochody osiągane z tytułu zatrudnienia lub innej działalności zarobkowej lub zajęć, z podaniem kwot uzyskiwanych z każdego tytułu”.

Zwolennicy tezy o konieczności wykazywania w oświadczeniu majątkowym wysokości dochodów małżonka wskazują zatem, że brzmienie przywoływanych przepisów k.r.o. oraz u.s.g. jednoznacznie przemawia za istnieniem takiego obowiązku, a przełamywanie w drodze wykładni funkcjonalnej i systemowej jednoznacznego wyniku wykładni językowej jest w tym wypadku nieuprawnione.

Nie jest to jednak jedyne funkcjonujące w piśmiennictwie stanowisko odnośnie poruszanego problemu. Warto w tym miejscu zauważyć bowiem, że część autorów wskazuje, iż ujawnienie informacji o wysokości wynagrodzenia małżonka w oświadczeniu majątkowym składanym m. in. przez radnych nie jest obligatoryjne.

Autorzy będący zwolennikami takiego stanowiska wskazują, że bazując na założeniu o racjonalności prawodawcy należy wskazać, że obowiązek wskazania wysokości dochodów małżonka, gdyby istniał byłby wyrażony wprost w przepisach ustawy. Natomiast zarówno sama treść ww. przepisów, jak i wzory oświadczenia majątkowego wyraźnie wskazują, że jest to oświadczenie zawierające dane zobligowanego podmiotu, a nie np. „oświadczenie o dochodach rodziny”[3].

Podobne stanowisko zajęło także Ministerstwo Spraw Wewnętrznych w piśmie z dnia 25 stycznia 2010 r. stanowiącym odpowiedź na interpelacje poselską nr 13720. Swoje stanowisko Ministerstwo argumentuje po pierwsze tym, że w art. 24h ust. 1 pkt 2 u.s.g. znajduje się obowiązek podawania informacji o dochodach osiąganych z określonych źródeł jedynie przez osobę zobligowaną do złożenia oświadczenia majątkowego. Jak wskazuje Ministerstwo z przepisu tego w żaden sposób nie wynika, że w oświadczeniu należy zawrzeć także informację o dochodach osiąganych przez małżonka osoby zobligowanej do złożenia oświadczenia.

Po drugie Ministerstwo wskazuje, że zgodnie z przepisem art. 24h ust. 2 u.s.g., osoba składająca oświadczenie majątkowe ma obowiązek określić w nim przynależność poszczególnych składników majątkowych, dochodów i zobowiązań do majątku odrębnego i majątku objętego małżeńską wspólnością majątkową. Zdaniem Ministerstwa we wskazanym przepisie określenie „dochody” obejmuje jedynie dochody własne, a osoba składająca oświadczenie majątkowe ma obowiązek określić, które z jej dochodów własnych wchodzą w skład majątku wspólnego, a które w skład jej majątku odrębnego.

Trzecim argumentem przemawiającym za stanowiskiem Ministerstwa jest fakt, że w przepisie art. 24h ust. 3 u.s.g. wskazane jest wyraźnie, że oświadczenie składane jest wraz z kopią zeznania o wysokości osiągniętego dochodu w roku podatkowym (PIT) za rok poprzedni i jego korektą. Przepis ten nie mówi zatem o konieczności przedstawienia kopii zeznania małżonka, co jednak w przypadku skorzystania z możliwości wspólnego rozliczania się małżonków siłą rzeczy będzie miało miejsce poprzez dołączenie do oświadczenia majątkowego wspólnego zeznania podatkowego.

Ministerstwo wskazuje w swoim stanowisku także argumenty natury systemowej podnosząc, że w art. 24h ust. 1 pkt 1 u.s.g. wskazuje się, że oświadczenie majątkowe powinno zawierać także m.in. dane o prowadzonej przez osobę składającą oświadczenie działalności gospodarczej. Jak zauważa Ministerstwo u.s.g., niezależnie od obowiązku złożenia oświadczenia o swoim stanie majątkowym, nakłada w przepisie art. 24j, na ten sam krąg osób, obowiązek złożenia oświadczenia o działalności gospodarczej prowadzonej przez ich małżonka, w przypadku gdy działalność ta wykonywana jest na terenie gminy, w której osoba obowiązana do złożenia oświadczenia pełni określoną funkcję. Ministerstwo wnioskuje zatem, że fakt, iż ustawodawca przewidział obowiązek składania odrębnego oświadczenia o działalności gospodarczej małżonka, wydaje się świadczyć o tym, iż w oświadczeniu majątkowym, należy zawrzeć informacje o dochodach własnych jedynie osoby składającej oświadczenie, nie ma natomiast obowiązku zawierania informacji o dochodach małżonka.

W odpowiedzi na interpelacje nr 13720 Ministerstwo Spraw Wewnętrznych przedstawia, zatem liczne argumenty zarówno natury funkcjonalnej, jak i systemowej popierające tezę, że ujawnianie informacji o wysokości wynagrodzenia małżonka w oświadczeniu majątkowym nie jest obligatoryjne. Przemawiają za tym także względy natury praktycznej. We wzorach oświadczeń majątkowych ustalanych przez Prezesa Rady Ministrów brak jest bowiem punktu, w którym należałoby wpisać informację o wysokości dochodów współmałżonka. Znajduję się w nich jedynie wspomniany już wyżej punkt VIII zatytułowany „Inne dochody osiągane z tytułu zatrudnienia lub innej działalności zarobkowej lub zajęć, z podaniem kwot uzyskiwanych z każdego tytułu”. Takie skonstruowanie tytułu tego punktu wyraźnie sugeruje jednak, że chodzi o dochody osiągnięte przez samego składającego oświadczenie majątkowe nie zaś przez jego małżonka.

Jako dodatkowy argument przemawiający za brakiem obowiązku ujawniania wysokości dochodu małżonka w oświadczeniu majątkowym należy wskazać także konieczność respektowania prawa do prywatności małżonka osoby zobligowanej do złożenia oświadczenia. Nie ulega wątpliwości, co znajduje także potwierdzenie w orzecznictwie Trybunału Konstytucyjnego (zob. np. wyrok TK z dnia 24 czerwca 1997 r. o sygn. K 21/96), że informacje o sytuacji majątkowej każdego obywatela należą do jego prywatnej sfery życia. Nie ulega przy tym także wątpliwości, na co zresztą także wskazywał sam Trybunał m.in. w uchwale z dnia 13 kwietnia 1994 r., że sprawowanie służby publicznej wiąże się m.in. z koniecznością przyjęcia dodatkowych obowiązków, od których wolni są pozostali obywatele. Przejawem takiego dodatkowego obowiązku, który w pewnym stopniu ogranicza prawo do prywatności jest właśnie m.in. obowiązek składania oświadczeń majątkowych. Wątpliwości może jednak budzić takie interpretowanie przepisów antykorupcyjnych, które prowadziłoby do ujawniania tak wrażliwych danych jak wysokość dochodu nie tylko przez osoby pełniące funkcje publiczne, ale także przez ich małżonków, które pozostają osobami prywatnymi.

Nie ulega jednak wątpliwości, że jeżeli dochody osiągnięte przez małżonka wpływają na stan majątkowy osoby, która składa oświadczenie majątkowe w stopniu, który należy w oświadczeniu ujawnić, wtedy konieczne jest ich wykazanie w konkretnej rubryce formularza. Np., jeżeli wynagrodzenie małżonka zasili wspólne oszczędności, wtedy kwota ta musi zostać wpisana w rubryce dotyczącej zgromadzonych środków pieniężnych. Na takim stanowisku stoi również Ministerstwo Spraw Wewnętrznych, które w omawianej wyżej odpowiedzi na interpelacje nr 13720 wskazuje, że „oświadczenie majątkowe powinno zawierać informacje m.in. o zasobach pieniężnych oraz o mieniu ruchomym o wartości powyżej 10 000 zł, wchodzących w skład majątku wspólnego małżonków, zatem w ten sposób pośrednio możliwe jest przynajmniej przybliżone ustalenie dochodów małżonka”.

Podsumowując, kwestia wykazywania w oświadczeniach majątkowych informacji dotyczących wysokości wynagrodzenia za prace małżonka pozostaje kwestią niejasną. Wydaje się jednak, iż względy funkcjonalne, systemowe oraz praktyczne przemawiają, za tezą, iż nie jest to obligatoryjne. Innymi słowy osoba zobowiązana do złożenia oświadczenia majątkowego może podać przedmiotowe dane, lecz nie musi tego czynić. Nie ulega natomiast wątpliwości, iż w oświadczeniu majątkowym składanym przez osoby do tego zobligowane musi znaleźć się informacja o wszystkich środkach pieniężnych zgromadzonych na kontach małżonków, a także innym mieniu ruchomym, o ile jego wartość przekracza 10 000 zł oraz stanowi ono majątek odrębny składającego oświadczenie bądź majątek wspólny małżonków. Obowiązek taki istnieje nawet w przypadku, jeżeli źródłem, np. zgromadzonych oszczędności są jedynie dochody małżonka osoby składającej oświadczenie.