Możliwość obciążenia wnioskodawcy dodatkowymi kosztami udostępnienia informacji publicznej nie stanowi podstawy do uchwalania cennika w tym zakresie.

W świetle art. 7 ust. 2 ustawy o dostępie do informacji publicznej, dostęp do informacji publicznej jest bezpłatny. Wyjątek stanowi art. 15 ust. 1, zgodnie z którym, że jeżeli w wyniku udostępnienia informacji publicznej na wniosek podmiot zobowiązany do udostępnienia ma ponieść dodatkowe koszty związane ze wskazanym we wniosku sposobem udostępnienia lub koniecznością przekształcenia informacji w formę wskazaną we wniosku, można pobrać od wnioskodawcy opłatę w wysokości odpowiadającej tym kosztom. W ust. 2 tego przepisu wskazano z kolei, że podmiot zobowiązany ma obowiązek w terminie 14 dni od dnia złożenia wniosku powiadomić wnioskodawcę o wysokości opłaty, a udostępnienie informacji zgodnie z wnioskiem następuje po upływie 14 dni od dnia powiadomienia wnioskodawcy, chyba że wnioskodawca dokona w tym terminie zmiany wniosku w zakresie sposobu lub formy udostępnienia informacji albo wniosek wycofa.

Stosowanie, przez jednostki samorządu terytorialnego, cenników udostępniania informacji publicznej jest równie częste jak stosowanie przez te podmioty wzorów wniosku o udostępnienie takich informacji. O dopuszczalności takiego działania pisaliśmy na łamach Portalu w artykule „Dopuszczalność stosowania wzoru wniosku o udostępnienie informacji publicznej”.

Cytowany powyżej przepis art. 7 ust. 2 oraz art. 15 ustawy o dostępie do informacji publicznej zawiera założenia stanowiące podstawę do dalszych rozważań w zakresie tytułowego problemu. Zasadą jest, że dostęp do informacji publicznej jest nie tylko powszechny, ale również bezpłatny. Od zasady tej ustawodawca przewidział jednak wyjątek uregulowany w ww. art. 15 ustawy o dostępie do informacji publicznej. Przepis ten wyraźnie wskazuje, że w wyjątkowych sytuacjach organ zobowiązany do udostępnienia informacji publicznej może żądać od wnioskodawcy uiszczenia stosownej opłaty. Istotnym jest również, że kwestia pobierania opłat ma charakter fakultatywny – podmiot zobowiązany może, ale nie musi tego zrobić.

Koszty udostępnienia informacji publicznej można podzielić na rzeczowe i osobowe. Kosztami rzeczowymi będą koszty związane z wykorzystanymi na potrzeby udostępnienia materiałami typu papier, płyta CD, itp. Niedopuszczalne jest jednak naliczanie np. „opłaty za zużycie energii przez komputer wraz z urządzeniem skanującym” (tak: wyrok Wojewódzkiego Sądu Administracyjnego w Kielcach z dnia 12 grudnia 2012 r., sygn. II SA/Ke 755/12). Kosztami osobowymi mogą być z kolei np. koszty związane z wynagrodzeniem osoby przygotowującej odpowiedź na złożony wniosek o udostępnienie informacji publicznej. Jednakże niedopuszczalne jest żądanie opłaty z tytułu konieczności wykonywania dodatkowej pracy przez pracownika podmiotu zobowiązanego w godzinach jego pracy (tak np.: wyrok Wojewódzkiego Sądu Administracyjnego w Warszawie z dnia 8 lipca 2010 r., sygn. II SAB/Wa 113/10). Oznacza to, że należałoby uznać za dopuszczalne żądanie opłaty z tytułu konieczności wykonywania dodatkowej pracy przez pracownika po godzinach jego pracy, za które podmiot zobowiązany musiałby zapłacić jako nadgodziny. Jak wskazuje się bowiem w orzecznictwie, praca pracownika związana z przygotowaniem żądanej informacji w godzinach jego pracy stanowi podstawowy wyraz funkcjonowania organu, który ponosi koszty, wykonując swoje ustawowe zadania (tak np.: wyrok Wojewódzkiego Sądu Administracyjnego w Szczecinie z dnia 24 stycznia 2008 r., sygn. II SA/Sz 1006/07).

Co istotne, opłatę za udostępnienie informacji publicznej można pobrać wyłącznie, jeżeli podmiot zobowiązany rzeczywiście poniesie dodatkowe koszty z tym związane, na co jednolicie wskazuje się również w orzecznictwie sądów administracyjnych (por. np.: wyrok Wojewódzkiego Sądu Administracyjnego w Łodzi z dnia 5 października 2012 r., sygn. II SA/Łd 824/12). Tym samym niedopuszczalne jest odgórne określanie ryczałtowych stawek za udostępnianie informacji publicznej, na co wskazuje się zarówno w piśmiennictwie (I. Kamińska, M. Rozbicka-Ostrowska, Ustawa o dostępie do informacji publicznej. Komentarz, Warszawa 2012, s. 201), jak i orzecznictwie. Wskazuje się bowiem, że wyznaczenie opłaty za udostępnienie informacji publicznej w każdym przypadku wymaga indywidualnego rozpatrzenia (por. np.: wyrok Wojewódzkiego Sądu Administracyjnego w Poznaniu z dnia 12 września 2012 r., sygn. IV SA/Po 475/12), a ustalone koszty muszą mieć charakter rzeczywisty (por. np.: wyrok Wojewódzkiego Sądu Administracyjnego w Warszawie z dnia 8 lipca 2010 r., sygn. II SAB/Wa 113/10 oraz wyrok Wojewódzkiego Sądu Administracyjnego w Lublinie z dnia 8 kwietnia 2010 r., sygn. II SA/Lu 44/10). Tym samym stosowanie, głownie przez jednostki samorządu terytorialnego, cenników udostępniania informacji publicznej jest niedopuszczalne.

W praktyce podmiotom zobowiązanym problem sprawia również tryb oraz forma ustalenia wysokości opłaty za udostępnienie informacji publicznej. Również w poglądach prezentowanych przez sądy administracyjne występują rozbieżności w tym zakresie. Zdaniem przeważającej części judykatury ustalanie wysokości tej opłaty nie następuje w drodze postanowienia z art. 264 Kodeksu postępowania administracyjnego, od którego przysługuje zażalenie (tak np.: wyrok Wojewódzkiego Sądu Administracyjnego w Krakowie z dnia 23 października 2007 r., sygn. II SA/Kr 407/07), lecz w drodze aktu stwierdzającego obowiązek poniesienia opłaty oraz ustalającego jej wysokość. Akt ten może być określony przykładowo jako "zarządzenie", "zawiadomienie", "wezwanie", czy "informacja", jak również może w ogóle nie zawierać określenia formy i stanowić zwykłe pismo skierowane do wnioskodawcy. Już samo zawarcie w treści pisma informacji o wysokości opłaty za udostępnienie informacji publicznej wypełnia dyspozycję normy z art. 15 ust. 2 ustawy o dostępie do informacji publicznej, a przyjęta nazwa pisma nie ma w rezultacie znaczenia. Nie jest to bowiem decyzja czy postanowienie, lecz akt z zakresu administracji publicznej, o którym mowa w art. 3 § 2 pkt 4 ustawy – Prawo o postępowaniu przed sądami administracyjnymi (por. np.: postanowienie Naczelnego Sądu Administracyjnego z dnia 25 października 2012 r., sygn. I OSK 2359/12, jak również wyrok Wojewódzkiego Sądu Administracyjnego w Poznaniu z dnia 12 września 2012 r., sygn. IV SA/Po 475/12). W przypadku, gdyby wnioskodawca nie zgadzał się z wysokością ustalonej opłaty, przysługuje mu wezwanie do usunięcia naruszenia prawa, a następnie skarga do sądu administracyjnego.

Pomimo kilkunastu lat obowiązywania i stosowania przepisów ustawy o dostępie do informacji publicznej kwestie związane z ustalaniem wysokości opłaty za udostępnienie informacji publicznej nadal są problematyczne dla podmiotów zobowiązanych. Wydaje się, że tylko wprowadzenie wyraźnych rozwiązań w tym zakresie na poziomie ustawowym może zapobiec podobnym wątpliwościom na przyszłość. Co równie istotne, wiele podmiotów zobowiązanych do udostępnienia informacji publicznej błędnie przyjmuje, że dopiero uiszczenie przez wnioskodawcę wskazanej wysokości opłaty jest podstawą do udostępnienia żądanych informacji. W orzecznictwie sądów administracyjnych wyraźnie i jednoznacznie wskazuje się, że udostępnienie informacji, które wiążą się z dodatkowymi kosztami następuje po upływie 14 dni od dnia powiadomienia, bez względu na to, czy wnioskodawca wniósł opłatę, czy też nie (por. np.: wyrok Wojewódzkiego Sądu Administracyjnego w Lublinie z dnia 16 grudnia 2010 r., sygn. II SAB/Lu 75/10). Organ nie może zatem uzależnić udostępnienia informacji publicznej od uiszczenia opłaty, skoro powstanie obowiązku uiszczenia tej opłaty w wysokości odpowiadającej kosztom związanym ze wskazanym we wniosku sposobem udostępnienia informacji i wezwanie strony do uiszczenia tej opłaty, powoduje jedynie przesunięcie terminu udostępnienia tej informacji (tak: wyrok Wojewódzkiego Sądu Administracyjnego w Kielcach z dnia 4 czerwca 2008 r., sygn. II SAB/Ke 23/08). Udostępnienie wnioskowanej informacji następuje dopiero po upływie 14 dni od daty powiadomienia, chyba że wnioskodawca w tym terminie zmieni swój wniosek w jego zakresie lub formie (por. np.: wyrok Wojewódzkiego Sądu Administracyjnego w Warszawie z dnia 30 kwietnia 2007 r., sygn. II SAB/Wa 60/06). W przypadku dokonania przez wnioskodawcę zmiany zakresu lub formy żądania należy uznać, że mamy do czynienia z nowym wnioskiem, w stosunku do którego 14-dniowy termin udostępnienia informacji publicznej biegnie na nowo.

___________________________________________________________________
Szukasz pomocy prawnej w opisanym przez nas zakresie?
Sprawdź naszą PROPOZYCJĘ.