Z uwagi na nieprecyzyjność przepisów, zasady rozliczania pracy w nadgodzinach pracowników samorządowych - budzą wątpliwości.

Dyskusje wywołuje możliwość wypłacania pracownikom samorządowym dodatku za pracę w godzinach nadliczbowych oraz wymiar czasu wolnego przyznawanego za pracę w nadgodzinach. Sprawę bada Trybunał Konstytucyjny.

Stosunek pracy pracowników samorządowych reguluje ustawa o pracownikach samorządowych [dalej jako: Ustawa]. W sprawach nieuregulowanych, Ustawa przewiduje odpowiednie stosowanie przepisów kodeksu pracy.

 Jeżeli chodzi o pracę w godzinach nadliczbowych zgodnie z art. 42 Ustawy, jeżeli wymagają tego potrzeby jednostki, w której pracownik samorządowy jest zatrudniony, na polecenie przełożonego wykonuje on pracę w godzinach nadliczbowych, w tym w wyjątkowych przypadkach także w porze nocnej oraz w niedziele i święta. Za pracę wykonywaną w godzinach nadliczbowych zgodnie z Ustawą, pracownikowi samorządowemu przysługuje, według jego wyboru, wynagrodzenie albo czas wolny w tym samym wymiarze.

Zgodnie natomiast z przepisami kodeksu pracy, pracownikowi wykonującemu pracę w nadgodzinach, oprócz normalnego wynagrodzenia przysługuje także dodatek w wysokości:

- 50 % wynagrodzenia lub

- 100 % wynagrodzenia, jeżeli praca w nadgodzinach wykonywana była w nocy, w niedziele i święta niebędące dla pracownika dniami pracy albo w dniu wolnym od pracy udzielonym pracownikowi w zamian za pracę w niedzielę lub święto.

Zamiast dodatku za pracę w godzinach nadliczbowych, pracownik może odebrać czas wolny. Jeżeli czas wolny udzielany jest na wniosek pracownika przysługuje on w tym samym wymiarze, co czas przepracowany w nadgodzinach, a bez wniosku pracownika, tj. gdy czas wolny udzielany jest zgodnie z decyzją pracodawcy - w wymiarze o połowę wyższym niż liczba przepracowanych godzin. Kodeks pracy przewiduje również, że za pracę w nadgodzinach wykonywaną „wolną sobotę” pracownikowi przysługuje w zamian inny dzień wolny (niezależnie od liczby nadgodzin przepracowanych w tym dniu).

Ustawa wprost nie wskazuje, że pracownikowi samorządowemu nie przysługuje prawo do dodatku za pracę w godzinach nadliczbowych ani wprost nie wyłącza stosowania przepisów kodeksu pracy w tym zakresie. Jakkolwiek zgodnie ze stanowiskiem działu prawnego Głównego Inspektoratu Pracy z dnia 25 czerwca 2009 r. oraz Departamentu Prawnego Prezesa Rady Ministrów z dnia 29 maja 2009 r. i 12 czerwca 2009 r. pracownikom samorządowym nie przysługuje dodatek za pracę w godzinach nadliczbowych, a za pracę w godzinach nadliczbowych wykonywanych „w wolną sobotę”, przysługuje czas wolny w tym samym wymiarze. W ostatnim z wymienionych pism wskazuje się, że pracodawca w regulaminie wynagradzania, o którym mowa w art. 39 Ustawy, może wprowadzić regulację związaną z dodatkami za pracę w godzinach nadliczbowych, określając poziom tych dodatków na dowolnej wysokości w zależności od kondycji finansowej jednostki.

Zwrócić należy uwagę, że ww. interpretacje nie mają charakteru bezwzględnie obowiązującego.

Niewątpliwie brak precyzyjnych rozstrzygnięć ustawodawcy, a za tym przyjęta przez Główny Inspektorat Pracy interpretacja Ustawy, powoduje, iż sytuacja prawna pracowników samorządowych jest gorsza niż innych pracowników, a regulacja pragmatyki służbowej mniej korzystna niż przepisy prawa pracy. Pozbawia bowiem pracowników samorządowych rekompensaty za zwiększony wysiłek oraz za uciążliwość pracy w godzinach nadliczbowych. Ustawa ogranicza również dysponentów środków publicznych, którzy w obawie o możliwość naruszenia dyscypliny finansów publicznych niejednokrotnie nie obliczają i nie wypłacają stosownej rekompensaty za pracę w godzinach nadliczbowych. Z tego też względu rzadko postanowienia w zakresie dodatków za pracę w nadgodzinach, znajdują się w regulaminach wynagradzania.

Przedstawiciele doktryny w większości, wyrażają stanowisko, że za pracę w godzinach nadliczbowych pracownikom samorządowym, obok normalnego wynagrodzenia, dodatek nie przysługuje. Jeżeli chodzi o kwestię oddawania dni wolnych za pracę w niedzielę, święta i wolne soboty poglądy są podzielone. Za większością autorów przyjąć można, że w przypadku pracy w „wolną sobotę” (lub inny dzień wolny, wynikający z przeciętnie pięciodniowego tygodnia pracy) pracownikowi samorządowemu należy się czas wolny w tym samym wymiarze lub wynagrodzenie. Natomiast za pracę w niedziele i święta oddaje się dodatkowy dzień wolny (zgodnie z art. 151¹¹ k.p.).

Rozważenia wymaga również sytuacja „kierowników” jednostek samorządu terytorialnego (ich zastępców, sekretarzy i skarbników). Zgodnie bowiem z art. 151⁴ §1 k.p. pracownicy zarządzający w imieniu pracodawcy zakładem pracy i kierownicy wyodrębnionych komórek organizacyjnych wykonują w razie konieczności, pracę poza normalnymi godzinami prac bez prawa do wynagrodzenia oraz dodatku z tytułu pracy w godzinach nadliczbowych. Przyjmując, że art. 42 Ustawy wyłącza w całości przepisy Kodeksu pracy w zakresie nadgodzin, cytowany powyżej przepis nie ma zastosowania i „samorządowym kierownikom” na podstawie Ustawy, tak jak i innym pracownikom samorządowym, za pracę w nadgodzinach przysługuje wynagrodzenie lub czas wolny. Niewątpliwie powoduje to uprzywilejowanie „samorządowej kadry kierowniczej” w stosunku do kadry kierowniczej, której stosunek pracy reguluje kodeks pracy.

Z uwagi na nieprecyzyjność zapisów Ustawy, rozliczanie nadgodzin pracowników samorządowych budzi wątpliwości. Kwestia prawa pracownika samorządowego do dodatku za godziny nadliczbowe jest rozpoznawana przez Trybunał Konstytucyjny w związku z pytaniem prawnym Sądu Rejonowego w Gliwicach, co do zgodności art. 42 Ustawy z Konstytucją i Europejską Kartą Społeczną (sygn. akt sprawy P 26/12). Postępowanie przed Trybunałem jest w toku – swoje stanowisko wyraził Sejm RP oraz Prokurator Generalny, rozprawa nie została wyznaczona.

Praktyka przyjęta w poszczególnych jednostkach samorządu terytorialnego jest różna. Niewątpliwie stosowanie się do wytycznych Głównego Inspektoratu Pracy nie powinno zostać zakwestionowane przez Państwową Inspekcję Pracy podczas kontroli. Nie można wykluczyć jednak, że w przypadku skierowania sprawy na drogę postępowania sądowego przez pracownika samorządowego o zapłatę dodatku za nadgodziny, sąd orzekający w danej sprawie, zastosuje przepisy kodeksu pracy, korzystniejsze dla pracownika i zasądzi dodatek przewidziany w kodeksie pracy.

Być może orzeczenie Trybunału Konstytucyjnego, które zapadnie, o ile nie stwierdzi niekonstytucyjności art. 42 Ustawy, to chociaż pozwoli na jego jednoznaczną interpretację.